Гучок: У нас мала работ у сферы ІT

У 2022 годзе Вышэйшая атэстацыйная камісія (ВАК) прысудзіла навуковую ступень 356 саіскальнікам: ступень доктара навук атрымалі 48 чалавек, кандыдата навук — 308. Для параўнання: у папярэднім годзе было абаронена 40 доктарскіх і 347 кандыдацкіх.

У арганізацыях Міністэрства адукацыі было выканана 167 дысертацый (гэта 46,9 працэнта ад паспяхова абароненых), у арганізацыях Міністэрства аховы здароўя — 75 работ (21 працэнт), у Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі — 49 (амаль 14 працэнтаў).

— Сярэдні ўзрост саіскальніка вучонай ступені доктара навук склаў амаль 50 гадоў, доктара навук наблізіўся да 38 гадоў. Калі сярэдні ўзрост дактароў навук паступова змяншаецца, то кандыдаты навук становяцца ў нас старэйшымі, — канстатуе старшыня ВАК Аляксандр Гучок. — У ідэале нам хацелася б, каб маладыя вучоныя абаранялі свае кандыдацкія раней — у 27–30 гадоў.

Змяншэнне колькасці абароненых кандыдацкіх дысертацый ён тлумачыць дэмаграфічным фактарам: цяпер у вялікую навуку прыходзіць моладзь, якая нарадзілася ў 1990-я, калі ў краіне назіраўся істотны спад нараджальнасці. Таму і кандыдацкіх дысертацый становіцца крыху менш.

Аляксандр Гучок падкрэсліў, што для ВАК па-ранейшаму больш важнае значэнне мае не столькі інтэнсіўнасць прыросту навуковых кадраў, колькі якасць кадравага корпуса ў ВНУ і навуковых арганізацыях.

У лідарах па навуковых пошуках медыцына — на яе долю прыпала 17,7 працэнта прадстаўленых летась да абароны дысертацый (63 работы). Прычым на абарону прадстаўляюцца вельмі дастойныя даследаванні сусветнага ўзроўню, з глыбокай навуковай прапрацоўкай. І, што самае галоўнае, вынікі практычна ўсіх даследаванняў знаходзяць сваё прымяненне ў клінічных практыках. На другім месцы — тэхнічныя навукі з вынікам 15,7 працэнта (56 работ).

— Аднак у нас недапушчальна мала работ у сферы ІT. Фактычна размова ідзе аб адзінкавых працах па гэтым кірунку. Таксама хацелася б, каб было больш работ па філасофіі і праве. Калі дактароў медыцынскіх навук у краіне каля 500 чалавек, то дактароў юрыдычных навук — усяго 47, — заўважыў Аляксандр Гучок. — Але ёсць і станоўчыя тэндэнцыі. Так, у нас амаль удвая вырасла колькасць прысвоеных вучоных званняў прафесара. У 2022 годзе яго атрымалі 83 саіскальнікі (годам раней — 47). Гэта вынікі ўдасканалення нарматыўна-прававой базы.

У 1,5 раза павялічылася колькасць саіскальнікаў вучоных ступеней з ліку замежных грамадзян. Уладальнікамі вучонай ступені сталі 45 замежных грамадзян з васьмі дзяржаў. Сярод іх Кітай (30 саіскальнікаў), В’етнам (чатыры саіскальнікі), Казахстан, Ліван, Украіна (па два саіскальнікі з кожнай краіны), Расійская Федэрацыя (тры саіскальнікі), Венесуэла і Ірак (па адным саіскальніку).

У 2022 годзе ВАК адхіліла ад абароны 21 дысертацыю па 12 галінах навук. З іх тры працы (адна доктарская і дзве кандыдацкія) былі адхілены непасрэдна прэзідыумам ВАК. Астатнія 18 — зняты самімі саіскальнікамі для дапрацоўкі. Звычайна дысертацыі адхіляюцца ў сувязі з адсутнасцю навуковай навізны прадстаўленых вынікаў, а таксама спасылак на аўтара і крыніцу пры выкарыстанні матэрыялаў і вынікаў, якія належаць іншым даследчыкам. На адмоўныя заключэнні, прынятыя прэзідыумам ВАК, за год было пададзена чатыры апеляцыі. Ні адна з іх не задаволена. У 2021 годзе з шасці пададзеных апеляцый была задаволена адна.

Старшыня ВАК дадаў, што ў мінулым годзе камісія па ўстанаўленні факта плагіяту, фальсіфікацыі і падлогу не стваралася ні разу. У папярэднія гады такіх камісій стваралася ад двух да пяці за год. Прычым гэтыя камісіі звычайна заўсёды пацвярджалі наяўнасць плагіяту.

— У нас ёсць эфектыўныя методыкі выяўлення падобных фактаў. Мы задзейнічаем не толькі сістэму «Антыплагіят», якая правярае тэкст з дапамогай камп’ютара, але ў большай ступені работу экспертаў. Нават выніковыя пратаколы машыннага тэсціравання патрабуюць дэталёвай прапрацоўкі экспертамі. У нас здараліся сітуацыі, калі сістэма плагіят-кантролю паказвала на дастаткова высокую арыгінальнасць тэксту, а спецыялісты ў дадзенай галіне ўстанаўлівалі прыкладна такі ж працэнт запазычанняў. Таму апошняе слова — заўсёды за экспертамі, — падкрэслівае Аляксандр Гучок. — Тым не менш хачу адзначыць, што масавага характару праблема плагіяту ў Беларусі не мае. Таксама як і несамастойная падрыхтоўка дысертацый. Адна з задач нашай работы — мінімізаваць рызыкі такіх з’яў.

Па словах старшыні ВАК, беларуская навука развіваецца па стабільнай парадыгме. У нас ёсць уласная навуковая, прамысловая і індустрыяльная аснова, неабходныя для ўстойлівасці і краіны, і эканомікі. Але калі параўноўваць з савецкімі часамі, калі быў забяспечаны глыбокі тэхналагічны суверэнітэт, колькасць вучоных і даследчыкаў на 10 тысяч насельніцтва была тады ў тры разы вышэйшая, чым цяпер у Беларусі. Таму для дасягнення пастаўленых задач тэхналагічнай бяспекі неабходна далей развіваць навукова-даследчую дзейнасць, айчынныя навуковыя школы і клапаціцца аб амаладжэнні навуковых кадраў.

Між іншым, у сярэдзіне мінулага года ў новай рэдакцыі былі зацверджаны Палажэнне аб прысуджэнні вучоных ступеняў і прысваенні вучоных званняў і Палажэнне аб Вышэйшай атэстацыйнай камісіі. У прыватнасці, былі ўніфікаваны асобныя працэдурныя патрабаванні для кандыдатаў на прысуджэнне вучоных ступеняў і званняў з адначасовым узмацненнем адказнасці саіскальнікаў і арганізацый, якія ажыццяўляюць падрыхтоўку і атэстацыю кадраў вышэйшай навуковай кваліфікацыі. Пры падрыхтоўцы змяненняў былі ўлічаны прапановы прадстаўнікоў навуковай грамадскасці.

Надзея НІКАЛАЕВА