Слёзы — гэта нармальна ў любым узросце. І для хлопчыкаў таксама

У дзяцінстве Сашу ўнушалі, што «хлопчыкі не плачуць». І цяпер ён тое ж самае, як пад капірку, кажа сваім сынам. Ледзь толькі Мірон ці Мацвей заплачуць, адразу ж чую: «Ану, супакоіўся! Ты што, не мужык?!» Калі сусед тое ж самае неяк заявіў майму сыну, у мяне ўнутры з’явіўся пратэст. Я тады сказала Сымону, што дзядзька памыляецца — у тым, што хлопчык плача, няма нічога страшнага.

Як правільна рэагаваць на дзіцячыя слёзы? Што нельга рабіць падчас істэрыкі і што трэба? На гэтыя пытанні я знайшла адказы дзякуючы псіхолагу Карыне Рыхтэрэ. Год таму прымяніла яе парады на практыцы, і цяпер у майго 4-гадовага сына практычна няма істэрык. Не, ён па-ранейшаму плача, але гэта ўжо слёзы адаптацыі.

Мама танцуе!..

Прырода не прыдумала нічога лішняга, і слёзы — яе геніяльнае вынаходніцтва. Дзеці плачуць. І гэта цалкам нармальна. Проста ў дарослых не заўсёды бывае адэкватная рэакцыя на дзіцячыя слёзы. Мы лічым, што гэта нешта лішняе. Пастаянна кідаемся фразамі: «Не плач. Плакаць сорамна. Плакаць непрыгожа». Але псіхолагі сцвярджаюць, што забараняць дзіцяці плакаць, спрабаваць яго «выключыць» любой цаной у корані няправільна. Бо слёзы — ключавы механізм адаптацыі і развіцця асобы.

Кожнай маме трэба адрозніваць у дзіцяці два віды слёз. Слёзы пратэсту (непасрэдна сама істэрыка). Гэта крыкі і віск на высокіх нотах: «Ааа, не хачу, не буду!» Дзіця змагаецца, спрабуе змяніць сітуацыю, хоча, каб вы перадумалі, прынялі іншае рашэнне. З крыкамі «дай мне яшчэ адну цукерку!», «я хачу яшчэ адзін мульцік!» падае на падлогу, тупае нагамі, псіхуе. Цела пры гэтым напружана. Другі від слёз — слёзы адаптацыі. Калі дзіця выплаквае сваё гора, расчараванне, але пры гэтым разумее, што змяніць сітуацыю не можа. Гэта па-ранейшаму гучна, не заўсёды прыгожа, але ўжо на нізкіх нотах. «Ну, мама, ну чаму ты не даеш мне гэтыя цукеркі?» І цела пры гэтым расслабляецца. Дзіця разумее: ну не дасць мама 15-ю цукерку, не ўключыць мульцік. І паступова прымае сітуацыю, пры гэтым мяняецца стаўленне да яе. «Нічога не паробіш, такое жыццё. Хочаш — не хочаш, але трэба сыходзіць з пляцоўкі, класціся спаць, рабіць хатняе заданне». Калі дзіця выходзіць на адаптацыйныя слёзы, мудрая мама танцуе ў душы ад радасці.

Адаптацыйны механізм — ключавы для навучання, развіцця новых навыкаў, для поспеху ў жыцці. Так дзіця разумее, што не заўсёды ўсё будзе так, як хоча яно. Не пазбегнуць непрыемнасцяў, цяжкасцяў, праблем. Іх трэба ўмець вырашаць. Але перш трэба пераварыць негатыўныя эмоцыі, вывесці іх з арганізма. І слёзы — самы просты, экалагічны спосаб гэта зрабіць. У якасці прыкладу можна прывесці сітуацыю з адзнакамі. Калі дзіця ў 9 гадоў плача з-за «двойкі» — гэта нармальна. Тут пытанне ў тым, плача ці псіхуе? Калі сын прыходзіць дадому і кажа: «Мама, зноў гэта двойка. Я так стараўся. Мне здаецца, гэта несправядліва», — выплаквае сваё гора і ідзе рабіць урокі з новымі сіламі, значыць, усё ідзе нармальна. Калі ж ён толькі псіхуе, рве сшыткі — тут навідавоку «правісанне» адаптацыйных слёз.

Калі раз за разам выводзіць дзіця са слёз пратэсту ў слёзы адаптацыі — праз нейкі час вы забудзецеся пра істэрыкі. Калі ж бацькі сваімі словамі, дзеяннямі блакіруюць адаптацыйны механізм, пакідаюць дзіця толькі ў істэрыцы — яму прыйдзецца нялёгка і ў школе, і ў далейшым жыцці.

