Ваенныя ЗША і іх саюзнікі падчас інтэрвенцыі ў Іраку дваццаць гадоў таму (Багдад амерыканцы поўнасцю занялі 12 красавіка 2003-га) арыштавалі 200 тысяч чалавек, 96 тысяч з іх утрымліваліся беспадстаўна ў турмах. Гэтыя даныя прыведзены ў апублікаваным у Жэневе дакладзе Камітэта па гвалтоўных знікненнях ААН, які складаецца з 10 незалежных экспертаў, паведаміла ТАСС. Як падкрэсліваецца ў дакуменце, «ва ўмовах масавых арыштаў затрыманых не рэгістравалі належным чынам і не ўлічвалі». Іх утрымлівалі пад вартай "нявызначаны час без прад’яўлення абвінавачанняў, у той час як у многіх выпадках кааліцыя не апавяшчала сем’і затрыманых аб іх арышце: не давалася ніякая інфармацыя аб асобе арыштаваных, іх месцазнаходжанні або магчымых пераводах у іншыя месцы«.«У такіх выпадках яны гвалтоўна знікалі на дні, тыдні, месяцы і гады, перш чым маглі ўстанавіць кантакт са сваімі сем’ямі», — канстатавалі эксперты. Карані найцяжэйшых праблем, з якімі цяпер сутыкаецца шматпакутная краіна, шмат у чым ляжаць у наступствах ваеннай агрэсіі 20 гадоў таму, лічаць эксперты. Да якіх наступстваў прывяло амерыканскае ўварванне, што цяпер адбываецца ў Іраку?
20 сакавіка 2003 года кааліцыя на чале з ЗША без санкцыі Савета бяспекі ААН пачала ваенную аперацыю супраць Ірака, які ўзначальваў Садам Хусэйн. Аперацыя атрымала назву «Шок і трапятанне». Баявыя дзеянні пачаліся з высокадакладных удараў ваенна-марскіх сіл і ВПС па ваенных і дзяржаўных аб’ектах арабскай краіны. Услед за гэтым пасля артылерыйскай падрыхтоўкі сухапутныя войскі ЗША перасеклі ірака-кувейцкую граніцу. Карыстаючыся ваенна-тэхнічнай перавагай, амерыканцы хутка задушылі арганізаванае супраціўленне іракскай арміі і ўжо 9 красавіка ўвайшлі Багдад (баі ў іракскай сталіцы працягваліся некалькі дзён). 1 мая тагачасны прэзідэнт ЗША Джордж Буш-малодшы абвясціў аб завяршэнні аперацыі і пачатку ваеннай акупацыі Ірака.
Лідар Ірака Садам Хусэйн схаваўся ў адным з дамоў паблізу яго роднага горада Цікрыта (каля 200 кіламетраў ад сталіцы). Напрыканцы 2003-га ён быў узяты ў палон, а 30 снежня 2006-га павешаны. Як адзначыў rt.com эксперт Міжнароднага інстытута гуманітарна-палітычных даследаванняў Уладзімір Брутэр, інтэрвенцыя паказала гатоўнасць і здольнасць Вашынгтона ўмешвацца ў справы суверэнных краін з ужываннем ваеннай сілы, цалкам руйнуючы іх дзяржаўнасць. «Злучаныя Штаты прадэманстравалі, што з’яўляюцца абсалютным гегемонам і вольныя па сваім меркаванні вырашаць лёсы нават вельмі буйных дзяржаў, — адзначыў эксперт. — З дапамогай іракскай кампаніі ЗША выразна далі зразумець усяму свету, што для іх важныя толькі іх уласныя інтарэсы і што яны гатовыя ўстараняць тых, хто ім не дагаджае».
Асноўнай падставай да ўварвання ў Ірак паслужылі абвінавачанні ў распрацоўцы зброі масавага знішчэння (ЗМЗ). Напрыканцы студзеня 2002-га падчас выступлення перад кангрэсам прэзідэнт ЗША заявіў аб існаванні так званай «восі зла», якая аб’ядноўвае Ірак, Іран і Паўночную Карэю. Буш-малодшы сцвярджаў, што гэтыя краіны вырабляюць ЗМЗ і з’яўляюцца памагатымі тэрарызму. Увосень кіраўнік Белага дома перайшоў да адкрытых пагроз у адрас Хусэйна і санкцыянаваў рэзкае павелічэнне ваеннага бюджэту.
