Напярэдадні юбілею часопіса працягваем праект «Алесі — 100: жанчыны, гісторыі, вокладкі».
У свой першы працоўны дзень яна заблудзіла ў Батанічным садзе — пра гэта ўспамінае з цёплай усмешкай. Вось ужо 60 гадоў доктар біялагічных навук, галоўны навуковы супрацоўнік Цэнтральнага батанічнага сада НАН Беларусі Нэлі Уладзіміраўна Гетко штодня прыходзіць сюды, дзе прыгажосць спалучаецца з сур’ёзнымі даследаваннямі на карысць грамадству.
— Я нарадзілася ў Мінску ў 1938 годзе. Бацька працаваў машыністам, вадзіў саставы ў Польшчу, Германію. Калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, ён якраз быў у паездцы. Маці са мной і братам пад бамбёжкамі сыходзілі па Маскоўскай шашы на ўсход. Ішлі лясамі і праз месяц пешшу дабраліся да Смаленска. Там мама звярнулася ў мясцовае дэпо і даведалася, што Мінскае дэпо эвакуіравана ў Бугульму. А бацьку паведамілі, што мы жывыя і шукаем яго. Са Смаленска вайскоўцы дапамаглі нам дабрацца да Вязьмы, потым наш шлях ляжаў у Маскву, адкуль эвакуіраваліся ў Бугульму. Праз год бацька быў мабілізаваны, загінуў у бітве пад Сталінградам. Мы вярнуліся ў Мінск у 1944 годзе пасля яго вызвалення. Маці расказвала, што калі яна сышла з цягніка, з платформы быў бачны Оперны тэатр — настолькі вялікія былі разбурэнні, дамы ляжалі ў руінах, — успамінае сваё нялёгкае дзяцінства мая гераіня.
Пра кар’еру вучонага Нэлі Уладзіміраўна не марыла. Спачатку хацела стаць доктарам, затым — настаўніцай. Апошнюю мару здзейсніць атрымалася.
— Сябар нашай сям’і працаваў прарэктарам універсітэта, быў па спецыяльнасці геолагам. Ён і параіў паступаць на біяфак. Гэта было няпроста, конкурс — 6 чалавек на месца, але мне ўдалося. Пасля заканчэння біялагічнага факультэта БДУ тры гады была настаўніцай хіміі і біялогіі ў вясковай школе. Педагагічная праца, дзеці навучылі мяне важным навыкам камунікацыі.
Хімія заўсёды давалася Нэлі Уладзіміраўне лёгка. Пэўны час яна працавала малодшым навуковым супрацоўнікам Інстытута фізіка-арганічнай хіміі АН БССР. Менавіта калегі з Інстытута ўгаварылі яе пагадзіцца на аспірантуру ў Батанічным садзе.
— «Я ж батаніку цярпець не магу!» — адказала я. Аднак пасля знаёмства з дырэктарам Батанічнага сада акадэмікам Мікалаем Уладзіслававічам Смольскім памяняла сваё меркаванне. Ён аказаўся вельмі прыемным, добрым чалавекам. Стаў для мяне як родны бацька.
У Батанічны сад Нелі Уладзіміраўна прыйшла шэсцьдзясят гадоў таму: у 1964-м. І сёння, калі яна расказвае пра сваю працу, у жанчыны гараць вочы. Свой першы працоўны дзень успамінае з цёплай усмешкай.
— Вырашыла пазнаёміцца з Батанічным садам, бо там жа расліны са ўсяго свету! Хаджу, вывучаю этыкеткі: тут хвойныя, тут ліпы, дубы... Праз некаторы час разумею, што заблудзіла. Стаю сярод лесу ў белым халаце і ледзь не плачу. Адзін з супрацоўнікаў, як потым аказалася, дэндролаг, кандыдат навук, ішоў з лінейкай аглядаць глог і вывеў мяне да людзей.
Праца ў Батанічным садзе адразу захапіла маладую аспірантку. Яна адчула, што на сваім месцы. І гэтае пачуцце ніколі ўжо не пакідала Нэлі Уладзіміраўну, хоць лёгкіх шляхоў у навуцы не бывае.
— У той час у Беларусі пачалі актыўна стварацца галіны хімічнай прамысловасці. Будаваўся нафтаперапрацоўчы завод у Наваполацку. Нам была пастаўлена канкрэтная задача: ахова навакольнага асяроддзя. Як расліны дапамагаюць справіцца з забруджваннем паветра? Якім чынам самі прыстасоўваюцца да такіх умоў? І што мы можам прапанаваць нашым гарадам для азелянення? Гэтыя тэмы і сталі маёй працай.
