Да дому веткаўскай рукадзельніцы Марыі Прыходзька наведваюцца як у сапраўдны музей

Вясельнае шчасце яна прывабіла рознакаляровымі крыжыкамі па тканіне. Веткаўская рукадзельніца захоўвае вытканы і вышыты пасаг, які рыхтавала разам з мамай амаль паўстагоддзя таму.

Марыя Пятроўна і Пётр Пятровіч Прыходзькі самі родам са знакамітай Неглюбкі. Але шмат гадоў жывуць у Ветцы. У іх доме — цэлы музей вышыўкі і тканых вырабаў.

Марыя Пятроўна вышываць навучылася, калі ёй яшчэ і шасці год не было.

— У нас у вёсцы, а мы жылі на выселках, у пасёлку за Неглюбкай, доўга не праводзілі электрычнасці. Вечарамі з мамай усе садзіліся за стол, запальвалі керасінку і рукадзельнічалі. Збіраліся не толькі сваёй сям’ёй – прымалі ў сябе жанчын-суседак. Хто ткаў, хто праў, хто вышываў. Мама мая Анастасія Іванаўна была знакамітая ў Неглюбцы майстрыха. Многіх дзяўчат менавіта яна навучыла ткаць, набіваць узоры, вышываць. Да нашых дзён яе ткацкі станок захоўваецца ў нашым веткаўскім музеі, — расказвае Марыя Прыходзька.

Вялікія вышываныя работы жанчына самастойна магла зрабіць ўжо з пятнаццаці гадоў.

— Прыбягу са школы і хуценька саджуся за урокі, каб пасля паспець нешта вышыць. Вядома, вышывалі, ткалі мы толькі зімой. Улетку і ў сезон, увесну і ўвосень, рукадзельнічаць было няма калі: шмат працы ў агародзе і па гаспадарцы, якую тады трымалі вельмі вялікую. Калі была малая, вышывалі толькі чорнымі і чырвонымі ніткамі, бо каляровых не было ўвогуле адкуль дастаць, — узгадвае майстрыха. 

Марыя Пятроўна расказвае, як ў часы яе дзяцінства і юнацтва ў сем’ях любая зношаная кофтачка, старэнькія дзіцячыя штонікі распускаліся на нітачкі: у справу ішло усё, каб каляровыя работы можна было зрабіць.

— Памятаю, як мама ездзіла ў Гомель і там ужо на прадукты мяняла ніткі. Працаўнікам на фабрыцы выдавалі брак — бабіны, якія парваліся ці былі вымазаныя ў машынным масле. Вось гэты брак можна было абмяняць на дамашнюю ежу. Памятаю, мама прывязе мяшок нітак такіх, мы ўжо ўсё сядзім і па нітачцы разблытваем і ўсё ў клубочкі, у клубочкі, бо маме трэба было памагчы, — узгадвае Марыя Пятроўна.

Як яна запомніла, першыя ніткі мулінэ — вось гэтае шчасце для вышівальніц — сталі прыносіць да іх «каравашнікі», як называлі па-вясковаму. Цяпер, кажа майстрыха, каб растлумачыць зразумела па-сучаснаму. Гэта былі людзі, якія збіралі другасную сыравіну па вёсках – рыззё, метал. І ўжо прыносілі свае тавары для вясковых. За грошы, мулінэ, дарэчы яны не прадавалі, толькі мянялі на прадукты. З мулінэ вясковыя вышывальніцы маглі ўжо цэлыя «палотны пісаць». 

— Гаспадыні ды дзеўкі адна перад адной выстаўляліся, спаборнічалі. У нас былі дзяўчаты і жанчыны, якія ўмелі самі ўзор прыдумаць і вышыць яго. Я сама не ўмела, прасіла іншых. Хтосьці дзяліўся сваімі вышыўкамі, каб ты ўжо ўзор скапіравала, а хтосьці хаваў, каб ніхто не бачыў нават. Але і скапіраваць трэба было ўмець. Дадуць малюнак для падушкі, напрыклад, перазняць за ноч. Сядзіш ужо і спаць не кладзешся. У нас тады не было ні канвы, нічога такога сучаснага. Проста па тканіне адзначыш цэнт іголачкай і ўжо ідзеш рабіць узор адразу ў адзін бок ад цэнтра. Пасля сама такі ж вышыеш, каб сіметрычна было. Ужо як старэйшая стала і была магчымасць, то ўзоры перамалёўвала ў сшытак, — тлумачыць суразмоўца.

