Гэта аксіёма: шчасця людзі просяць сабе і чакаюць, гора да іх прыходзіць само і найчасцей — нечакана. Вось і Тася была-была жонкай ды раптам (і такім жа прыгожым летнім днём!) стала ўдавой — у няпоўныя трыццаць, з малымі на руках...
Як хавалі мужа, як яна галасіла, што было потым, зусім не помніла, яшчэ і таму, што ў яе хаціну ўжо грукала новая бяда: на запаленне лёгкіх захварэў маленькі Сярожа і, нягледзячы на ўсе старанні тагачасных дактароў, усяго праз месяц пайшоў за бацькам.
Тася тады счарнела ад гора: усе сцежкі вялі да родных магіл, але ж дома заставаліся яшчэ трое дзетак, у калгасе і на падворку яе чакала процьма работы. Менавіта ў ёй, часам непасільнай і зусім не жаночай, да ўдавы прыходзіла хоць нейкае збавенне.
...Калі надышло жніво, працы ў жанчын — бо мужчын з вайны вярнулася мала — прыбавілася яшчэ больш: трэба было не толькі жаць, але і сушыць, веяць (архаваць, як казалі ў вёсцы) зерне, гэта значыць, на работу хадзіць (дзяцей, дзякуй богу, маглі дагледзець бацькі) яшчэ і нанач, часцяком — нічога не еўшы.
Ды што там сама, калі на яе галоднымі вачанятамі ўвесь час пазіралі малыя!
Дурныя, цяжкія былі часы: грошай у калгасе амаль не плацілі, а падаткамі (прычым непамернымі!) абкладалі тады ледзь не ўсё. Вяскоўцаў вымушалі здаваць дзяржаве сала, мяса, малако, яйкі, нават свіныя скуры! І бронь божа было не выканаць норму — нечага недадаць! Тады ў хату ўваляцца так званыя ўпаўнаважаныя і ні на што не паглядзяць — забяруць з хлява апошняе парася, не кажучы пра цяля ці карову...
Ды што гаспадарка, калі падаткамі абкладаліся садовыя дрэвы, кусты парэчак (таму і высякаліся). Вяскоўцы (і Тася ў тым ліку) проста выжыльваліся, каб хоць неяк пратрымаць на падворку жыўнасць, бо без гэтага не пракарміць дзяцей, не дапамагчы нямоглым бацькам.
І ўсё роўна бывалі дні, калі ў печы, у чыгунку варыліся хіба лебяда з бульбінай і цыбулькай. А дзеці ж прасілі блінцоў.
Каця, Тасіна кума, сяброўка і такая ж гаротніца, добра ведала гэта, таму аднойчы шапнула: «Слухай, а давай пашыем маленькія торбачкі, набяром хоць па крыху зерня. Можа ж, ніхто не ўбачыць, не скажа брыгадзіру?!»
У наступную начную змену сяброўкі і сапраўды злаўчыліся (ад страху, казалі, зводзіла сківіцы), але ж прынеслі дамоў амаль па два кілаграмы сухога зерня. Тася сваё адразу стаўкла ў ступе, развяла цеста, напякла аладак і, гледзячы, як дзеці хапаюць іх ды ядуць, не змагла стрымаць горкіх слёз.
Вечарам таго самага дня (ды і наступных...), кіруючы на работу, жанчыны заўсёды сталі браць з сабой торбачкі: у свіран ішлі з пустымі, дадому — з поўнымі, і гэтага, дзякуй богу, ніхто не заўважаў.
Вось і ў тую ноч, калі работу ўжо скончылі і брыгадзір з'ехаў, Тася з сяброўкай вярнуліся назад, праз дзірку (самі, загадзя, адарвалі дошку) залезлі ў свіран, насыпалі ў торбачкі зерня — сабраліся ўцякаць, як раптам за дзвярыма пачуўся рух: нехта адмыкаў замок.
Сяброўкі матнуліся ў самы цёмны і дальні кут свірна, прыселі за кучай зерня і ўжо адтуль бачылі, як дзверы адчыніліся, як у свіран зайшоў брыгадзір, як ускінуў на плячо адзін мех (?) з зернем (а ў жанчын вытрасаў з кішэняў!), потым — другі, трэці... «Сем!» — прашаптала Каця ў вуха сяброўцы, калі дзверы нарэшце зачыніліся, і злодзей стаў паганяць каня, каб паехаць да хаты...
