Валянціна Быстрымовіч. «Жаба»

Люты, дождж са снегам, шэрае неба і месіва пад нагамі. З трыма непад’ёмнымі торбамі я чакаю аўтобус каля Дома афіцэраў. Паваліўся свет, асновы, эканоміка — перабудова. Паўкраіны рынулася ў Польшчу з таварам. Чаўнакі — разнамасная публіка: інтэлігенты, гандляры, рабочыя...

Народ кідаецца з торбамі і мяшкамі ледзь не пад колы падыходнага транспарту. Галоўнае — паспець пакласці тавар у багажнік. Я прыехала раней і ўжо прамокла пад гэтым мярзотным дажджом са снегам. Паліто на ваціну цягне плечы да зямлі.

Гэта мая першая паездка. Вырашылася на гэты крок з-за татальнага недахопу грошай. Дзецям трэба купіць паліто, боты, і з харчаваннем напружанка... Мне ўдалося праціснуць свае сумкі ў багажнік. Хто не такi спрытны, даверху запаўняе торбамі праход паміж сядзеннямі ў салоне. На свае месцы паўзём, як малпы, па спінках сядзенняў. Нязручна, але за дарогу натрэніруемся: выпаўзаць і запаўзаць прыйдзецца не раз. Аўтобус кранаецца, народ пачынае піць, жаваць, галдеть. Як сябе паводзіць? Ведаю адно: трапіў у варонню зграю — па- вароннi і каркай. Але ... я не п’ю...

У аўтобусе холадна, ад паліто пах намоклага дывана. Калі на мяжы пратрымаюць больш за суткі, схвачу запаленне лёгкіх, і тады ў маіх дзяцей яшчэ і мамы не будзе. Сітуацыя выйшла з-пад кантролю, і я запанікавала, — можа, кінуць сумкі і вярнуцца? Але грошы ўзятыя ў доўг на тавар і на дарогу, пару гадоў прыйдзецца даўгі выплачваць. Хоць лепш выплачваць і выжыць, чым пакінуць дзяцей сіротамі...

Робім прыпынак: gасажыры просяць асвяжыцца. У адваротным парадку па спінках сядзенняў выпаўзаем на свет Божы, імкнучыся не саслізнуць. Мяне калоціць: захворваю ці гэта нервовае? Ліхаманкава цямлю: «Вяртацца дадому адсюль ці ехаць да бліжэйшага горада?» І ў момант апраметнага адчаю, калі ўсведамляю, у якую пазыковую яму адпраўлюся, калі вярнуся, і чым рызыкую, калі паеду далей, да мяне падышла жанчына ў пухавіку:

— Вы зусім мокрая, змерзнеце... Адна?

— Так. Паліто зусім прамоклі, і аўтобус не ацяпляецца.

— Перапаўзайце да мяне, мая суседка папаўзла ў хвост аўтобуса — там гудуць... а я сяджу на «маторы», там цёпла, паліто высушым.

І я перасела. Мы расклалі паліто на торбах у праходзе. Святлана атуліла нас сваім пухавіком і наліла мне гарачай гарбаты з тэрмаса, дадаўшы ў кубак гарэлкі. Я звярнула ўвагу, што яна прыстойна апранутая, падфарбаваная і валасы выкладзеныя — інтэлігентка.

— Піце, — запатрабавала яна.

І я выпіла гэтую гадасць. Цяпло разлілося па целе, і я заснула.

Святлана па прафесіі сацыёлаг, яе скарацілі паўгода таму і, не знайшоўшы працы па спецыяльнасці, яна ездзіла ў такія паездкі кожныя два тыдні. Прыемная, разумная жанчына, мая аднагодка. Мы сталі побач на рынку: яна падказвала цэны на тавар, фразы на польскай мове, і я прыняла «баявое хрышчэнне».

У Польшчы тады грошы вылічаліся ў мільёнах, а ў нас яшчэ ў рублях. Нязвыкла. Слова «мільён» выклікала трапятанне. Калі мы блыталіся ў пераліку, палякі ўсміхаліся: «Хутка і ў вас будуць мільёны». Адгадалi.

Пакупнікі прагульваліся паміж радамі сем’ямі і паасобку, гандляваліся, куплялі або проста цікавіліся. Рынак уяўляў нешта накшталт Брадвея, куды хадзілі прагуляцца і сябе паказаць. Незнаёмыя людзі, спыніўшыся ля гандляроў, размаўлялі, абмяркоўвалі тавар, цану, жыццё.

Святлана адышла, пакінуўшы на мяне свой тавар. Я прадавала, а грошы клала пад цырату. Вярнуўшыся, яна пералічыла грошы. Затым зноў адышла. На зваротнай дарозе прапанавала мне:

— Давай працаваць разам, мне такія людзі патрэбныя.