5 лютага 2003 года дзяржсакратар ЗША Колін Паўэл на Савеце Бяспекі ААН заявіў аб наяўнасці ў рэжыму Хусэйна хімічнай зброі. У якасці доказу чыноўнік прадэманстраваў прабірку з белым рэчывам, паведаміўшы, што гэта і ёсць узоры зброі масавага знішчэння. Паўэл распавёў, што іракцы нібыта вырабляюць біалягічную зброю ў нейкіх перасоўных лабараторыях.
Раней такая інфармацыя была апублікавана ў дакладзе навукоўца-мікрабіёлага, саветніка міністэрства абароны Вялікабрытаніі па праблемах біялагічнай зброі Дэвіда Кэлі. Зрэшты, вучоны пасля ўварвання кааліцыйных сіл у Ірак прызнаўся, што кіраваўся памылковымі звесткамі. Ён заявіў, што ніякіх мабільных лабараторый у Хусэйна не было. У ліпені 2003-га яго цела знайшлі за восем кіламетраў ад яго дома ў графстве Оксфардшыр. Па версіі следства, Кэлі здзейсніў самагубства.
У перыяд акупацыі Іраку кааліцыя таксама не прадставіла ніякіх доказаў распрацоўкі зброі масавага знішчэння. І ўжо ў 2010 годзе Пентагон публічна прызнаў факт сумніўнасці падазрэнняў, якія паслужылі падставай для ўварвання ў арабскую краіну. Па словах Уладзіміра Брутэра, надуманыя абвінавачванні былі неабходныя для дэманізацыі вобраза Хусэйна як на нацыянальным, так і на глабальным узроўні. Такім чынам Вашынгтон і Лондан разлічвалі абгрунтаваць свае агрэсіўныя дзеянні. Аднак гэты план праваліўся — многія краіны НАТА адмовіліся ўдзельнічаць у баявых дзеяннях, а ў ЗША людзі ладзілі маштабныя антываенныя пратэсты, нагадаў аналітык.
Асноўнай мэтай звяржэння Хусэйна эксперты лічаць імкненне Вашынгтона разбурыць інтэграцыйныя працэсы, якія дынамічна развіваліся на Блізкім Усходзе. Для гэтага, як меркавалі амерыканскія стратэгі, патрабавалася ліквідаваць іракскую дзяржаўнасць і разгайдаць сітуацыю ў іншых краінах рэгіёна. «На публіку ў адміністрацыі Буша-малодшага вельмі шмат гаварылі пра важнасць абароны свабоды і дэмакратычных каштоўнасцяў, але ў рэальнасці там зыходзілі з уяўлення аб тым, што залогам захавання глабальнай гегемоніі ЗША павінен быць курс на разбурэнне інтэграцыйных працэсаў, якія непадкантрольныя Вашынгтону», — адзначыў rt.com кандыдат гістарычных навук, дацэнт кафедры гісторыі краін Блізкага і Сярэдняга Усходу Інстытута краін Азіі і Афрыкі МДУ Дзмітрый Жанціеў. На яго думку, уварванне ў Ірак было накіравана перш за ўсё на спыненне інтэграцыі арабскіх краін у рамках Савета супрацоўніцтва Арабскіх дзяржаў Персідскага заліва.
Аналагічнага пункту гледжання прытрымліваецца палітычны аглядальнік арабіст Вячаслаў Матузаў. У каментарыі rt.com ён растлумачыў, што дэмантаж іракскай дзяржаўнасці дазваляў ЗША паслабіць супрацоўніцтва паміж краінамі Персідскага заліва і запусціць працэс «перакройкі палітычнага контуру ўсяго рэгіёна». «Пасля Югаславіі галоўным ворагам Амерыкі стаў іслам і ісламскі свет. Супраць яго Вашынгтон мабілізаваў вялікія рэсурсы. Амерыканцам былі патрэбныя рэвалюцыйныя пераўтварэнні, якія выяўляліся б у дэзынтэграцыі, дэстабілізацыі, змене рэжымаў і хаосе міжканфесійных і грамадзянскіх войн, — адзначыў Вячаслаў Матузаў. — На жаль, шмат з гэтага плана было ажыццёўлена».
