Фільм «Старажытны беларускі народны тэатр» пераданы Белдзяржархіву

Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі і Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакументаў падпісалі пагадненне аб супрацоўніцтве. Удзельнікі ўрачыстай сустрэчы выказалі ўпэўненасць, што яно дасць штуршок для развіцця даследаванняў і папулярызацыі дакументальнай спадчыны, якая да гэтага часу застаецца не ў поўнай меры ацэненай і даступнай шырокай грамадскасці.

Навукоўцы перадалі архіву лічбавую копію навукова-даследчага фільма «Старажытны беларускі народны тэатр». Унікальны экранны артэфакт быў створаны ў 1962 годзе не сіламі работнікаў тэлебачання ці кінастудыі, а выключна намаганнямі навукоўцаў па ініцыятыве вядучых спецыялістаў у галіне гуманітарных даследаванняў Гурыя Барышава, Алега Саннікава і Уладзіміра Няфёда. Гэтыя вучоныя працавалі, калі тэатразнаўства, фалькларыстыка знаходзіліся на этапе станаўлення. Яны зрабілі вялікі ўклад у развіццё айчыннай навукі.

Ужо ў той час вучоныя расцэньвалі здымкі як інструмент навуковага разгляду і як выдатную магчымасць зафіксаваць тэатральныя традыцыі. Работа стала магчымая ў тым ліку і дзякуючы магутнай падтрымцы тагачаснага дырэктара Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Пятра Глебкі.

— Уражвае, наколькі грунтоўны быў падыход да стварэння дадзенай стужкі. Інтэнсіўная падрыхтоўка заняла паўтара года. Мне ўдалося ўзняць дакументы ў цэнтральным навуковым архіве акадэміі, убачыць загады і распараджэнні, якія тое пацвярджаюць, паказваюць, як узнікла задума, каго пасылалі на сустрэчы з носьбітамі тэатральнай традыцыі, — падзяліўся кандыдат мастацтвазнаўства Канстанцін Рэмішэўскі.

Сёння падобныя артэфакты надзвычай запатрабаваныя. Супрацоўнікі вядучых кінаархіваў розных краін свету збіваюць абутак у пошуку стужак, знятых у 1920—1940 гады, якія знаходзяцца ў прыватных калекцыях. Часам нашчадкі тых, хто праводзіў такія здымкі, нават не ўсведамляюць гісторыка-культурную каштоўнасць падобнага матэрыялу.

Загадчык аддзела тэатральнага мастацтва, доктар мастацтвазнаўства Вераніка Ермалінская заўважыла, што кінадакументы з'яўляюцца важнай крыніцай для навуковых даследаванняў у гуманітарнай навуцы:

— Дакументальнае кіно — люстэрка эпохі, а людзі, якія зберагаюць такія дакументы, — захавальнікі часу.

Бясспрэчна, цеснае супрацоўніцтва вучоных з Беларускім дзяржаўным архівам кінафотафонадакументаў дазволіць не толькі знаходзіць і папулярызаваць новую інфармацыю, але і прывіваць пэўную культуру, звязаную з выкарыстаннем падобных крыніц. На жаль, сучасныя медыя- і інтэрнэт-рэсурсы часта падаюць скрыншоты, зробленыя з такіх дакументаў, без спасылак на праваўладальнікаў, установы, што адказваюць за іх захаванне, аператараў, якімі былі зроблены пэўныя кадры. Менавіта ўся гэтая інфармацыя ўплывае на ўспрыманне сапраўднасці такіх дакументаў.

У навукова-даследчым фільме «Старажытны беларускі народны тэатр» зафіксаваны тэатральныя імпрэзы, якія захаваліся яшчэ з даваеннага часу. Адна яго частка паказвае батлейку, у другой вяскоўцы задзейнічаны ў народнай драме «Цар Максіміліян». Кадры, знятыя ў 1962 годзе ў вёсцы Бялевічы Слуцкага раёна, могуць быць цікавыя даследчыкам як тэатральнай народнай культуры, так і фальклорных традыцый.

Выкананая жыхарамі Бялевіч народная драма пераклікаецца з абрадам «Калядныя цары» з вёскі Семежава, які ўнесены ў спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА. Па стужцы 1962 года можна вывучаць касцюмы, сцэнаграфію, узнавіць народную пастаноўку ў тым варыянце, пра які паведамілі тутэйшыя носьбіты. Кінастужка дэманстравалася ў Бялевіцкім сельскім Доме культуры, і мясцовыя школьнікі натхніліся аднавіць драму.

Алена ДЗЯДЗЮЛЯ