— Якія «такія»?

— Сумленныя і надзейныя.

— Чаму ты вырашыла, што я такая?

— Я цябе праверыла: сачыла, як ты прадаеш мой тавар. Ты не схавала ні злотага. Я была рада прапанове, мне таксама быў патрэбны надзейны партнёр, адной нязручна. Мы спрацаваліся і пасябравалі. Дзякуючы яе дапамогі ў першай паездцы, я вярнулася здаровай і з заробкам. У наступную паездку я пазычыла грошай толькі на тавар, а потым стала працаваць ужо на прыбытак.

У нас добра атрымлівалася, разумелі адзін аднаго не толькі з паўслова, але і па погляду. А гэта было важна — небяспекі хапала. Чаго мы толькі не наглядзеліся, праз што не прайшлі!.. Рэкет, холад, смерць...

Света стала родным чалавекам для маёй сям’і, мы да яе прывыклі і палюбілі. У мяне дзеці, мама, кот, сабака, а яна — адна. Света прыязджала да нас як да радні, часам начавала, сустракала ў нас святы. Бацькі яе жылі ў вёсцы. Наведаўшы іх, яна дзялілася з намі сырам, алеем, гароднінай. Радня не бывае такой дружнай, як мы сябравалі.

Нядрэнна падняліся. Перайшлі на іншы ўзровень бізнэсу — стварылі фірму на дваіх, аформілі яе на Свету, бо яна, у адрозненне ад мяне, не працавала. Света стала займацца арганізацыяй паездак у Польшчу, а я — будаўніцтвам. Вырашылі: яна займаецца падаткамі і іншымі пытаннямі фірмы, і прыбытак ад паездак ідзе ёй. Маім кірункам на фірме было будаўніцтва, ад гэтай дзейнасці мы прыбытак дзялілі напалову.

Знялі офіс. Я расстаралася старую мэблю, ўдваіх паклеілі шпалеры, пафарбавалі вокны і дзверы. Нанялі сакратара і бухгалтара. Я працавала ў офісе па вечарах. Сакратар і бухгалтар неяк на мяне дзіўна касіліся. Але было не да разборак. Калі я ім не падабаюся — іх праблемы. У мяне была мэта — зарабіць грошы на куплю кватэры, каб жыць у нармальных умовах.

Ішоў час, змянялася сітуацыя ў краіне, мяняліся мы. Я сустрэла любімага чалавека. Ён быў на дзесяць гадоў старэйшы за мяне, клікалі яго Нік. Нашы сустрэчы выклікалі ў Светы пратэст:

— Навошта табе гэты стары?

— Света, ён прыстойны і добры, і яму ўсяго сорак тры.

— А табе трыццаць тры, будзе падсілкоўвацца тваёй энергетыкай.

— Света, я сама разбяруся, хто мне патрэбны.

— Ну, тады бяры свайго дзядка на ручкі і нясі ў спалёнку.

Яе словы былі грубымі і выклікалі здзіўленне. Нік — цікавы мужчына. Сваіх дзяцей у яго няма, і ён стаўродным маім дзецям. Нават на сходы ў школу ходзіць, калі я працую па вечарах. Але Света пры выпадку яхіднічала: «Як там дзядок?»

Жыццё наладжвалася, і чым лепш мы жылі, тым больш сяброўка змянялася.

У Светы быў дзень нараджэння. За сталом сядзела пяць адзінокіх дам і ніводнага мужчыны. Мы жартавалі: «Як бы разбавіць наш дзявочнік?» Я ўзяла пірожнае — і адразу «шпілька» ад Светы: «Ты ўжо тры цукеркі з’ела. З тваёй фігурай трэба быць абачлівей», а потым яшчэ некалькі падобных каментароў. 

Я перавяла ўсё на жарт, але напружанне павісла ў паветры. Света не супакойвалася, была раздражнёная і спрабавала мяне ўкалоць. Не вытрымала яе суседка: «Чаго ты да яе прыстала? Як бы мы тут ні казыралі сваёй падцягнутасцю і складнасцю, фактычна Насця і выглядае лепш, і трымаецца прасцей...» Света змоўкла. «Чаму я выклікаю ў яе раздражненне?» — усю дарогу дадому думала я.

Затым Света дзіўна зрэагавала на маю размову па тэлефоне, калі я віншавала дачку, якая заняла першае месца на гарадской алімпіядзе па геаграфіі.

— Ёй далёка да першага месца, — раптам сказала яна з раздражненнем. — Вось у маёй суседкі дзяўчынка, дык там сапраўды разумніца: і шые, і пірагі пячэ — няцотная Алёнцы.

