Колькі пяшчоты і пакуты пакінулі беларускія літаратары ў лістах да каханых!
«Не сустрэліся ні разу
мы з табою за вайну,
А твае лісты з маімі
стрэчу мелі не адну».
Кожны раз на паўдарозе
сустракаюцца яны:
На вайну твой ліст імкнецца,
мой спяшаецца з вайны» — сумуючы па каханай жонцы Аксане Вечар, пісаў Аркадзь Куляшоў у 1944-м, параўноўваючы іх лісты з галубамі: «Так ім любы пуцявіны, што да нас з табой вядуць, быццам зерні за навіны з нашых рук яны клююць».
Мастацкія творы робяцца вядомымі публіцы... А вось рэальная любоўная перапіска часта схаваная ад чужых вачэй. Ды й колькі яе панішчана аўтарамі ў сталым веку, калі асэнсоўваюцца памылкі маладосці! Але зборнікі любоўных лістоў былі страшэнна папулярныя яшчэ некалькі стагоддзяў таму. Памятаеце, як герой рамана Стэндаля Жульен Сарэль, перапісваючы чужыя лісты, заваяваў сэрца недаступнай прыгажуні?
Давайце сёння, на падыходзе да вясны, перачытаем лісты беларускіх пісьменнікаў да сваіх каханых.
Беларускі паэт Карусь Каганец, сваяк Гіёма Апалінэра, той самы, які, падобна Дыягену, удзень хадзіў з запаленым ліхтаром і казаў, што шукае беларуса, напісаў вершаваны цыкл «Спяванні мілосныя «Каханне Каганца». Прысвечаны ён быў паненцы Ганне Пракаповіч.
«То не кветка у траве
І не птушка сэрца рве,
А дзяўчына між нас е
Мільша жыцця для мяне...»
Але, акрамя вершаў, захаваліся і лісты Каганца да ягонай абранніцы, адпраўленыя ў вёску Добасня пад Бабруйскам, дзе дзяўчына гасцявала ў радні. Вось адзін з тых лістоў:
«Люба Ганусю!
Ты, галубка, пэўна, на мяне гневаешся? Але бо я, па-праўдзе, сказаўшы, трохі і вінават, што не здагадаўся раней к табе напісаці... У чацвер быў у Койданаве, выслухаў імшу і думаў знайду ад цябе які лісток, але мусіў без нічога дадому вяртаціся; у нядзелю, т.е. сёння, зноў пасылаў, але і зноў няма нічога, хоч быў пэвен, што будзе ад цябе яка вестачка, бо як толькі ўстаў, так на душы зрабілася якась добра, радасна, здаецца, каб прымеў і цалаваў бы цябе, і на руках насіў бы...
Пішы, Ганулька, будзь ласкава, бо мне дужа цяжка, і тым болей што не папрашчаўся з табою...
Бывай, галубка, здарова і пішы да мяне!
Твой Карусь
1899 г. 7 беразня месяца ў Прымагіллі»
Крытык Адам Бабарэка нават у высылцы знаходзіў сямейнае шчасце — да яго прыехала любая Аня з дзеткамі. Чыталі Гётэ, спявалі разам песні, глядзелі ўсёй сям'ёй на зоры... Лісты бязлітаснага крытыка Адама Бабарэкі да жонкі поўняцца пяшчотай. Вось ліст, напісаны 22 ліпеня 1931 года, калі паэта толькі выслалі з Вяткі ў пасёлак Слабадскі:
«Любая Анечка, я прызнацца нат падумаў і так, мо і з Вяткі пісалася так таму, што хацелася бачыць сваю любую Анечку, глядзець на яе, любавацца на яе і бясконца цалаваць і цалаваць і цалаваць. Мо таму так і пісалася, што так моцна гарэла жаданне прытуліцца блізенька, блізенька да свае любае Анечкі і так слухаць, як б'юцца два сэрцанькі ў адно і быць ціхім і цішынёю тэй гаварыць так многа, так, любая, каб уся істота казала, каб сэрца сэрцу само голас давала, як моцна, як шчыра б'юцца яны адным жыццём, аднымі думкамі, аднымі пачуццямі, аднэй вераю ў жыццё і будучыню. І ці можа быць большае што на свеце, як з'ява вось гэтага вялікага, непарушнага кахання, гэтай вялікай любові чалавека к чалавеку. І гэта цяпер на волі так шуганула полымем ува мне, што і я падумаў пра «кавёр-самалёт».
