Звязаны лёсам

За 26 кіламетраў ад беларускай мяжы ў Латвіі, на рацэ Даўгава (а ў нас — Заходняя Дзвіна) ёсць такі горад — Даўгалпілс. І зараз у ім даволі шмат жыве беларусаў. Болей васьмі працэнтаў з 79 120 (па перапісу 2022 года) жыхароў — беларусы. А так жывуць тут спакон веку рускія, латышы, палякі... Горад заснаваны ў 1275 годзе. Да 1656-га — Дзінабург. Да 1667 — Барысаглебаў. А ўжо ў наступныя два стагоддзі, да 1893, — Дзінабург. Затым, да 1920, — Дзвінск, у 1920 — 1941 — Даўгалпілс, у час акупацыі нямецка-фашысцкімі захопнікамі — Дзюнабург. І толькі пасля вызвалення — ізноў Даўгалпілс. Быў горад і ў складзе Рэчы Паспалітай, Вялікага княства Літоўскага. У 1577 годзе паселішча захапілі войскі Івана Грознага і цалкам разбурылі... У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай Дзінабург у 1772 годзе ўвайшоў у склад Дзвінскай правінцыі Пскоўскай губерні Расійскай імперыі. З 1773 па 1776 гады — павятовы горад Пскоўскай губерні. З 1776 — у Полацкай губерні, у 1796 — 1802 гг. — у Беларускай губерні. З 1802 года — павятовы горад Віцебскай губерні. Так што, повязяў з Беларуссю ў гэтага паселішча і яго ваколіц звышдастаткова. 

24 кастрычніка 1886 года ў Даўгалпілсу нарадзілася Лідзія Іванаўна Савіч-Любіцкая. Савецкі вучоны-брыёлаг. Брыялогія — раздзел батанікі, які вывучае мохападобныя расліны. Пачаткі гэтай галіны батанікі заклаў Йаханэс Хэдвіг, які і высветліў рэпрадуктыўную сістэму імхоў (1792 год), склаў адпаведную сістэматыку. 

Лідзія вучылася ў Мінскай гімназіі. Пасля выкладала ў жаночай прагімназіі і мужчынскім шасцікласным вучылішчы. Вядома, што ў Мінску ў жаночай гімназіі на пачатку XX стагоддзя вучыліся актрысы Вера Пола, Лідзія Ржэцкая, спявачка Ірма Яўнзем, асобы, добра вядомыя ў савецкай культурнай прасторы. Магчыма, што ў кагосьці з іх выкладала і Лідзія Іванаўна... З 1908 года наша зямлячка вучыцца на Вышэйшых жаночых курсах у Пецярбургу. І ў тым самым годзе ўладкавалася прэпаратарам у Камчацкую экспедыцыю. А ў 1912 годзе па ініцыятыве міколага, батаніка Уладзіміра Андрэевіча Траншэля (1868 — 1942) і пры садзейнічанні батаніка, фларыста-сістэматыка і батаніка-географа Уладзіміра Лявонавіча Камарова (1869 — 1945) Лідзія ўладковаецца супрацоўнікам Батанічнага музея. У 1913 годзе таксама працуе ў Батанічным садзе... Дарэчы, пройдзе час — і Батанічнаму інстытуту Расійскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу нададуць імя У. Л. Камарова...

З 1914 года Лідзія Савіч-Любіцкая пачынае выступаць у друку з рознымі навуковымі і навукова-папулярнымі публікацыямі — па брыялогіі і ліхеналогіі. Ліхеналогія — навука, якая разглядае лішайнікі. Вывучэнне лішайнікаў грунтуецца на ведах з некалькіх навуковых дысцыплін: мікалогіі, фікалогіі, мікрабіялогіі і батанікі... Даследчыца шмат падарожнічала па Карэліі, рэгіёнах Паўночнага Каўказа, ездзіла ў экспедыцыі ў Крым і розныя рэгіёны Цэнтральнай Расіі. У час Першай Сусветнай вайны пачала вывучаць перспектывы выкарыстоўвання сфагнума для перавязкі ран. Высновы даследчыцы былі выкарыстаны ў практычнай медыцыне. Асабліва масава гэта пачало выкарыстоўвацца ў шпіталях у час Вялікай Айчыннай вайны. 

