Чалавек і рак: хто каго?

Злаякасныя наваўтварэнні, як і многія іншыя захворванні, вядомыя яшчэ са старажытных часоў. Самай старажытнай лічыцца пухліна, выяўленая ў шкілеце дыназаўра. Пры даследаванні мумій Старажытнага Егіпта ў адным выпадку былі выяўлены прыкметы раку яечнікаў, у іншым — злаякаснае паражэнне чэрапа.

Злаякасная пухліна — гэта аўтаномнае, аўтадынамічнае разрастанне тканак, якія нясуць у сваіх клетках стымул для разбуральнага або агрэсіўнага хаатычнага росту.

У прыродзе ўсе жывыя істоты складаюцца з клетак, якія з’яўляюцца, адпрацоўваюць належны ім тэрмін і паміраюць. У арганізме чалавека прысутнічае два механізмы іх гібелі. Апаптоз — генетычна запраграмаваная фізіялагічная гібель клетак, пры гэтым запаленне вакол клеткі адсутнічае. Гэта працэс знішчэння непатрэбных клеткавых груп у перыяд індывідуальнага развіцця, які суправаджаецца зморшчваннем і фрагментацыяй структуры ядра клеткі. Другі механізм гібелі клеткі — некроз, г.зн. паталагічная масавая гібель клетак, «смерць ад няшчаснага выпадку», і маюцца запаленчыя змены вакол ачагу некрозу. Некроз назіраецца пры вонкавых уздзеяннях у выглядзе рэзкага набракання або разбурэння клеткавых структур. Праява некрозу вызначаецца яго сутнасцю: «мясцовай смерцю» зон некрозу, важных для арганізма органаў чалавека — інфаркт, інсульт і інш. Такім чынам галоўнае адрозненне некрозу ад апаптоза ў тым, што апоптоз — праграмаваная гібель клеткі, а некроз — гэта паталагічны працэс, які запускаецца ў адказ на вонкавыя ці ўнутраныя ўздзеянні.

Але, на вялікі жаль, існуе яшчэ адзін шлях развіцця клетак, самы страшны і не заўсёды прадказальны. У кожнай жывой істоты ў арганізме перыядычна ўзнікаюць атыповыя клеткі, якія адрозніваюцца ад нармальных. Гэтыя клеткі заўважае імунная сістэма і знішчае іх. Але часам, па нейкіх прычынах такая клетка не гіне і тады ўзнікае пухліна, калі адна такая або некалькі клетак выходзяць з-пад кантролю арганізма і пачынаюць паскорана хаатычна дзяліцца і размнажацца. Пры гэтым ужо ні нервовая, ні эндакрынная, ні імунная сістэмы справіцца з такімі клеткамі не могуць.

Працэс выхаду клеткі з-пад кантролю арганізма называецца пухліннай трансфармацыяй. Ракавыя клеткі некантралюема дзеляцца, затрачваючы вялікую колькасць энергіі. У структуры пухліны могуць быць разнастайныя па будове клеткі. Яны губляюць частку прыкмет і становяцца падобнымі на зародкавыя клеткі. Гэтыя клеткі часам страчваюць здольнасць да цеснага счаплення з суседнімі клеткамі, могуць адлучацца ад іх і пераносіцца ў іншыя часткі цела і органы, даючы пачатак узнікненню і развіццю новых пухлін, г.зн. метастазіраваць.

Але ў большасці сваёй пухліны проста так не ўзнікаюць. Для з’яўлення пухліны неабходныя яшчэ ўнутраныя прычыны: генетычная схільнасць, пэўны стан імуннай сістэмы і знешнія фактары: механічныя, фізічныя, хімічныя, біялагічныя канцэрагены (рэчывы ад лацінскай назвы cancer — рак). Працэс ператварэння нармальных клетак у злаякасныя называецца канцэрагенэз. Калі чалавек нічога не робіць, то пухліна хутка разрастаецца, захоплівае іншыя органы і тканкі і прыводзіць да пакутлівай смерці.
Большасць пухлін 1-й і 2-й стадый выяўляецца на медыцынскіх аглядах

Такім чынам, рак гэта цяжкая хвароба, але ў цяперашні час яна вылечная ў 100 % выпадкаў у пацыентаў у 1-й і 2-й стадыях. Што да хворых у 3-й і 4-й стадыі, прагноз на жыццё ў іх практычна неспрыяльны. Ім можна часова дапамагчы толькі ў плане стабілізацыі ракавага працэсу на пэўны перыяд і палепшыць якасць жыцця.

