Па ўсім Ізраілі ў мінулыя выходныя прайшлі найбуйнейшыя за гісторыю пратэсты, выкліканыя рашэннем урада Біньяміна Нетаньяху рэфармаваць судовую сістэму. Як паведаміла газета Haaretz са спасылкай на арганізатараў дэманстрацый, усяго ў акцыі тыдзень таму ўзялі ўдзел рэкордныя 500 тысяч чалавек (пры насельніцтве каля 9,5 мільёна чалавек). У ізраільскай сталіцы Тэль-Авіве на вуліцу выйшла каля чвэрці мільёна пратэстоўцаў. «Я тут, каб пратэставаць супраць рэформы ў законе і пратэставаць супраць нашага прэм'ер-міністра, якога мы называем «міністрам па справах злачыннасці», — цытуе Reuters словы адной з пратэстоўцаў. Масавыя акцыі наладзілі ў тым ліку і ў паўднёваізраільскім горадзе Беэр-Шэва, які лічыцца апорай кіруючай партыі «Лікуд». Акцыі працягваюцца і на гэтым тыдні, прычым адзначаюцца напады на іх удзельнікаў. Так, паведамляецца, што ў Гіватаіме аб галаву аднаго з пратэстоўцаў разбілі бутэльку, пасля чаго ў групу дэманстрантаў заехала машына. У Тэль-Авіве пратэстоўцы перакрывалі дарогі ў цэнтры горада, у раёне плошчы Габіма і з'ездаў на шашу Аялон. Як адзначаюць эксперты, мяркуючы па дынаміцы акцый, яны будуць разгортвацца шырэй. Чаму Ізраіль накрыла «цунамі» пратэстаў, чаго чакаць надалей?
У Ізраілі трэці месяц праходзяць масавыя маніфестацыі супраць судовай рэформы, якая дазволіць парламенту прымаць законы без уліку меркавання Вярхоўнага суда. Практычна ва ўсіх гарадах краіны тысячы людзей перакрываюць перакрыжаванні, фермеры з кібуцаў блакіруюць трасы трактарамі. Cапраўдны «кіпеж у кіпах» — натоўпы ў нацыянальных галаўных уборах. Улады прымянілі сілу супраць незадаволеных, ёсць параненыя і затрыманыя. Але, нягледзячы на дэманстрацыі, урад прэм'ера Біньяміна Нетаньяху працягвае прасоўваць законапраект, які зацвердзіць уладу кнесета над судом.
Нагадаем, што ў Ізраілі няма адзінай канстытуцыі, а таму няма і канстытуцыйнага суда. За выкананнем законаў дзяржаўнымі органамі сочыць Вярхоўны суд. І калі спачатку ён разглядаў выключна скаргі грамадзян, звязаныя з парушэннем іх правоў і свабод, то з часам стаў разбіраць іскі аб адпаведнасці прынятых парламентам (кнесетам) рашэнняў асноўным законам. Такім чынам, паступова ператварыўся ў орган канстытуцыйнага нагляду. У выніку гэта прывяло да таго, што рашэнні ўрада кантралююцца Вярхоўным судом, які можа іх адмяніць.
Як вядома, напрыканцы снежня мінулага года да ўлады ў Ізраілі прыйшоў урад на чале з Біньямінам Нетаньяху, які анансаваў новыя рэформы, у тым ліку ў судовай сістэме. Згодна з рэформамі, парламенцкая большасць павінна атрымаць кантроль над выбарам суддзяў Вярхоўнага суда, які пазбавіцца магчымасці прызнаваць несапраўднымі прынятыя ізраільскім парламентам законы. У сярэдзіне лютага закон аб судовай рэформе прайшоў першае чытанне ў парламенце, а 12 сакавіка парламентарыі пачалі падрыхтоўку да другога і трэцяга (канчатковага) чытанняў.
Нетаньяху сцвярджае, што рэформа накіравана на тое, каб перашкодзіць суддзям злоўжываць сваімі паўнамоцтвамі. Праціўнікі рэформы лічаць, што яна знішчыць незалежнасць судовай сістэмы. Прэзідэнт Ізраіля Іцхак Герцаг таксама выступае супраць рэформы. 9 сакавіка ў звароце да нацыі ён назваў законапраект «кашмарным» і «рэпрэсіўным», паколькі той «падрывае дэмакратычныя асновы» краіны, а таксама заклікаў улады адмовіцца ад рэформы.