Што нельга рабіць падчас істэрыкі

• Ніколі не карайце дзіця за істэрыку. Адна мама напісала: істэрыка заканчваецца, калі ў мяне ў руках аказваецца ручнік. Гэта неадэкватная рэакцыя на істэрыку. Дзіця спужаецца, выключыцца, запіхне сваю эмоцыю ўнутр, у сябе. Што далей? Будзе яшчэ больш істэрык, агрэсій, цяжкасці з вучобай, псіхасаматычныя захворванні, гаджэтавая залежнасць... Караць за эмоцыю — гэта апошняе, што мы можам зрабіць. Падумайце, за што вы яго караеце? За тое, што ён адчувае боль, страх, расчараванне, злосць... За тое, што яму нешта не падабаецца. А хіба яму павінна падабацца ўсё, што вы кажаце?
• Не пазбаўляйце дзіця падтрымкі, не ігнаруйце яго. Нельга казаць падчас істэрыкі: «Супакоішся — тады прыйдзеш. Ідзі ў свой пакой. Я з табой не размаўляю». Калі дзіця валяецца на падлозе ў краме, нельга рабіць выгляд, што вы сыходзіце, што гэта не ваша дзіця.
• Ні ў якім разе не дазваляйце тое, што забаранілі. Вельмі небяспечная стратэгія падчас істэрыкі: «На табе цукерку, толькі замаўчы; на табе мульцік, толькі не вынасі мне мозг». Так вы цалкам блакіруеце адаптацыйны працэс. Дзіця разумее, што маміна «не» можа ператварыцца ў «так», проста трэба даўжэй пакрычаць. Калі інструмент працуе — чаму б ім не карыстацца? Бывае сітуацыя, што дзіця спрабуе дамовіцца. «Ну мам, калі ласка, можна яшчэ адзін мульцік!» І ў прынцыпе вы можаце дазволіць яму паглядзець мульцік яшчэ 10 хвілін, нічога страшнага ў гэтым няма. Мы можам ісці дзіцяці насустрач, але не тады, калі яно крычыць, псіхуе. Калі дзіця зразумее, што падчас істэрыкі мама ні пры якіх умовах не зменіць сваё «не» на «так», яно пераходзіць на адаптацыйныя слёзы, бо пратэставаць бессэнсоўна. З часам істэрык, капрызаў, успышак агрэсіі становіцца ўсё менш і менш і застаюцца толькі слёзы адаптацыі. Дзіця проста адразу выплаквае сваё гора: «Мам, ну чаму жыццё такое складанае, чаму гэтыя ўрокі трэба рабіць?!» Супакойваецца і працягвае рабіць урокі. Калі ў дзіцяці ў 5-6 гадоў шмат істэрык, псіхаў, крыкаў, агрэсіі — гэта сведчыць пра адно: не быў устаноўлены адаптацыйны механізм.

Што трэба рабіць падчас істэрыкі

• Прагаворвайце сітуацыю. «Ты моцна расстроіўся, бо хацеў трэці мульцік, а мама табе не дазваляе, ты хацеў яшчэ адну пячэньку, а яны скончыліся».
• Называйце эмоцыю. «Я бачу, як табе цяжка, балюча, як табе непрыемна, бачу, што ты злуешся». Тым самым тлумачым, што з ім насамрэч адбываецца.
• Прапаноўвайце падтрымку. «Я бачу, што ты не хочаш сыходзіць з дзіцячай пляцоўкі. Ідзі сюды, я цябе абдыму. Пашкадую, пасажу цябе на ручкі, пагладжу цябе па галаве, патрымаю цябе за руку. Я не ўключу табе мульцік, бо па-ранейшаму трэба рабіць урокі, але я табе паспачуваю ў тым, што табе так цяжка даецца, я пабуду з табой, пакуль ты пражываеш гэту эмоцыю, спрабуеш з ёй справіцца, дапамагу табе яе пераварыць. Я — твой дарослы, і ты можаш на мяне абаперціся».

Вучыць дзіця слязам адаптацыі лепш за ўсё з 1,5–3 гадоў. Калі спазніліся, гэта не катастрофа. Да сямі гадоў дзіця — як пластылін, усё вельмі лёгка выправіць. Пасля сямі — таксама рэальна, проста складаней. Чым старэйшае дзіця, тым спатрэбіцца больш часу. Нават мужу, які вельмі шмат злуецца і псіхуе, можна вярнуць «адаптацыйныя слёзы». Проста трэба навучыцца аказваць яму правільную эмацыянальную падтрымку. Не «пілаваць», не даваць свае парады. Сказаць: «Хочаш, я табе завару гарбату, наляплю пяльмешак, зраблю масаж?.. Я бачу, як табе складана. Чым я магу табе дапамагчы?» Наогул, слёзы павінны быць у адкрытым доступе ў кожнага. Мы жывыя людзі, штосьці здарылася, расстроіліся — выплакаць гэту эмоцыю абсалютна нармальна ў любым узросце. Нават калі вы ў 35, 40, 50 гадоў не ўмееце экалагічна пражываць злосць, страх, гнеў, сум, ніколі не позна навучыцца, вярнуць сабе доступ да слёз адаптацыі. Проста пачніце прагаворваць тое, што адчуваеце. Бо самае экалагічнае выяўленне эмоцый — гэта іх агучванне.

Надзея ДРЫНДРОЖЫК