Аляксандр Каратай, ён жа — паэт Максім Лужанін, і паэтка Яўгенія Пфляўмбаўм разам хадзілі ў літаратурнае аб'яднанне «Маладняк»... Каханне між імі ўтварылася палкае, цяжкае, на ўсё жыццё. Лужанін — сялянскі сын, які зрабіў сябе сам. Дужы, прыгожы, разумны. Ён галіў галаву «пад Маякоўскага», насіў такі ж картуз — і сапраўды страшэнна да Маякоўскага быў падобны. Яўгенія, дачка мінскага чыгуначніка, скончыла гімназію, ведала некалькі моў, добра арыентавалася ў сусветнай літаратуры... Лужанін імкнуўся адпавядаць. Ці не таму перапіска між закаханымі нагадвае мастацкі твор? Давайце пачытаем ліст, адпраўлены дваццацігадовым Аляксандрам Каратаем Яўгеніі 13 студзеня 1930 года...
«Никогда еще не были у меня такими непослушными карандаш и бумага.
Три раза я уже порвал все написанное. Не потому, что мудрствую, не хочу говорить искренне, просто потому, что как-то как надо не говорится вся славнота, которую хочется раскрыть тебе.
И вместо того, чтобы просто сказать, что я уже целых 26 часов не видел тебя, я пишу о том, что здесь чудный мостик, что сегодня я проехал 18 верст на конях, в санях — оврагами, пролесками, через речки, озера, и когда замерз, постучал в двери, и чуть не обомлел — ты!
Тишина... Такая тишина... Это взамен бури, в которую я хочу...
Но как жалко, что не видела ты сегодняшнего утра! Не ощущала холодного ветра в лицо! И не спеша бредут лошади, а я сижу тихонечко... Думаю все, думаю... вижу (...) твое лицо... библиотечную твою руку.
И недосказанного много, много... И каждый день увеличивается оно.
А может, а если бы.
И что это все такое? Что ты для меня? Надо выяснить. Солнце? Сумрак? Радость? Печаль?
Я тебе еще напишу. Сегодня. Завтра. Каждый день.
Не удивляйся только. Все будет ясным. А так, как теперь, еще никогда у меня не было».
Іван Мележ пазнаёміўся з Лідзіяй Пятровай падчас вайны, у Бугуруслане, куды трапіў пасля ранення. Дачка гаспадыні хаты, дзе спыніўся паранены франтавік, стала ягоным лёсам, вернай сяброўкай... Давайце пачытаем ліст, які 14 верасня 1947 года Мележ адправіў у Гагры, дзе адпачывала ягоная маладая жонка Лідзія з маленькай дачкой Людмілай.
«Я думаю о тебе, особенно по утрам и вечерам. Твой образ является ко мне со светом и укачивает меня полусонного, когда я начинаю засыпать...»
Гэтыя словы — з пісем Флабэра, якія я чытаў сягоння. А мне здаецца, што яны напісаны не Флабэрам і не к Луізе Колэ, а к маленькай чарнамазай жанчынцы з вуліцы Клары Цэткін, к той, чый воблік усюды ідзе са мною — дзе б я ні быў, што б ні рабіў, ні думаў. Праўда, калі гаварыць пра мяне, то я цябе ўсё-ткі ўспамінаю вечарам і ноччу больш за ўсё — тады, як астаюся адзін на адзін з сабою. Удзень лягчэй — амаль увесь час заняты чым-небудзь: то загараю, то абедаю, то снедаю, то сплю. Тым не менш і днём часта ўспамінаю і з сумам, што цябе няма побач. Асабліва калі што бачу харошае. Калі б ты была са мною, я б нічога не хацеў бы большага, я б не скучаў бы, не хандрыў бы...
Учора палучыў ад цябе пісьмо. Дазволь прыжаць цябе крэпка-крэпка і тысячу разоў за твае мілыя словы. Для мяне гэты лісток быў вялікай радасцю... Цэлае пасланне з ілюстрацыямі — і на сэрцы адлягло. Толькі ў другі раз пішы не вечарам, каб цемната не застаўляла цябе раней часу ставіць кропку. Добра? Цалую цябе ў шчочкі, носік, губкі, шыйку, і Людмілу — таксама. Крэпка, крэпка (хоць завочна) абдымаю.