Пры гэтым Герцаг дадаў, што кіруючай кааліцыі і апазіцыі варта паставіць інтарэсы Ізраіля вышэй за палітычнае супрацьстаянне, каб не даць краіне «зваліцца з краю абрыву». Акрамя таго, ён заявіў, што апошнія тры месяцы, на працягу якіх ідуць пратэсты, ён працаваў над кампрамісным варыянтам рэформы і абмеркаваў іх з прадстаўнікамі ўсіх ідэалагічных спектраў краіны. «Па большасці пытанняў дасягнута згода», — адзначаў прэзідэнт.
Сутнасць рэформы ў тым, каб пазбавіць судовую ўладу магчымасці ўплываць на рашэнні заканадаўчых і выканаўчых інстанцый. Да гэтага часу Вярхоўны суд мог блакаваць прыняцце законаў, якія лічыў неканстытуцыйнымі. Прапанаваныя папраўкі маюць на ўвазе, што любое вета можна будзе пераадолець простай парламенцкай большасцю ў 61 голас. Іншымі словамі, кіруючая кааліцыя, якая якраз і мае большасць крэслаў у кнесеце, зможа заўсёды абыходзіць вета Вярхоўнага суда, бесперашкодна прымаць або адмяняць любыя законы.
Ізраільскі журналіст Павел Вігдорчык распавёў, што сапернікі рэформы расцэньваюць яе хутчэй як пераварот. Калі яна будзе ўвасоблена ў жыццё, урад атрымае ўладу над Вярхоўным судом, і такім чынам будзе разбурана сістэма стрымак і проціваг, а дзейны ўрад і кааліцыя, якая мае большасць у парламенце, застануцца без усялякага кантролю.
Лідар ізраільскай апазіцыі і колішні прэм'ер-міністр Яір Лапід адзначыў, што Ізраіль «перажывае найвялікшы крызіс у сваёй гісторыі». «Нас накрыла хваля тэрору, разбураецца наша эканоміка, грошы выцякаюць з краіны. Але ўсё, чым заняты ўрад, — гэта знішчэнне нашай дэмакратыі», — заявіў Яір Лапід, выступаючы перад пратэстоўцамі ў Беэр-Шэве, на поўдні краіны. Дэпутаты ад апазіцыі 1 сакавіка байкатавалі галасаванне па законапраекце і далучыліся да ўдзельнікаў пратэснай акцыі. «Няма ніякага сэнсу ў нашым удзеле ў цыркавым прадстаўленні, якое зладзіў тут кіраўнік камісіі Сімха Ротман, — сказаў дэпутат кнесета Ёаў Сегаловіч ад апазіцыйнай партыі «Еш Атыд».
У сувязі з пратэстамі прэм'ер Нетаньяху выступіў са спецыяльнай заявай для СМІ і абвінаваціў ва ўсім кіраўніка апазіцыі Яіра Лапіда, паведаміла news.ru. «Я бачу, што сёй-той зацікаўлены ў анархіі, — сказаў кіраўнік урада. — Гэтага чалавека завуць Яір Лапід. Ён не жадае кампрамісу і абвяргае ўсе заклікі да дыялогу». Лапід неадкладна ў адказ на выпад дзейнага прэм'ер-міністра напісаў у «Tвітэры»: «Спадар Нетаньяху, калі нешта і правакуе анархію, то гэта ваш урад, над якім вы страцілі кантроль. Той, хто дазволіў [кіраўніку нацбяспекі] Бэн-Гвіру гуляць з узрыўчаткай, ведаў, што справа скончыцца выбухам».