«Яму, значыць, можна красці, прычым мяхамі, — сказала Тася. — Дык давай і мы...»
Да світання ўдзвюх (і таксама з мяшкамі) яны паспелі зрабіць па некалькі «рэйсаў» — нанасіць дамоў зерня, каб хоць нейкі час пратрымацца — пракарміць дзяцей...
Назаўтра брыгадзір, ну напэўна ж, заўважыў нястачу, але змаўчаў і нават наадварот — крыху памякчэў: не лютаваў больш, не гразіў турмой за жменю жыта, «не здаваў», калі некага лавіў на гарачым. Мабыць, адчуваў, што ў самога «вусы ў смятане», што людзі з брыгады ўсё гэта бачаць.
...Ішлі гады, і хоць жаніхі здараліся (нават неблагія), але замуж Тася так і не выйшла: дзяцей у людзі выводзіла адна. Потым чакала і гадавала ўнукаў (з імі на здымку).
У старасці, напрыканцы жыцця, вельмі ж не любіла слухаць, калі нехта са знаёмых наракаў на розныя цяжкасці (казаў, што не можа нешта купіць ды некуды з'ездзіць...). «Во якое гора ў людзей, — дзівілася тады бабуля. — Сапраўднага яны не бачылі!.. І дай бог, каб ніколі не прыйшлося: каб не зведалі таго, што мы».
Для гэтага, па словах бабулі, трэба зусім няшмат (?!): берагчы мір і шмат працаваць.
Так яна не толькі гаварыла, яна, што называецца, паказвала прыклад: як магла працавала, тупала па гаспадарцы, прычым да самага апошняга дня.
...Памерла хораша: у ціхім сне, на Вадохрышча, на 88-м годзе жыцця.
В. БАБКО-АЛЯШКЕВІЧ
в. Радкава, Салігорскі раён.
«На мяжы ўзгоркаў і раўнін» — пад такой назвай у нашай сярэдняй школе прайшла літаратурна-музычная сустрэча, прысвечаная роднай беларускай мове і літаратарам-землякам. Усіх прысутных на ёй (у асноўным — прадстаўнікоў устаноў адукацыі раёна, Дзятлаўскай і Навагрудскай бібліятэк) прыгожай песняй павітаў мясцовы ансамбль «Суседачкі». А далей...
Вучні Жукоўшчынскай базавай школы (кіраўнік літаратурнага музея Людміла Шаркут) прачыталі вершы Ігната Дварчаніна, Івана Івашэвіча, Аляксандра Лебедзева, Івана Пышко (апошнія больш вядомыя пад псеўданімамі Пятрусь Граніт, Васіль Струмень, Герасім Прамень); дэлегацыя «Гімназіі № 1 г. Дзятлава» пазнаёміла прысутных з творчасцю Віктара Шымука, а кіраўнік музея «Дзеці ліхалецця» Наваельнянскай сярэдняй школы Тамара Крывеня — з вершамі Яўгенія Мацвеева.
Сваіх землякоў — пісьменніка Вячаслава Адамчыка, якому сёлета споўнілася б 90, літаратара і мастака Алега Аблажэя, вядомага мовазнаўца Вячаслава Чамярыцкага — з цеплынёй згадалі вучні нашай Круцілавіцкай сярэдняй школы. Дарэчы, Вячаслаў Антонавіч сам прысутнічаў на гэтай сустрэчы і, вядома ж, выступаў: успамінаў сваё нялёгкае дзяцінства і маладосць, насычаную навуковай і літаратурнай дзейнасцю, дзяліўся сталымі разважаннямі аб мэтах і дасягненнях, аб каштоўнасці часу і хуткацечнасці жыцця.
На памяць аб сустрэчы шаноўны госць перадаў у школьную бібліятэку і музей свае кнігі, разам дачкой, сынам, нявесткай і ўнучкай прыняў удзел ва ўрачыстым адкрыцці пастаяннай экспазіцыі, што стала чарговым этапам у рэалізацыі школьнага краязнаўчага праекта «Вяртанне на Радзіму»...