Пачаўся самы складаны этап у навуковым даследаванні — эксперыментальны. У спецыяльных камерах, якія наўмысна задымляліся, вырошчвалі розныя расліны для наступнага вывучэння. Раней у Беларусі нават не існавала такога напрамку ў навуцы, таму Нэлі Уладзіміраўна ездзіла ў камандзіроўкі па розных гарадах СССР: Уфа, Перм, Данецк.
— Усе даследаванні прымяняліся на практыцы на заводах. Дзе б мы ні ўкаранялі свае распрацоўкі, нас заўсёды сустракалі зацікаўлена. У Наваполацку на нафтаперапрацоўчым заводзе «Нафтан», на ААТ «СветлагорскХімвалакно» і па сёння захаваліся нашы пасадкі. Хвойныя расліны аказаліся вельмі ўстойлівымі да забруджвання. Цяпер там растуць піхты, туі, ядлоўцы, блакітныя елі. І клёны. Ёсць невялікія пасадкі рададэндранаў, руж, глогу.
Самымі цяжкім часамі для Батанічнага сада сталі 90-я гады. Нэлі Уладзіміраўна ўспамінае іх з горыччу. Не хапала сродкаў, каб нават аплаціць ацяпленне.
— Мы жылі ў бядоце. Супрацоўнікі атрымлівалі па 0,5 стаўкі, а можа, і яшчэ менш. Трубы былі старымі, пастаянна здараліся аварыі. Сядзелі ў ватніках і ботах, каб не змерзнуць. Але самае страшнае — нашы калекцыі! Мы разносілі вёдры з распаленым вуголлем і расстаўлялі ў аранжарэях. Здаралася, трэскалася шкло і снег падаў прама на расліны.
З прыходам на пасаду дырэктара Уладзіміра Рашэтнікава Батанічнаму саду дапамаглі спецыялісты з Інстытута ядзернай энергетыкі: усталявалі інфрачырвоныя выпраменьвальнікі. Так удалося выратаваць калекцыі.
— Расліны ў Батанічным садзе ў Данецку тады пазамярзалі, і яго загадчыца амаль кожную вясну прыязджала да нас. Мы дзяліліся з ёю насеннем, давалі тое, што нам удалося выратаваць, — успамінае навукоўца.
Нэлі Уладзіміраўна — аўтар 182 навуковых прац. Нядаўна здала чарговую манаграфію. Біёлаг выхавала не адно пакаленне кадраў: чатырох кандыдатаў навук, нямала аспірантаў, суіскальнікаў навуковых званняў.
— Галоўнае — ведаць, што твая праца неабходная людзям. А для душэўнага камфорту важна быць сярод аднадумцаў, на якіх можаш спадзявацца, — дзеліцца сакрэтам паспяховага прафесійнага шляху гераіня.
Не магла не запытацца ў Нэлі Уладзіміраўны пра яе любімую расліну.
— Ружы, — адказала яна адразу. — Магу доўга стаяць і глядзець на букет гэтых кветак. Між іншым, у Чэхаславакіі нашы ружы атрымлівалі залатыя медалі за якасць! Пасля поўных нястачы 90-х нам удалося захаваць аўтарскія гібрыды нашага выдатнага кветкавода Любові Гусаравай, якія растуць у адкрытым грунце.
Дарэчы, на вокладцы часопіса «Алеся» № 10 за 1995 год — фота той самай Любові Гусаравай.
Наш часопіс Нэлі Уладзіміраўна чытала яшчэ ў савецкі час, збірала выкрайкі і рэцэпты, якія друкаваліся ў «Работніцы і сялянцы».
— Часопіс заўсёды падабаўся! Ён дапамагае жанчынам усведамляць сваю значнасць і тую карысць, якую яны могуць прынесці грамадству.
Юлія РАМАНЬКОВА
Фота аўтара
Супрацоўнікі Мінпрыроды расказалі, якая карысць ад дрэў у горадзе.
Восень для спецыялістаў аграрнай галіны — час падводзіць вынікі, і сёлета яны годныя.
У поўным аб’ёме задаволена патрэба краіны ў калійных і каменных солях, торфе, сапрапелі, будаўнічым камені, падземных водах.