Сёння Марыя Пятроўна вышываць больш нічога не можа: зрок зусім падводзіць. Але яе вочы за жыццё бачылі столькі прыгожых узораў, што яна з закрытымі вачыма, навобмацак, згадае, што гэта работа яе ці яе маці. Пытаюся, што найперш цяпер ўзгадвае, калі расказвае пра вышытае- вытканае багацце:

«Вось і думаю, як цяжка зараз сучасным дзяўчатам растлумачыць, якая сіла цягне ноч не спаць, кожную вольную хвілінку выкарыстоўваць, каб сядзець і вышываць падушкі прыгожыя. Каб ужо пасля выставіць на ложку іх, і ўсе пабачаць, што, значыцца, дзяўчына годная, гаспадарчая».

У вёсцы, вядома, натуральным быў такі парадак.

— Казалі, хто замуж возьме, калі пасаг сабе добры і прыгожы не збярэш. Дзяўчын, якія ленаваліся ў гэтым плане, у нас называлі чапурушкі. І таты над жаніхом кпілі: «Ну, і чапурушку ты ўзяў», — смяецца рукадзельніца. — Нас у мамы пяцёра было. Усім яна дапамагла падрыхтаваць пасаг.

Да свайго вяселля сваёй Марыя Пятроўна вышыла парныя падушкі. На іх – райскія птушкі і надпіс-пажаданне, які чытаецца толькі, калі птушкі на вышыўцы глядзяць адна на адну.

— У неглюбскіх было правіла не толькі прыгожы пасаг збіраць — усю бялізну, падушкі, — але і абавязкова, каб у хаце прыгожыя вышытыя дываны, ручнікі, фіранкі былі, — кажа Марыя Пятроўна .

У гэтым убранні, па яе словах, таксама быў свой гадавы цыкл.

— Лепшыя вышытыя фіранкі віселі на партрэтах — фотакарткі ў адной вялізнай раме, і на іконах у чырвоным куце. Зімой, калі больш печ топіцца, лаўчэйшая, як у нас казалі, вышытае здымалі і больш простае вешалі. Так і тады, калі Вялікі пост ішоў, усё больш сціплае вывешвалася. Перад Вялікаднем пачыналася мыццё, уборка і ўжо на свята даставалі і развешвалі самае лепшае, — узгадвае суразмоўца.

Вытканыя, вышытыя старыя вырабы, звяртае ўвагу Марыя Пятроўна, трэба таксама ўмець захоўваць у дамашніх умовах. Важна і правільна сціраць, і сушыць, берагчы ад прамых сонечных промняў, бо старыя чорныя ніткі ў аснове , асабліва тканых рэчаў моцна выгараюць, сыходзяць у «зеляніну».

Цікава, што ў сваім доме гасціную, якая больш нагадвае музейны пакой, работ народных майстрых, — сям’я Прыходзькаў выкарыстоўваецца для звычайнага паўсядзённага жыцця. У Марыі Пятроўны і Пятра Пятровіча пяцёра ўнукаў. Адны ўжо выраслі, другія — даганяюць.

— Унучка малодшая Златушка любіць і з канструктарам пагуляць, і ў хованкі за падушкамі. Потым набегаецца, ляжа і кажа: «Бабуля, у цябе тут нават ляжаць прыгожа», — смяецца Марыя Пятроўна.

Веткаўчанка прызнаецца, што ў сваёй сям’і любоў да вышыўкі яна, на жаль, пакуль «заразіць» нікога з дзяцей і ўнукаў не змагла. Але бачыць прыгожае ў паўсядзённых рэчах і адразу ўвасобіць на паперы гэтыя вобразы вельмі добра ўдаецца старэйшай унучцы, якую і назвалі ў гонар бабулі, — Марыя.

Наталля КАПРЫЛЕНКА

Фота аўтара