Сярод навуковых здабыткаў Лідзіі Іванаўны — і падрыхтаваная ў сааўтарстве праца «Раслінныя асацыяцыі Камароўскага балота ў лізіметрах вегетацыйнага павільёна Мінскай балотнай вопытнай станцыі» (Мінск, 1925 год). Як вядома, балотная станцыя невыпадкова была створана ў Мінску. Камароўскае балота агульнай плошчай 218 гектараў на ўскраіне губернскага горада ў многім паўтарала ландшафт палескіх балотаў. На станцыі працавалі вядомыя вучоныя. Тут з 1912 года выдаваўся часопіс «Болотоведение»... Відавочна, што на пэўных адрэзках свайго жыцця Лідзія Іванаўна падтрымлівала сувязі, супрацоўнічала з мінскімі калегамі.

Вядомым савецкім батанікам быў і муж Лідзіі Іванаўны — ліхенолаг доктар біялагічных навук Усевалад Паўлавіч Савіч (1885 — 1972), які нарадзіўся ў Бабруйску, на Магілёўшчыне. Малады чалавек з 1895 года вучыўся ў прагімназіі ў Мазыры. Пасля перайшоў у мінскую гімназію. Закончыў яе ў 1904 годзе. Пасля вучыўся ў біялагічнай групе фізіка-матэматычнага факультэта Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта. Пачаўшы вывучаць ліхеналогію, Усевалад Савіч з 1907 па 1912 год працаваў асістэнтам Уладзіміра Лявонавіча Камарова. У 1907 годзе разам з Лявонціем Раменскім пад кіраўніцтва Камарова севалад правёў даследванне флоры Ямбургскага і Гдоўскага паветаў Пецярбургскай губерні. У 1930 годзе колішні бабруйчанін удзельнічаў у экспедыцыі Ота Шмідта на ледаколе «Георгій Сядоў». Маршрут праходзіў праз архіпелагі Зямля Франца-Іосіфа і Новая Зямля. У 1933 — 1937 гг. наш зямляк рэдагаваў часопіс «Советская ботаника». У 1936 — 1951 гады Усевалад Савіч быў галоўным рэдактарам «Природа». Пайшоў вучоны з жыцця ў 1972 годзе, калі пераходзіў праз Каменнавостраўскі праспект, патрапіўшы пад колы аўтамабіля. Усевалад Паўлавіч Савіч узнагароджаны ордэнамі Леніна, Працоўнага Чырвонага Сцяга. Вучонаму было прысвоена званне заслужанага дзеяча навукі РСФСР. Яшчэ ў 1930 годзе ў час экспедыцыі Шмідта і Візэ імем Савіча быў названы паўвостраў у заліве Руская Гавань Паўночнага востра Новай Зямлі...

У 1963 годзе доктар біялагічных навук Лідзія Іванаўна выйшла на пенсію. Але працягвала працаваць навуковым кансультантам. А з 1975 года жыла ў Пушкіне ў доме-пансіянаце. Апошні артыкул даследчыца надрукавала ва ўзросце 90 (!) гадоў — у 1976 годзе. Пайшла з жыцця 18 верасня 1982 года на 96-м годзе жыцця... За працоўную, навуковую дзейнасць біёлаг адзначана ордэнамі Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі. 

Імёны Усевалада і Лідзіі Савічаў, якія маюць самую непасрэдную сувязь, зразумела, не забытыя ў навуковым свеце, у навуковай літаратуры. У іх было шмат вучняў. Яны зрабілі нямала адкрыццяў у брыялогіі і ліхеналогіі. Не лішнім было б аддаць ім даніну павагі і ў Беларусі... Ёсць жа ў Пінску вуліца, якая названа ў гонар палескага паэтаі публіцыста, заснавальніка арганізацыі «Дэмакратычнае грамадства», — Франца Савіча. Мо з часам і ў Бабруйску, дзе сёння — тры вуліцы Лугавыя, тры Шырокія, Кветкавая і іншыя вуліцы і завулкі з сімпатычнымі назвамі, з’явіцца вуліца з новым і невядомым новым пакаленням гараджан прозвішчам Усевалада Савіча?!. 

Мікола БЕРЛЕЖ