Напрыканцы свята ўсе ўдзельнікі наведалі Варакомшчыну, родную вёску пісьменніка Вячаслава Адамчыка, усклалі кветкі да памятнай мемарыяльнай дошкі, згадалі асобныя старонкі яго творчасці і біяграфіі, парадаваліся за выпускніцу нашай школы, прызёра абласных і рэспубліканскіх краязнаўчых конкурсаў Вольгу Сёмуху, можна сказаць, даследчыцу літаратурнай дзейнасці пісьменніка. Яе зацікаўленасць і самаадданасць настолькі ўзрушыла сыноў Вячаслава Уладзіміравіча Адамчыка, што старэйшы — паэт, мастак і пісьменнік (больш вядомы ўсім як Адам Глобус) — перадаў для дзяўчыны сваю, відаць, самую незвычайную кнігу з аўтографам.
...У выніку літаратурна-музычная сустрэча атрымалася вельмі змястоўнай і шчырай. Падчас яе на поўны голас гучала музыка роднай мовы, сцвярджаліся важныя этнічныя і чалавечыя каштоўнасці, добразычлівасцю свяціліся вочы прысутных — як сведчанне таго, што Дзятлаўшчына і была, і будзе радзімай талентаў.
Сяргей КАСКО
настаўнік Круцілавіцкай СШ,
Дзятлаўскі раён.
У садку «Алёнка» мы круглы год знаёмім дзяцей з галоўнымі народнымі святамі і абрадамі. Цяпер вось рыхтуемся да «Гукання вясны» і «Саракоў».
Паводле нашых продкаў, менавіта 22 сакавіка з цёплых краін прылятаюць сорак птушак.
Да сустрэчы з імі мы прапанавалі бацькам разам з дзеткамі зрабіць выставу «Птушкі маёй краіны», дзе прысутнічалі б гліняныя, саламяныя і драўляныя вырабы, цацкі на ёлку, малюнкі... У тым ліку — яшчэ і буслоў, якія вяртаюцца з выраю сёмага красавіка, на Дабравешчанне.
А напярэдадні мы святкуем Камаедзіцу — перамогу сонейка і вясны.
У гэты дзень нашы продкі будзілі мядзведзя, гатавалі для яго асаблівую ежу: кісель з аўса і камы. Гарох для іх распарвалі ў печы да стану пюрэ, дабаўлялі муку, фармавалі невялікія шарыкі і запякалі ў печы да з'яўлення скарыначкі. Лічылася, што гаспадар лесу вельмі любіць гэтую страву...
Дзеці заўсёды рады пазнаёміцца з нашымі спаконвечнымі святамі і абрадамі, пагуляць у традыцыйныя гульні, паспяваць беларускія песні, пачытаць вершы, каб яшчэ раз адчуць прыгажосць роднай мовы, прыроды і, вядома ж, людзей.
Вольга ЗМІТРАКОВІЧ
выхавальніца ДУА «Дзіцячы сад 2,
г. Крупкі».
Аднойчы зімовым сонечным днём мой унук разам з сябрамі ехаў да нас на дачу, спачатку — цягніком, цераз лес, да станцыі Коласава, а пасля — на лыжах.
Расказваў пасля, як жа лёгенька яны везлі ўсіх па белым пушыстым снезе, асабліва з горак-трамплінаў, як займала дух ад казачнай прыгажосці! У адным месцы яны ўбачылі... мядзведзіцу з медзведзянятамі (а напраўду там былі камяні, замеценыя снегам), у другім — невысокія бярозкі, якія нагадвалі роту салдат, яшчэ далей — «парад нявест» — маладзенькіх, убраных у снег ялінак...
Спала тады зямля пад цёплай пушыстай коўдрай, спалі дрэвы, пакрытыя серабрыстым інеем. Усё чакала вясны.
З. І. ПРАКАПЧУК
г. Мінск.
Дзеці ў школе загаварылі пра сваіх «продкаў»:
— У майго таты гэта ўжо трэці шлюб.
— У маёй мамы — другі.
— Мае таксама пасля разводаў.
— І мае...
Танечка маўчыць — нічога не кажа.
— Чаму? — пытаюцца аднакласнікі.
— Ды няёмка неяк...
— Ты што? У наш час? Кінь...
— Мае тата з мамай усё яшчэ ў першым шлюбе: пасля школы як пажаніліся, так і жывуць.
«Адсталыя», карацей, у Тані бацькі. Але ўсе ёй чамусьці зайздросцяць.
А. ЛАПАЦІНА
г. Магілёў.
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».