Вы тут

Як павялічванне папуляцыі каня Пржавальскага ўнесла від у Чырвоную кнігу


Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь папоўнілася новым відам — канём Пржавальскага. Гэтае рашэнне зацверджана пастановай Мінпрыроды ад 3 сакавіка 2023 года за нумарам 9. Катэгорыя нацыянальнай прыродаахоўнай значнасці — I (CR). Гэта найвышэйшая катэгорыя нацыянальнай значнасці, якая ўключае ў сябе таксоны, якія маюць вельмі нізкую колькасць або тую, што хутка скарачаецца, выратаванне якіх немагчыма без ажыццяўлення комплексу спецыяльных мер, а таксама таксоны, нацыянальная папуляцыя якіх мае высокую міжнародную значнасць (краіна нясе адказнасць за захаванне значнай долі ад глабальнай або еўрапейскай папуляцыі). На сёння Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь ўключае ў сябе 203 віды дзікіх жывёл і 303 — дзікарослых раслін.


Як правіла, пашырэнне спісу Чырвонай кнігі — падзея для біёлагаў і ўсіх аматараў прыроды бязрадасная, якая фіксуе чарговае скарачэнне біяразнастайнасці. Аднак цяперашняя сітуацыя зусім нетыповая. Конь Пржавальскага ніколі не насяляў тэрыторыю сучаснай Беларусі і ўпершыню з’явіўся на нашых прасторах адносна нядаўна — усяго пару дзясяткаў гадоў таму. Спачатку гэта былі адзінкавыя асобіны, якія часам заходзілі з тэрыторыі суседняй Украіны, а потым сфарміраваліся ўстойлівыя мясцовыя табуны. Пра новы для нас від, яго станаўленне і чаму цяпер спатрэбілася ўносіць яго ў Чырвоную кнігу, распавяла кансультант упраўлення біялагічнай і ландшафтнай разнастайнасці Мінпрыроды Таццяна Жалязнова:

— Конь Пржавальскага (Equus przewalskii Poljakov, 1881) — апошні захаваны від з групы некалі шматлікіх і разнастайных дзікіх коней Еўразіі. Лічыцца, што менавіта дзейнасць чалавека садзейнічала практычна поўнаму іх знікненню. Апошні раз жывёлу ў прыродзе бачылі ў 1969 годзе ў Джунгарскім Гобі.

Пасля гэтага доўгія дзесяцігоддзі коні Пржавальскага існавалі выключна ў заапарках і гадавальніках, якія займаюцца іх развядзеннем. Але ў 1992 годзе пачалася работа па вяртанні іх на радзіму — на волю ў запаведнік ХустанНуру (Манголія). Было вырашана вывезці восем коней з рэзерватаў Галандыі і восем з запаведніка Асканія-Нова ва Украіне. Гэтыя жывёлы сталі асновай першай адноўленай папуляцыі вольнажывучых дзікіх коней. Затым было прынята рашэнне пра стварэнне яшчэ некалькіх прыродных груповак і ў іншых краінах.

Сёння агульная колькасць каня Пржавальскага складае каля 2500 асобін. З іх каля 75 % змяшчаецца ў заапарках 34 краін і ў розных паўрэзерватах. Таксама існуе восем прыродных папуляцый: пяць — у галіне былога распаўсюджвання віду (Манголія, Кітай, Казахстан) і тры — у іншых прыродных зонах (Узбекістан, Украіна, Беларусь). У нашу ж краіну дзікія коні прыйшлі з тэрыторыі Украіны. Гэта прадстаўнікі самавольнай папуляцыі.

Пачынаючы з 2017 года і да гэтага часу Мінпрыроды сумесна з НПЦ НАН Беларусі па біярэсурсах і навуковым аддзелам Палескага дзяржаўнага радыяцыйна-экалагічнага запаведніка праводзяць паглыбленыя папуляцыйныя і генетычныя даследаванні каня Пржавальскага на тэрыторыі зоны адчужэння Чарнобыльскай АЭС, дзе цяпер жывуць жывёлы. Маніторынгавыя даследаванні паказалі, што з моманту з’яўлення каня Пржавальскага на тэрыторыі ПДРЭЗ назіраецца станоўчая дынаміка колькасці —у 2022 годзе налічвалася ўжо 35 галоў.

