Як праверыць насенне на ўсходжасць

Сцвярджаем з упэўненасцю: 100-працэнтнай усходжасці насення не бывае. Нават лабараторная ўсходжасць складае каля 95—99 %. Дома або ў цяпліцы дабіцца аптымальнага мікраклімату немагчыма, таму тут працэнт будзе зусім іншым. Гэта так званая аранжарэйная ўсходжасць, якая заўсёды ніжэйшая за лабараторную. Яе-та мы і можам праверыць у хатніх умовах. Але існуе яшчэ і палявая ўсходжасць насення. Яна замяраецца ў рэальных умовах адкрытага грунту. І гэты паказчык, як правіла, яшчэ ніжэйшы. Так што праверка насення на ўсходжасць дазволіць зразумець, ці хопіць пасяўнога матэрыялу на запланаваныя пасадкі.

Зразумела, каштоўнае і дарагое насенне даводзіцца высаджваць без якіх-небудзь праверак. І з дзясятка семак у пакуначку на спробу таксама адабраць няма чаго. У гэтых выпадках спадзяемся на праверанага вытворцу і заяўлены тэрмін прыдатнасці. І на ўсякі выпадак высейваем такое насенне на расаду крыху раней. Калі гэта падвядзе, застанецца час на пасеў іншага.

Але ў некаторых сітуацыях лепш перастрахавацца і праверыць пасяўныя ўласцівасці насення загадзя.

У кожнага агародніка ёсць астаткі насення з мінулых гадоў. Выкідваць шкада, у пачатку сезона спадзяешся, што нарэшце высадзіш усё. Але калекцыя рэшткаў памнажаецца з кожным годам.

Вядома, у некаторых культур тэрмін прыдатнасці насення вялікі. Напрыклад, агуркі, гарбуз, кабачкі або кавуны могуць праляжаць 8 гадоў. Капуста захоўвае ўсходжасць 6 гадоў. Памідоры і баклажаны — 5 гадоў. А вось насенне цыбулі, пятрушкі або сельдэрэю нават год без страты якасці не вытрымае. Тым не менш, якім бы доўгім ні быў тэрмін захоўвання, агульнае правіла такое: чым даўжэй насенне захоўваецца, тым горш узыходзіць, таму старым без папярэдняй праверкі на ўсходжасць лепш не сеяць.

Сваё насенне мы звычайна збіраем з вялікім запасам. Пры такіх колькасцях ёсць магчымасць адабраць для сяўбы самае-самае.

Насеннем падзяліліся суседзі, сваякі, знаёмыя фермеры і да т. п. У гэтым выпадку вельмі пажадана не толькі праверка пасяўных уласцівасцяў, але і папярэдняя дэзынфекцыя. Проста таму, што пра гэта насенне нам нічога невядома. Калі колькасць дазваляе, лепш перад пасевам ацаніць яго ўсходжасць.

Насенне куплялася па акцыі. Цалкам верагодна, што прадавец знізіў цану з-за заканчэння тэрміну прыдатнасці або парушэння ўмоў захоўвання. Варта загадзя пераканацца, што «распродажнае» насенне не падвядзе.

Каліброўка — гэта свайго роду падрыхтоўчая працэдура, якая дапамагае адразу адсеяць відавочна непрыдатныя экзэмпляры. Калі насення больш чым дастаткова, спачатку праводзяць сартаванне па вонкавым выглядзе. Выдаляюць дробныя, пашкоджаныя, кволыя. Нават калі з іх нешта вырасце, годнага ўраджаю ўсё роўна не атрымаеш.

Пасля візуальнага адбору вельмі часта раяць адбракаваць «пустышкі», апусціўшы насенне ў ваду ці ў раствор паваранай солі. І ўсё ж у «водных працэдур» ёсць некалькі сур'ёзных недахопаў. Па-першае, калі насенне пакупное, абавязкова прачытайце ўсю інфармацыю на пакуначку. Яно можа быць апрацавана фунгіцыдам або стымулятарам росту. Пасля «купання» ўсе гэтыя рэчывы з паверхні насення змыюцца. Па-другое, у сучасных гатункаў і гібрыдаў насенне мяккае само па сабе. Многае не тоне ў вадзе не таму, што яно нежыццяздольнае, а таму, што такая яго структура.

Ёсць яшчэ адзін момант. Каб павялічыць тэрміны прыдатнасці, практычна ўсе вытворцы (як нашы, так і замежныя) высушваюць насенне да вельмі нізкай вільготнасці. Сухое будзе плаваць на паверхні вады — і ўсходжае, і няўсходжае.

Выходзіць, калі ўпакоўка насення не парушана, яно застаецца сухім і правяраць у вадзе асаблівага сэнсу няма. Варта калібраваць толькі па вонкавым выглядзе. І, пасля адбракоўкі відавочна непрыдатнага, правяраць пакінутае на ўсходжасць.

У хатніх умовах гэта робіцца двума спосабамі: прарошчваннем на вільготнай анучцы або выпрабавальным пасевам у зямлю.

Спосаб 1. Прарошчванне. З насення, якое прайшло каліброўку, выбіраем дзесяць штук, каб потым было больш зручна падлічваць працэнты. На сподак кладзём складзеную ў некалькі пластоў сурвэтку (ці туалетную паперу, папяровы ручнік, некалькі ватных дыскаў) і апырскваем яе з пульверызатара. Раскладваем насенне і накрываем зверху такой жа сурвэткай. Ставім сподак у цёплае месца (18—22 °С) і падтрымліваем вільготнасць. Насенне не павінна плаваць у вадзе, але і перасыхаць яму таксама нельга. Праз пэўны прамежак часу падлічваем, колькі насення праклюнулася. Час усходжасці ў кожнай канкрэтнай культуры свой.

Спосаб 2. Пробны пасеў. Трэба гэтак жа адабраць дзясятак штук і пасеяць іх у грунт. Для дробнага насення цалкам дастаткова разрыхліць баразёнку ў кветкавым чыгуне, раскласці і злёгку прысыпаць зямлёй. Або запоўніць вільготным грунтам невялікі пластыкавы кантэйнер, пасеяць, накрыць плёнкай і паставіць у цёплае месца. Буйное насенне накшталт гароху, кабачкоў або гарбузоў можна прарошчваць у пілавінні. Для гэтага пілавінне некалькі разоў апарваюць кіпенем і вільготным раскладваюць у пластыкавыя кантэйнеры. Насенне раскладваюць, прысыпаюць пілавіннем і крыху ўтрамбоўваюць. Пасля чаго кантэйнеры накрываюць плёнкай і ставяць у цёплае месца. Застаецца пачакаць некалькі дзён (тэрмін усходжасці) і падлічыць усходы.

Такім чынам, калі наша праверка паказала, што ўсходжасць насення 30 % або ніжэйшая (гэта значыць узышло не больш за тры зярняткі з 10), сеяць гэтым насеннем не рэкамендуецца. А калі ўсходаў восем, дзевяць ці ўсе дзесяць, то можна спакойна сеяць без усялякай папярэдняй падрыхтоўкі. А што рабіць з сярэднімі вынікамі? Што рабіць, калі насенне апынулася з 50- ці 60-працэнтнай усходжасцю? Тут у нас ёсць два шляхі. Першы — пасеяць у два разы больш, з запасам. Другі — выкарыстоўваць разнастайныя метады перадпасяўной падрыхтоўкі.

Ірына ТАМКОВІЧ