Твой Іваньчык»
Першае каханне Міхася Лынькова, ягоная прыгажуня жонка Хана, загінула падчас Вялікай Айчыннай вайны разам з іх маленькім сынам Марыкам, закатаваныя фашыстамі. Лынькоў да канца жыцця не мог адысці ад гэтай трагедыі... Але пасля вайны ўсё-ткі сустрэў жанчыну, якая падтрымала, пакахала, — маладзенькая настаўніца Соф'я Куспіц пазнаёмілася з класікам, калі той прыехаў у школу выступаць. Праз тры дні Лынькоў паклікаў дзяўчыну замуж... Сваіх дзяцей у іх не было, тым больш у 1948-м Соф'я Захараўна трапіла ў аварыю, пакалечылася. Але выхавалі дваіх прыёмных дзетак. Вось што 12 ліпеня 1946 г. Міхась Лынькоў пісаў маладой жонцы ў санаторый у Еўпаторыі:
«Софуня!
О чем тебе еще написать? Скучаю о тебе, Софунька, чертовски, просто порой свет не мил. Утешаюсь одним, что вот уже девять дней прошло со времени нашей «разлуки» и остается какой-нибудь сущий пустяк — недели три, не более. Время и пробежит как-нибудь. Все же, Софуня, привыкли мы друг к другу. Не знаю, как ты, а мне без тебя скучно-скучно. Дело, очевидно, не в привычке только. Трудно мне представить жизнь без тебя, «возмутительницы» моего спокойствия. Однако хватит объясняться тебе в любви, и без этого видишь, что люблю тебя, мою славную разбойницу».
Колькі рамантычных сцэн выпісаў у сваіх творах Уладзімір Караткевіч! Ліст да мастацтвазнаўцы Ніны Молевай ад 2 студзеня 1960 года пераносіць нас на старонкі рамана «Нельга забыць». Памятаеце, галоўны герой, Андрэй Грынкевіч, пакутуе ад кахання да сваёй выкладчыцы па Літаратурным інстытуце, і каб прабавіць час вакацый, знясільвае сябе пісаннем ды гонкай на лыжах па пакручастых схілах? Вось тое ўсё дакладна адбывалася з Караткевічам у жыцці.
«Вот уже два дня я здесь, в снегах, а глазам все представляются улочки Замоскворечья, талая вода, тени деревьев. И вы. Боже мой, какой я был дурак! Почему я не вел себя иначе, почему еще раз не сказал вам всего, не уверил, что все будет хорошо?
Так все глупо получилось, так мгновенно!
И сразу начали говориться слова, которые нужно было сказать. Почему это, когда любишь, когда это всего нужнее — начисто лишаешься дара слова?
...Родной мой, хороший мой человек — всё будет великолепно, вот запомните мои слова. И помните, хотя бы на минуту, что есть на Земле человек, который самого себя отдал бы по куску — лишь бы вы были здоровы и счастливы. Все мои желания, мысли — всё устремлено на это. И это будет.
Сегодня ночью видел вас во сне. Была большая, очень светлая комната с огромным окном. За окном были заиндевевшие деревья и снег. А вы сидели спиной к окну. У вас была высокая и необычайно красивая причёска. На вас было белое бальное платье. Вы смотрели и улыбались — больше ничего.
Проснулся от глубокого, все заполняющего счастья и долго не мог заснуть. За окном тоже был снег, падал на ветки деревьев. Мне казалось, что он должен звенеть, но он падал совсем бесшумно...
Родная моя, видно, у меня сейчас одна судьба: думать о вас, беспокоиться о вас. И мне другой судьбы не нужно.
Будьте счастливы.
Владимир»
Што ж, спадзяюся, шчырыя словы кахання беларускіх класікаў камусьці дапамогуць знайсці свае, уласныя, словы, каб звярнуцца да любага чалавека.
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Сёння жанчыны ўжо радзей глядзяць у свой пашпарт.
Дзяцінства — найлепшая краіна.