Так, рэформы, ініцыіраваныя кіраўніком Кааліцыйнай часовай адміністрацыі ў Іраку Полам Брэмерам, прывялі да таго, што значную частку новай палітычнай эліты краіны склалі шыіты. Гэта выклікала моцную незадаволенасць мясцовых сунітаў, якія складалі колькасную большасць і займалі высокапастаўленыя пасады пры Хусэйне.
Раней кіруючая партыя «Баас» была аб’яўлена па-за законам, а яе члены, у тым ліку радавыя, былі пазбаўлены магчымасці працаваць у органах дзяржслужбы і займаць ранейшыя пасады. «Мільёны людзей у акупаваным Іраку аказаліся без сродкаў на існаванне. Гэта былі не толькі супрацоўнікі сілавых структур. З-за прыналежнасці да „Баас“ беспрацоўнымі раптоўна стала мноства ўрачоў, настаўнікаў, інжынераў. Незадаволенасць сунітаў і былых членаў „Баас“ у выніку вылілася ў магутны паўстанцкі рух, які супрацьстаяў амерыканцам і новым уладам», — кажа Дзмітрый Жанціеў. Больш за тое, разбурэнне іракскай дзяржаўнасці стала адной з прычын радыкалізацыі сунізму і зараджэння «Ісламскай дзяржавы», у шэрагі якога ўступілі колішнія баасісты і племянныя саюзы паўднёвага захаду Ірака.
Нягледзячы на ??пагаршэнне сітуацыі для новага ўрада краіны, амерыканскія вайскоўцы не збіраліся захоўваць там маштабную вайсковую прысутнасць. У 2008 годзе Вашынгтон і Багдад дамовіліся аб паступовым вывадзе войскаў кааліцыі з рэспублікі на працягу трох наступных гадоў. Гэты працэс быў завершаны ў снежні 2011-га.
Як лічаць эксперты, сыход амерыканскай арміі прывёў да імклівай дэградацыі абстаноўкі ў Іраку. Суніцкія групоўкі прыкметна актывізаваліся, а сілы бяспекі, якія навучаў і ўзбройваў Пентагон, аказаліся няздольныя ім супрацьстаяць. Улетку 2014 года баевікі пад чорнымі сцягамі ІД занялі каля 40 працэнтаў тэрыторыі Ірака. У жніўні таго ж года прэзідэнт ЗША Барак Абама санкцыянаваў новую аперацыю на тэрыторыі Ірака для барацьбы з Ісламскай дзяржавай. Да аперацыі пад назвай «Непахісная рашучасць» былі прыцягнуты дзясяткі дзяржаў. Пры гэтым Злучаныя Штаты не разгортвалі ўласныя сухапутныя войскі, а зрабілі стаўку на агнявую падтрымку мясцовых узброеных фарміраванняў. «Непахісная рашучасць» распаўсюджвалася і на тэрыторыю Сірыі — у гэтай арабскай рэспубліцы таксама было моцная ІД і знаходзіліся курды, якія супрацьстаяць тэрарыстам. Аднак доўгі час амерыканцам не ўдавалася дабіцца сур’ёзных поспехаў. Сітуацыя істотна змянілася толькі падчас сірыйскай аперацыі, якую пачала Расія ў 2015-м. Удары ВКС РФ і наступленне мясцовых наземных сіл прывялі да разгрому ІД і іншых тэрарыстычных груповак, адзначаюць эксперты.
Як мяркуе Вячаслаў Матузаў, менавіта Злучаныя Штаты нясуць галоўную адказнасць за разгул тэрарызму на ўсім Блізкім Усходзе. «Вашынгтон стварыў умовы для таго, каб і без таго неспакойны рэгіён загарэўся. Уварванне ў Ірак было толькі пачаткам. У 2010–2011 гадах адбылася так званая „арабская вясна“, калі масавыя пратэсты і беспарадкі захліснулі амаль увесь Блізкі Усход. У некаторых краінах пачаліся грамадзянскія войны, прыкметна ўзрос уплыў тэрарыстаў», — адзначыў Вячаслаў Матузаў.
