У пошуках пакуль не страчанага. Што ляжыць у бабуліным серванце

За свае амаль сто шэсць гадоў існавання «Звязда» неаднойчы дапамагала людзям знаходзіць адно аднаго. Варта пагартаць падшыўкі, каб у гэтым пераканацца. Знаходзіліся дзеці, згубленыя ў мітусні эвакуацыі, знаходзіліся ветэраны-аднапалчане, знаходзіліся браты і сёстры, раскіданыя па розных дзіцячых дамах. Знаходзіліся — ужо ў 90-х, сваякі за мяжой (ваша пакорная слуга сама дапамагла знайсці бабулі з Быхава сына ў далёкай Канадзе, але гэта асобная і зусім невясёлая гісторыя). Знаходзіліся пары — на працягу многіх гадоў «Звязда» друкавала аб'явы ў рубрыцы «Жадаю пазнаёміцца». Адны з яе герояў, якія дзякуючы газеце пабраліся шлюбам, запрасілі журналістаў у госці ў далёкую палескую вёску Дзівін, і тое была адна з самых цікавых і запамінальных камандзіровак у жыцці.

Пра ўсё гэта з адценнем трохі нават шкадавання пішу ў прошлым часе, бо цяпер, калі ўсюды пануюць яго вялікасць інтэрнэт і сацыяльныя сеткі, у газеты амаль няма шанцаў стаць платформай для такіх пошукаў і знаходак. «Амаль», бо літаральна ў мінулыя выхадныя пачула гісторыю, да якой прычынілася найперш газета. Выпадак на сёння рэдкі, таму тым больш каштоўны. Дзеля справядлівасці варта адзначыць, што тут не абышлося без сацыяльных сетак, куды ж без іх? Але каб не фота на першай паласе...

Памятаеце, у першы дзень лета мы на першай старонцы змясцілі фота дзяцей з вёскі Грабаўка, што ў Гомельскім раёне (там яшчэ дзяўчаткі вельмі кранальна трымаюць малое качаня). Аўтар гэтага фота Андрэй Феакцістаў размясціў яго на сваёй старонцы ў сацыяльных сетках са спасылкай: маўляў, выйшла ў «Звяздзе». Маці аднаго з герояў фота здымак перапосціла ў сябе на старонцы. Пад ім пачалі пакідаць каментарыі. Андрэй як зацікаўлены аўтар гэтыя каментарыі чытаў, і адзін з іх натхніў яго зайсці «ў госці» да чалавека, які каментарый напісаў. «І вось, уяўляеце, — захоплена расказваў мне Андрэй, — гляджу я яго фотагалерэю і бачу здымак, які ёсць і ў мяне. Здымак адметны, стары, зроблены дзесьці перад Першай сусветнай вайной, на ім два ваенныя. Адзін з іх — стрыечны брат майго дзеда, таму ў нас у сямейным архіве гэтае фота і захавалася. Я напісаў гаспадару старонкі: маўляў, адкуль у вас здымак? Аказалася, што той жа самы ваенны — яго родны дзед! Карацей, мы сваякі, у нас агульны прапрадзед! Вось такая гісторыя здарылася дзякуючы «Звяздзе» — знайшоў яшчэ шмат радні, пра якую нічога не ведаў!»

Для Андрэя гэта сапраўды каштоўная знаходка — ён вельмі цікавіцца гісторыяй свайго роду. Сёння, калі тэлефанавала яму ўдакладніць дэталі, расказваў мне падрабязнасці біяграфіі таго ваеннага на фота, якія даведаўся ўжо ад яго ўнука (яны сталі перапісвацца, сазваніліся і нават дамовіліся аб сустрэчы). Падчас вайны быў паранены, ляжаў у шпіталі ў Маскве. Шпіталь наведвала імператрыца. З таго часу ў сям'і захоўваецца яе падарунак — срэбная лыжка з адмысловым вензелем... Наш гомельскі калега пра сваіх шматлікіх далёкіх і блізкіх сваякоў і продкаў можа расказваць бясконца. Хтосьці, уцякаючы ад вайны, апынуўся ў расійскай глыбінцы, ды там і застаўся. Хтосьці праз усе нягоды вярнуўся на родную Гомельшчыну і працаваў на роднай зямлі — на будаўніцтве гуты ў Касцюкоўцы, напрыклад прадпрыемства, якое сёння вядомае ва ўсім свеце як «Гомельшкло»... Шмат пра каго ўдалося даведацца, але яшчэ столькі застаецца невядомага — раней сем'і былі вялікія, у некаторых па дзесяцёра дзяцей, і ў кожнага свой лёс, і ад кожнага — новая галінка на вялікім радавым дрэве.