Таму выйсце ў нас адно ў плане недапушчэння развіцця рака ў арганізме. Ён вельмі каварны і на пачатковых стадыях працякае бессімптомна, а выявіць яго ў ранніх стадыях магчыма, калі рэгулярна праходзіць прафілактычныя агляды ў медыцынскіх установах агульналячэбнай сеткі. І не трэба ўнушаць самому сабе ў першую чаргу, што нідзе не баліць, моцная загружанасць на працы і інш. Гэта проста банальныя адгаворкі, якія могуць прывесці да цяжкіх наступстваў (раку), калі сучасная медыцына ўжо не ў стане дапамагчы. Задумайцеся над гэтым сур’ёзна! А ўсяго толькі трэба зрабіць аналізы крыві на анкамаркеры, рэнтгенаграфію лёгкіх, УГД органаў брушнай поласці і забрушыннай прасторы, фібрагастраскапію (ФГДС) страўніка, калонаскапію тоўстага кішэчніка.

І калі ва ўрачоў, якія праводзяць абследаванне здаровых людзей на медыцынскіх аглядах, узнікаюць нейкія падазрэнні, то гэты чалавек трапляе ў так званую «групу рызыкі». Такія пацыенты надалей праходзяць дэталёвае абследаванне ў анкалагічных дыспансерах краіны. Дыягнастычныя магчымасці ў анкалагічных установах дазваляюць у цяперашні час выявіць перадпухлінны стан і пухліны малых памераў. Дарэчы, асноўная маса пухлін 1-й і 2-й стадыі выяўляецца менавіта пры медыцынскіх аглядах. Наш Рэспубліканскі навукова-практычны цэнтр анкалогіі і медыцынскай радыялогіі ім. Н.Н.Аляксандрава валодае суперсучаснымі дыягнастычнымі апаратамі для дыягностыкі раку і яго распаўсюджанасці па арганізме, што дазваляе ўстанавіць дыягназ у самых складаных выпадках.

У цэнтры распрацаваны і прымяняюцца унікальныя метады лячэння, якія не маюць аналагаў у краінах СНД і свеце. Што да лячэбнай базы для правядзення комплекснай і камбінаванай тэрапіі, у структуры цэнтра ёсць 4 аддзяленні прамянёвай тэрапіі, 3 аддзяленні хіміятэрапіі і 11 хірургічных аддзяленняў.

РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі імя М.М.Аляксандрава займае адно з вядучых месцаў у краінах СНД, а па некаторых пазіцыях — і ў свеце. Як следства, на базе нашага Цэнтра праходзяць стажыроўку ўрачы з краін СНД (Расія, Казахстан, Узбекістан, Азербайджан, Кыргызстан) і краін Блізкага Усходу. Аб папулярнасці Цэнтра сведчыць і той факт, што на лячэнне да нас едзе вялікая колькасць пацыентаў як з блізкага, так і далёкага замежжа. Лічу, што нашым грамадзянам, маючы ў сваёй краіне ўнікальную магчымасць лячыцца на ўзроўні сусветных стандартаў, бессэнсоўна ехаць лячыцца за мяжу, гэта пустая трата грошай.

Мы, медыкі, у сваёй рабоце вырашаем, у асноўным, тактычныя задачы. Але наўрад ці мы мелі б такія магчымасці ў дыягностыцы і лячэнні анкалагічных пацыентаў у Рэспубліцы Беларусь, калі б Прэзідэнт нашай краіны А.Р. Лукашэнка не рэалізаваў шматпланавую стратэгію адносна аховы здароўя. Што я маю на ўвазе? Па-першае, толькі дзякуючы А.Р.Лукашэнку пабудавана вялікая колькасць сучасных, не саступаючых сусветнаму ўзроўню, будынкаў для лячэбных устаноў. Толькі ў нашым Цэнтры за апошні час пабудавана пяць спецыялізаваных камфартабельных будынкаў і рэканструявана яшчэ 3 карпусы.

Па-другое, толькі дзякуючы Прэзідэнту медыцына атрымала вялікую колькасць суперсучаснай дыягнастычнай апаратуры і цяжкай лячэбнай тэхнікі для абследавання і лячэння пацыентаў.

Па-трэцяе, нашыя супрацоўнікі ў розны час за кошт дзяржавы маглі прайсці стажыроўку ў вядучых медыцынскіх цэнтрах свету. Цяпер яны плённа працуюць і навучаюць медыцынскіх работнікаў, якія прыехалі да нас з іншых краін. Анкалогія — вельмі затратная вобласць не толькі ў медыцыне, але і ў краіне. Лекавыя прэпараты розных груп і класаў каштуюць вялізных грошай. Прэзідэнт вырашыў і гэту праблему. Фармацэўтычная прамысловасць перабудавалася і стала вырабляць вялікую колькасць цытастатыкаў, гармонаў, імунамадулятараў і інш. Аналагі імпартных прэпаратаў, якія выпускаюцца ў краіне, нашмат таннейшыя, а па эфектыўнасці ў плане лячэння не саступаюць імпартным.