Трагедыяй для Блізкага Усходу эксперт называе разбурэнне лівійскай дзяржаўнасці. Нагадаем, у 2011-м ЗША і іх саюзнікі аказалі ваенную падтрымку паўстанцам. Мяцежнікі змаглі дабіцца значных ваенных поспехаў і па-зверску расправіліся з Муамарам Кадафі. Гібель лівійскага лідара была з захапленнем сустрэта Хілары Клінтан, якая на той момант займала пасаду дзяржсакратара ЗША. «У Лівіі адбылося, па сутнасці, тое самае, што і ў Іраку. Кадафі быў незалежным палітыкам, выступаў за інтэграцыю арабскага свету. У выніку дзяржаўнасць Лівіі была разбурана, яе лідар забіты. Лівія не вытрымала ўзрушэнняў, справакаваных найгрубейшым знешнім умяшаннем. Краіна па-ранейшаму расколатая, не мае магчымасці нармальна развівацца», — падкрэсліў Вячаслаў Матузаў.
Далёкі ад завяршэння грамадзянскі канфлікт і ў самім Іраку — там перыядычна адбываюцца хваляванні на рэлігійнай і палітычнай глебе. Акрамя таго, абстаноўка ў краіне ўскладняецца тым, што ЗША захоўваюць там абмежаваную ваенную прысутнасць, карыстаючыся гэтым галоўным чынам для барацьбы з Іранам, кажа Уладзімір Брутэр. Так, у пачатку студзеня 2020-га ў Багдадзе амерыканцы з дапамогай удару беспілотніка забілі генерала Корпуса вартавых ісламскай рэвалюцыі (КВІР) Касема Сулеймані. «Амерыканцы вядуць сваю гульню, умешваюцца ў справы краіны, ціснуць на мясцовую палітычную эліту дзякуючы такім рычагам уплыву, як суніты і курды, якія імкнуцца да незалежнасці», — растлумачыў Уладзімір Брутэр.
Па віне ЗША ў краіне ў першыя тры гады акупацыі былі забіты звыш 600 тысяч чалавек, а ўсяго гэтая лічба дасягнула аднаго мільёна. Колькасць бежанцаў, якія назаўжды пакінулі Ірак, перавысіла два мільёны чалавек. Яшчэ 1,7 млн ??чалавек сталі ўнутрана перамешчанымі асобамі. «Нягледзячы на ??назапашаны вялікі масіў інфармацыі аб здзейсненых вайскоўцамі ЗША і саюзных ім краін у Іраку ваенных злачынствах, пераважная большасць вінаватых да гэтага часу не панеслі адказнасць», — падкрэслілі ў МЗС Расіі. Расійскі пастаянны прадстаўнік пры ААН Васіль Небензя заявіў, што Злучаныя Штаты сарвалі ініцыіраванае Расіяй абмеркаванне ў Савеце бяспекі сусветнай арганізацыі амерыканскага ўварвання ў Ірак.
Вынікі гэтых дзеянняў відавочныя: паводле даных ААН, чацвёра з дзесяці іракцаў не маюць працы, а траціна 42-мільённага насельніцтва жыве ў галечы. Праз дваццаць гадоў пасля ўварвання ў Ірак многія праблемы краіны не проста застаюцца нявырашанымі, а толькі абвастрыліся. Мільярдныя даходы ад рэкордных цэн на нафту ідуць за мяжу, некаторыя часткі краіны фактычна непадкантрольныя сталіцы, стварыць стабільны ўрад пастаянна не ўдаецца, адзначае Euronews.
У лютым некамерцыйная міжнародная арганізацыя Gallup Іnternatіonal правяла апытанне ва ўсіх 18 мухафазах Ірака. Высветлілася, што большасць іракцаў лічаць, што пры Садаме Хусэйне ў краіне жылося лепш, паведаміла «Бі-бі-сі». Яны лічаць, што ЗША ўварваліся ў Ірак, каб украсці яго рэсурсы. 29 працэнтаў апытаных лічаць, што мэтай уварвання было звяржэнне рэжыму Садама Хусэйна. Амаль кожны трэці іракец ва ўзросце ад 18 да 24 гадоў хоча з’ехаць з краіны. «Усё большая колькасць іракскай моладзі, асабліва мужчын, якія жывуць у Багдадзе, бачаць для сябе лепшую будучыню за межамі краіны», — заўважыў адзін з удзельнікаў апытання. У Іраку дагэтуль неспакойна.
Захар БУРАК
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