Я слухала захоплены аповед зацікаўленага чалавека, радавалася за тое, што «Звяздзе» ўдалося дапамагчы яму ў яго пошуках. Але думала яшчэ і пра іншае. Пра тое, наколькі мы, сённяшняе дарослае пакаленне, не кажучы пра нашых дзяцей і ўнукаў, ведаем гісторыю сваёй сям'і далей, чым дзед і бабуля? Калі справа датычыцца ветэранаў Вялікай Айчыннай — тут яшчэ не так праблемна, і немалую ролю іграе ў тым школа, у якой абавязкова вучня спытаюць пра наяўнасць гераічных продкаў. А што робім мы самі, каб памяць тую захаваць? У нашых сучасных гарадскіх кватэрах і нават у вясковых дамах з новымі пластыкавымі вокнамі ўжо не вісяць, як раней, партрэты прадзедаў і прабабуль у вясельных строях, ваенных з пагонамі або з «лычкамі». І калі яшчэ ў 1980-х, дэкламуючы верш: «Гляньце, паглядзіце на партрэт. Хто гэта ў будзёнаўцы? Гэта ж дзед!», вучні малодшых класаў вельмі нават выразна ўяўлялі, пра што яны чытаюць, дык сёння нават сямнаццацігадовыя хіба перапытаюць, што такое «будзёнаўка». Старыя фотаальбомы з пажоўклымі ад часу здымкамі — дакументальныя сведчанні гісторыі сям'і і краіны, захоўваюцца ў сервантах нашых бабуль. Пакуль бабулі жывыя. Калі ж яны паміраюць — альбомы разам з сервантам за непатрэбнасцю аказваюцца на сметніцы (ведаю некалькі такіх выпадкаў асабіста). А непатрэбныя — бо невядомыя. Ці бабулі не паклапаціліся расказаць і паказаць, ці ўнукі не спяшаліся пацікавіцца — якая розніца? Вынік адзін: каму патрэбныя «фоткі» нейкіх незнаёмых (чытай: чужых) людзей?

Гаворачы пра гістарычную памяць, пра гісторыю малой радзімы, якая першапачатак гісторыі Радзімы вялікай, мы шмат робім для захавання ўсяго гэтага надзвычай важнага. Робім у многім арганізавана, дзякуючы таму, што пра гэта клапоцяцца дзяржаўныя інстытуты. А вось калі ўсё выходзіць на асабісты, прыватны ўзровень — тут нам не да таго, няма часу, каму гэта цікава, ёсць жа інтэрнэт... і ўсё такое. У выніку нішчыцца і сыходзіць у нябыт самае каштоўнае, як бывае заўсёды, калі носьбітаў інфармацыі зусім няшмат. Гісторыя сям'і, роду. Прападае тое самае дрэва, на якім мы і нашы нашчадкі — усяго толькі некалькі асобных галінак. Але ж ці доўга пратрымаюцца галінкі, ні на чым не мацуючыся?

Шукайце сваіх блізкіх і далёкіх продкаў і родзічаў. Сёння для гэтага ёсць вялікія магчымасці — адкрытыя архівы, бязмежныя сацыяльныя сеткі. Паказвайце дзецям старыя фота, расказвайце, хто на іх. Цікаўцеся самі, што ляжыць у бабуліным серванце, пакуль бабуля жывая і можа расказаць...

Навошта? Па-першае, гэта цікава. Па-другое... Зрэшты, тут кожны павінен дадумаць сам.

Алена ЛЯЎКОВІЧ