Пакуль прэм'ер і лідар апазіцыі лаюцца ў сацсетках, урад усяляк дэманструе, што не гатовы адыходзіць ад сваіх намераў. «Тыя ж людзі, якія ў мінулым пратэставалі супраць распрацовак газавых радовішчаў і супраць вакцынацыі падчас эпідэміі каранавіруса, пратэстуюць і цяпер, — заяўляў раней Нетаньяху на пасяджэнні ўрада з нагоды акцый пратэсту супраць юрыдычнай рэформы. — Раней незадаволеныя пагадненнем аб распрацоўцы газавых радовішчаў сцвярджалі, што яно нанясе шкоду эканоміцы, а зараз кажуць, што шкоду ёй нанясе рэформа. Трэба даць адпор гэтай хлусні». Як растлумачыў прэм'ер-міністр пазней, пад адпорам меўся на ўвазе ўдар па лжывых довадах тых, хто спрабуе сеяць паніку, а не фізічны ўдар па кім-небудзь, хоць непрыяцелі інтэрпрэтавалі словы Бібі менавіта так.
Аднак масавыя пратэсты, якія ідуць па выхадных ужо які тыдзень, здаецца, не прайшлі дарма. Нягледзячы на непрымірымыя настроі ўлад і апазіцыі, была зменена жорсткая фармулёўка законапраекта, паводле якой у Вярхоўнага суда заставалася права блакіраваць рашэнні кнэсета толькі аднагалосна і толькі ў тым выпадку, калі яны супярэчаць пунктам асноўных законаў. У новым варыянце тэксту адзначаецца, што для прызнання закона несапраўдным спатрэбіцца падтрымка толькі 80 працэнтаў ад поўнага складу калегіі Вярхоўнага суда.
Праўда, апазіцыя па-ранейшаму не згодная з такой нязначнай саступкай і патрабуе поўнай адмены юрыдычнай рэформы. З пачатку сакавіка актывісты перакрылі дарогі па ўсёй краіне. Дэманстранты ў Тэль-Авіве заблакіравалі ўваходы ў цягнікі, не дазваляючы пасажырам садзіцца або выходзіць з транспарту. «Важна падкрэсліць, што гэта толькі некаторыя падзеі, якія мы можам публічна зрабіць, — заявілі арганізатары, намякаючы, мабыць, на больш жорсткія пратэсты.
Пры гэтым міністр нацыянальнай бяспекі Ітамар Бен-Гвір адзначыў, што аддаў распараджэнне паліцыі «не дазваляць анархістам перакрываць цэнтральныя трасы». Нетаньяху падтрымаў Бэн-Гвіра і паліцыю. «Мы не прымаем гвалт у дачыненні да супрацоўнікаў паліцыі, перакрыцця дарог і грубае парушэнне законаў. Права на пратэст — гэта не права на анархію», — заявіў прэм'ер.
Арганізатары пратэстаў у адказ на гэта заўважылі, што «ў час, калі ўрад спрабуе ператварыць Ізраіль у дыктатуру, актыўны супраціў не права, а грамадзянскі абавязак». Тым часам паліцыя прымяняе шумавыя гранаты, вадамёты, задзейнічана конная паліцыя. Ужо ёсць затрыманні. Актывісты выступаюць каля ўваходаў у школы, на чыгуначных станцыях. На вуліцы выходзяць работнікі хайтэка, урачы, студэнты, фермеры выводзяць на дарогі калоны сельскагаспадарчай тэхнікі, адзначыла news.ru. Акцыі пачынаюцца ад самай раніцы, апошнія з іх запланаваны на вечар.
Прапанаваная судовая рэформа справакавала настолькі глыбокі палітычны раскол у ізраільскім грамадстве, што ў ход пайшлі новыя і незвычайныя для Ізраіля метады пратэсту. Так, 37 з 40 пілотаў-рэзервістаў элітнага эскадрона знішчальнікаў ВПС Ізраіля адмовіліся ад вучэнняў у знак пратэсту супраць дзеянняў урада. У іх сумеснай заяве гаварылася, што такое рашэнне было прынята ў імя дэмакратыі і адзінства народа Ізраіля. Група «Браты па зброі», якая аб'ядноўвае рэзервістаў ваенна-марскіх сіл Ізраіля, заблакіравала порт Хайфы, далучыўшыся да пратэстаў, якія працягваюцца ў краіне. Як піша The Tіmes of Іsrael, у акцыі ўзялі ўдзел некалькі высокапастаўленых марскіх афіцэраў у адстаўцы.