— У кожнага свае таленты, — адказала я. — тая пірагі пячэ, а гэтая геаграфіяй захапляецца.

Света чмыхнула, яе твар перакасілася. Яна спецыяльна прыехала да нас паглядзець дыплом і нават праверыла наяўнасць друку. Падобна на тое, яна падумала, што я выхваляюся...

— Гэта зайздрасць, — сказала мне мама. — Ты страціла сяброўку. Не трэба ўсё распавядаць староннім ні аб алімпіядах, ні пра мужчыну. Няма страшней звера, чым «жаба».

— Яна не старонняя, мы сяброўкі, — адказала я і пакрыўдзілася на маму. — Света—мой баявы таварыш, мы не раз ратавалі адзін аднаго ў паездках. У яе развіта логіка, яна і зайздрасць несумяшчальныя.

Тройчы вясна змяніла зіму, нарэшце, сонца засвяціла і для нас. У адзін цудоўны дзень я палічыла свой капітал і ўбачыла, што блізкая да куплі новага жылля. Пакупнік на маю кватэру, якую я прадаю да куплі новай, ужо чакаў яе. Не хапала дзвюх тысяч. Пару дзён таму я атрымала прыбытак і аддала Светке палову — там была дастатковая сума, каб пазычыць мне грошай. Вядома, я змагу ўзяць у яе ў пазыкі на месяц. Я ў гэтым не сумнявалася і без задняй думкі падпісала Дамову аб намерах на куплю кватэры... Я памылілася.

Даведаўшыся аб маючай адбыцца куплі, Света змянілася ў асобе і пусціла ў ход усё, што магло перашкодзіць угодзе. Я ўзяла грошы ў доўг у іншых і купіла кватэру. На наступны дзень яна прыехала да мяне і паклала на стол сто даляраў: «Гэта твой унёсак на стварэнне фірмы, і будзем лічыць, што фірма мая».

Так, гэта сапраўды першы ўнёсак, мы з ёй адразу скінуліся па сотцы, а потым усе выдаткі дзялілі на дваіх. Палічыць, колькі грошай я прынесла фірме сваёй працай, яна і не падумала. Я не стала спрачацца: калі губляеш лепшага сябра, фірма — гэта ўжо дробязь. Фірму можна стварыць і раскруціць, а сябар — гэта падарунак лёсу.

Пяць разоў вясна змяніла зіму, а восень змяніла лета. Святлана знікла з нашага жыцця. Аднойчы я сустрэла яе ў метро:

— Света, сто гадоў цябе не бачыла! Як ты? Як на асабістым фронце?

— Добра, — стрымана адказала яна. — У мяне Бойфрэнд — малады маёр, каханне...

— Я рада. А як бізнэс?

— Паволі. А ў вас як? Як дзеці? Нік?

— Дзеці ў Інстытуце. З Нікам разам, прыязджай да нас.

Света не спытала, чым я займаюся, пры размове не глядзела мне ў вочы. Здаецца, ёй было сорамна.

— Свет, у жыцці ўсякае бывае, ты для нас па-ранейшаму родны чалавек, праз тыдзень Новы год, прыязджай, сустрэнем, як раней. Ты ж адна сустракаеш?

— Так, — адказала Святла і асеклася. — Я прыеду...

Я ўбачыла, як засвяціўся і тут жа згас яе погляд, яна заспяшалася і сышла, знікшы з майго жыцця, напэўна, назаўжды.

Праз месяц я сустрэла былую сакратарку фірмы і сказала, што бачыла Свету і рада, што яна знайшла сабе сябра. Тая здзівілася:

— У яе нікога няма і не было, яна ўся ў працы, нікому не давярае, пячатку у сейфе не пакідае. Кажа, што спіць з пячаткай, кладзе яе пад падушку...

— Навошта ж яна мне так сказала? Мы ж былі сяброўкамі, і я хачу, каб у яе ўсё было добра. У нас і фірма была на дваіх. Памятаеш, як вы на мяне пырхалі, калі я прыязджала?

У сакратаркі акругліліся вочы: — Як на дваіх? Гэта фірма Светы ... яна нам сказала, што вы проста папрасілі даць вам час папрацаваць у офісе. І мы на вас злаваліся, што вы, не маючы да нас дачынення, прыязджаеце працаваць у офіс, як да сябе дадому!

Нечаканы паварот. Няўжо Света ўсё гэта спланавала першапачаткова?

Лекары лечаць многія хваробы. Калі ж знойдзецца мудрэц, які пазбавіць чалавецтва ад гэтага страшнага звера — «жабы»?

Валянціна БЫСТРЫМОВІЧ