Такім чынам, усе мы павінны зразумець і засвоіць, што за нашае здароўе мы нясем адказнасць у першую чаргу перад самім сабой, сваёй сям’ёй, грамадствам. Не пайшоў на медычны агляд адзін раз, другі, з’явілася пухліна, і чалавек пра гэта не ведае. Пухліна паступова з’ядае арганізм, нарастаюць сімптомы інтаксікацыі, становіцца цяжка жыць і працаваць. Пацыент ідзе да ўрача, а там ужо рак, які далёка зайшоў і бачны доктару няўзброеным вокам. І рабіць нешта ўжо позна з-за нядбайнага стаўлення да свайго здароўя. Я не запалохваю, а папярэджваю, якая можа скласціся жыццёвая сітуацыя.

Сям’я таксама пакутуе — маральна, матэрыяльна, фізічна ад гора, якое прыйшло да іх. Чалавек працаваў, прыносіў карысць, быў запатрабаваны ў калектыве, а з-за абыякавага стаўлення да свайго здароўя становіцца інвалідам. Грамадства павінна яго ўтрымліваць, даваць групу інваліднасці... Фактычна чалавек сам давёў сябе да такога стану, не сачыў за сваім здароўем. А дзяржава магла выдаткаваць гэтыя грошы на будаўніцтва школ, устаноў і іншыя карысныя для людзей аб’екты, а таксама на паляпшэнне дабрабыту грамадства.

Людзі! Змяняйце стаўленне да свайго здароўя і будзьце больш арганізаваныя і адказныя!

Анкалагічны музей стане унікальным на постсавецкай прасторы 

Я прапрацаваў у анкалогіі каля 50 гадоў, з іх 32 гады — на пасадзе намесніка дырэктара па лячэбнай рабоце РНПЦ анкалогіі і медыцынскай радыялогіі ім. М.М.Аляксандрава. Станаўленне, развіццё анкалагічнай службы краіны праходзіла на маіх вачах і пры маім удзеле. Выяўлены кантраст таго, што было раней і якіх вышынь дасягнула анкалогія да цяперашняга часу ў Рэспубліцы Беларусь, садзейнічаў з’яўленню ў мяне думкі аб стварэнні музея анкалагічнай службы ў нашай краіне. Музей такога профіля з’яўляецца першым праектам у краіне і на постсавецкай прасторы.

Статыстыка кажа, што да 2030 года кожны 25-ы жыхар Беларусі будзе захворваць на рак. Такая тэндэнцыя характэрна для большасці краін свету. Актуальнасць музея на сучасным этапе абумоўлена пастаянным ростам захваральнасці насельніцтва Беларусі на злаякасныя новаўтварэнні і ў той жа час разуменне, якое ўсё больш пашыраецца ў грамадстве, што сёння «рак — не прыгавор, а дыягназ, сур’ёзны і небяспечны». Пры абмеркаванні маёй ідэі аб стварэнні такога музея на базе Цэнтра з яго дырэктарам, прафесарам, доктарам медыцынскіх навук Сяргеем Львовічам Паляковым, урачамі, якія працуюць працяглы час у анкалогіі, была падтрымана мэтазгоднасць і неабходнасць гэтага праекта. Я далажыў Міністру аховы здароўя Рэспублікі Беларусь Дзмітрыю Леанідавічу Піневічу і губернатару Мінскай вобласці Аляксандру Генрыхавічу Турчыну (Цэнтр знаходзіцца на тэрыторыі Мінскага раёна) аб ідэі стварэння музея анкалагічнай службы Рэспублікі Беларусь. Яны падтрымалі прапанову і абяцалі ўсялякую дапамогу ў стварэнні музея і рэканструкцыі будынка. Таксама абмеркаваў гэтую ідэю з губернатарам Гродзенскай вобласці Уладзімірам Сцяпанавічам Каранікам, які доўгі час працаваў у анкалогіі і добра ведае гэтую службу, які пацвердзіў, што такі музей патрэбны і ён будзе садзейнічаць яго стварэнню. Дарэчы, Гродзенская вобласць ужо аказала пасільную спонсарскую дапамогу для рэканструкцыі будынка будучага музея.

Зыходзячы з сацыяльнай значнасці праблемы, якая ўяўляе сабой сур’ёзную пагрозу для дэмаграфічнай бяспекі краіны, музей, які ствараецца, будзе арыентаваны на шырокую аўдыторыю. Натуральна, што рэканструкцыя будынка і стварэнне яго ўнутранага інтэр’еру будуць весціся на спонсарскія грошы. Таму анколагі звяртаюцца да ўсіх кіраўнікоў устаноў і проста грамадзян нашай краіны аказаць, па магчымасці, спонсарскую дапамогу ў гэтым высакародным мерапрыемстве.

Музей стане інфармацыйна-адукацыйным ядром комплекснага ўяўлення аб гісторыі і сучасным стане анкалагічнай дапамогі, фарміраванні прывабнага іміджу айчыннай аховы здароўя, выхавання ў маладога пакалення пачуцця гонару, патрыятызму і жадання ўмацоўваць, захоўваць і памнажаць шматгадовыя традыцыі і дасягненні анкалагічнай службы на карысць здароўя. 

Заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь, доктар медыцынскіх навук, прафесар Анатоль Сяргеевіч Маўрычаў.