Большасць ізраільцян да 40 гадоў, якія адслужылі тэрміновую службу, рэгулярна заклікаюцца для праходжання рэзервісцкай службы з мэтай абнавіць і ўмацаваць свае ваенныя навыкі. Армія ў цэлым і рэзервісты ў прыватнасці — аснова бяспекі Ізраіля, адзначыла «Бі-бі-сі». Адмова ад праходжання перападрыхтоўкі — беспрэцэдэнтны выпадак. Пазней лётчыкі пагадзіліся прыбыць у сваю часць, але запатрабавалі перагавораў са сваімі камандзірамі. Рэзервісты іншых відаў войскаў заяўляюць, што гатовы на такі ж крок, калі ўрад не адмовіцца ад рэформы.
Тым часам стала вядома, што ў фінансаванні пратэстаў, накіраваных супраць судовай рэформы, Ізраіль абвінавачвае ЗША, паведаміла РІА «Навіны» са спасылкай на газету Tіmes of Іsrael. «Гэты пратэст фінансуецца і арганізоўваецца з прыцягненнем мільёнаў долараў. Існуе арганізаваны цэнтр, з якога ўпарадкавана распаўсюджваюцца ўсе дэманстранты. Хто фінансуе транспарціроўку, сцягі, сцэны? Нам гэта зразумела», — цытуе выданне словы чыноўніка ўрада краіны. Чалавек з кола прэм'ер-міністра Ізраіля пацвердзіў, што чыноўнік казаў менавіта аб Вашынгтоне.
Ізраільскае грамадства расколатае прыкладна напалову на прыхільнікаў перамен і іх сапернікаў. «Ёсць радыкальныя праамерыканскія сілы, якія жадаюць уладкаваць у Ізраілі майдан, праліць кроў і развязаць грамадзянскую вайну. Тады сітуацыя будзе развівацца непрадказальна», — заявіў эксперт па Ізраілі і Блізкім Усходзе Аляксандр Каргін.
З'яўляюцца і на першы погляд нечаканыя меркаванні наконт варыянтаў выхаду з крызіснай сітуацыі. Жан Коэн, былы стыліст жонкі прэм'ер-міністра Ізраіля Біньяміна Нетаньяху, упэўнены, што калі хто і можа адмяніць судовую рэформу ў Ізраілі і справакаваныя ёю масавыя пратэсты, дык гэта Сара, паколькі яе меркаванне мае вялікае значэнне для кіраўніка ізраільскага кабінета міністраў, піша выданне ІCE. По словах Коэна, яна вельмі моцная і ўплывовая жанчына, якая валодае «гіганцкімі магчымасцямі» ў сувязі з тым, што ўмее не толькі прымаць правільныя рашэнні, але і даносіць іх да свайго мужа. Уласным меркаваннем былы стыліст Нетаньяху падзяліўся з журналістамі, якія папрасілі яго пракаментаваць сітуацыю, у якой жонка прэм'ера апынулася ў пачатку сакавіка, калі натоўп дэманстрантаў, якія пратэстуюць супраць судовай рэформы, блакіраваў цырульню, у якую Сара Нетаньяху заехала пастрыгчыся. Спатрэбілася тры гадзіны і дапамога сотні паліцэйскіх, каб прарваць кардон удзельнікаў акцыі пратэсту і «вызваліць» жонку прэм'ера.
Чым жа ўсё скончыцца і ці працягнуць сотні тысяч людзей і надалей выходзіць на дэманстрацыі — пытанне адкрытае. Пакуль падобна, што пратэстоўцы настроены вельмі сур'ёзна. А ўлада адмаўляцца ад сваіх намераў таксама не плануе. Як распавёў на сваёй старонцы ў «Фэйсбуку» ізраільскі журналіст Дзмітрый Дубаў, сацыяльныя пратэсты ў Ізраілі двойчы прыводзілі да адстаўкі дзейнага прэм'ера (Голды Мэір і Менахема Бегіна), але пры гэтым рэдка дасягалі сваёй мэты. Зрэшты, пажывём — пабачым.
Захар БУРАК
Сёння жанчыны ўжо радзей глядзяць у свой пашпарт.
Дзяцінства — найлепшая краіна.