На тэрыторыі запаведніка коні прытрымліваюцца адкрытых прастораў былых ворных земляў з моцна задзерненай глебай і дамінаваннем у травастоі зёлкавых раслін, а таксама тых, якія маюць высокія ўчасткі ў пойме ракі Прыпяць і яе прытокаў. Каб схавацца ад непагадзі, насякомых і для адпачынку яны выкарыстоўваюць пустыя каменныя і драўляныя будынкі: кароўнікі, стайні, свінакомплексы. Інтэнсіўна выкарыстоўваюць супрацьпажарныя рвы як торныя сцежкі пры абыходзе свайго ўчастка і для прыняцця пясочных ваннаў.

Дзікія коні — буйныя траваедныя жывёлы, якія з’яўляюцца важным элементам экасістэм. Яны здольныя забяспечваць натуральнае захаванне ландшафтаў у адкрытым стане і падтрымліваць каскадны эфект у трофіцы ўсіх расліннаедных дзікіх жывёл. Так, пры выпасе ў Чарнобыльскай зоне адчужэння коні Пржавальскага фарміруюць мазаічныя лугі на кінутых фермах, а на ўчастках, дзе іх не бывае, адбываецца натуральны працэс зарастання бур’янам.

Як паказаў досвед, у мангольскім нацыянальным парку Хустаі пасля вяртання туды коней ізноў з’явіліся архары, газэлі і высакародныя алені. Гэта стала магчыма дзякуючы спрыяльнаму ўздзеянню дзікіх коней на пашы, што значна палепшыла стан натуральнай кармавой базы і павялічыла разнастайнасць флоры і фауны.

Што датычыцца канкурэнцыі ў барацьбе за харчовыя рэсурсы з абарыгеннымі відамі, то нашымі вучонымі была зроблена выснова: знаходжанне каня Пржавальскага на тэрыторыі пасялення відаў жывёл, якія тэарэтычна з’яўляюцца трафічнымі канкурэнтамі (лось, алень высакародны, казуля і зубр), не носіць пагрозлівага характару. Кармы, дамінантныя ў рацыёне аднаго віду, звычайна з’яўляюцца другараднымі для іншых. Таму коні як тыповыя траваеды сваёй трафічнай нішай значна адрозніваюцца ад абарыгенных прадстаўнікоў капытных дэндрафагаў. Выснова навукоўцаў адназначная — конь Пржавальскага здольны адаптавацца ва ўмовах Беларусі, сфарміраваць устойлівую папуляцыю, пры гэтым не ствараючы пагрозы біяразнастайнасці ў выніку пашырэння арэала і павелічэння колькасці.

У выніку, улічваючы ўсе існуючыя фактары, такія як навуковыя даследаванні, наяўнасць пастаяннай устойлівай папуляцыйнай групоўкі надзвычай нізкай па колькасці каня Пржавальскага ў свеце і, адпаведна, яе высокага міжнароднага прыродаахоўнага статусу, ад Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі паступіла прапанова аб уключэнні каня Пржавальскага ў спіс рэдкіх і відаў дзікіх жывёл, якія знаходзяцца пад пагрозай знікнення на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, з наданнем названаму віду І катэгорыі нацыянальнай прыродаахоўнай значнасці. Што і было падтрымана Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Беларусі.

Уключэнне ж новага віду ў Чырвоную кнігу павінна стымуляваць больш адказныя адносіны да каня Пржавальскага. Ссумесна з міжнароднай грамадскасцю нам трэба імкнуцца да таго, каб папуляцыя дзікіх коней была адноўлена да тых памераў, калі за яе не трэба будзе хвалявацца.

Андрэй КАРАБЕЛЬНІКАЎ

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.