У сярэдзіне і канцы мінулага стагоддзя штучны інтэлект быў «героем» фантастычных раманаў. У наш час ён хутка ўваходзіць у штодзённасць. Разумныя дамы, разумныя гарады (праект, які сёння рэалізоўваецца ў нашай краіне) або тыя ж галасавыя памочнікі — гэта, скажам так, выкарыстанне штучнага інтэлекту на паўсядзённым, абывацельскім узроўні. А калі глядзець больш глабальна, то сучасная дыягностыка, медыцына і фармацэўтыка, машынабудаванне, дакладнае земляробства, вывучэнне космасу — усё гэта немагчыма без інтэлектуальных тэхналогій.
Сёння паняцце «штучны інтэлект» ва ўсіх на слыху. І хоць не ўсе могуць адразу сказаць, што ж гэта такое, так ці інакш меў зносіны з ім практычна кожны. Напрыклад, сутыкаліся ў сеціве, дзе нейрасетка «ажыўляе» карціны вялікіх мастакоў ці партрэты класікаў літаратуры або «малюе» абстрактныя паняцці. Хоць сферы ўжывання штучнага інтэлекту значна шырэйшыя і больш сур’ёзныя, чым забаўляльная сфера. Штучны інтэлект — гэта праграмны комплекс, які мае некаторыя ўласцівасці чалавека: можа рабіць высновы і генерыраваць рашэнні, складаць планы і навучацца. Інтэлектам ён завецца, таму што яго работа засноўваецца на нейронавых сетках, гэтак жа, як разумовыя працэсы чалавека — на нейронах мозгу. Менавіта таму сістэма можа навучацца і набываць у працэсе дзейнасці новыя навыкі, як гэта адбываецца з чалавекам. Сёння беларускія вытворчасці актыўна прымяняюць тэхналогіі штучнага інтэлекту ў розных сферах эканомікі, падкрэсліў генеральны дырэктар Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Сяргей Круглікаў.
Навуковец расказаў, што інтэлектуальнымі сістэмамі Аб’яднаны інстытут праблем інфарматыкі і ў цэлым Акадэмія навук займаюцца ўжо даўно. Так, напрыклад, яшчэ дзесяць гадоў таму абарону нашай краіны ўмацавалі два беспілотныя комплексы блізкага радыуса дзеяння, якія былі распрацаваны і пастаўлены на ўзбраенне яшчэ ў 2014 годзе.
— Комплекс выдатна прайшоў усе стадыі выпрабаванняў і атрымаў серыйную вытворчасць, — распавёў дырэктар Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі. — Ён быў распрацаваны за ўласныя сродкі Ваеннай акадэміі. Тады ніхто не казаў пра штучны інтэлект, хаця ўсе сістэмы там інтэлектуальныя. І ў цэлым усе аўтапілоты, якія выкарыстоўваюцца на розных паветраных суднах — гэта ўсё высокаінтэлектуальныя складнікі.
У апошнія гады інтэлектуальныя сістэмы прымяняюцца для праектавання лекавых прэпаратаў, стварэння інавацыйных малекулярных злучэнняў, угнаенняў і высокатэхналагічных матэрыялаў. Укараняюцца ў самыя розныя вытворчасці. Так, пры вытворчасці аўтатранспарту штучны інтэлект прымяняецца ў электроніцы, аўтамабілі збіраюць рабатызаваныя сістэмы, аснашчаныя інтэлектуальнымі алгарытмамі. Не адстаюць і харчовыя прадпрыемствы.
— Напрыклад, «Савушкін прадукт» укараніў у сябе рабатызаваную платформу і актыўна прымяняе інтэлектуальныя сістэмы для атрымання новых малочных прадуктаў, — паведаміў Сяргей Круглікаў.
Вучоныя актыўна ўзяліся за ўкараненне штучнага інтэлекту ў аграпрамысловы комплекс, адзначыў эксперт.
— Гэта адзін з элементаў інтэлектуальнай сельскай гаспадаркі, якая называецца «дакладнае земляробства», — удакладніў ён.
Як і ўсе найбольш інавацыйныя сферы сучаснасці, штучны інтэлект рухаецца наперад вельмі хутка, і сёння яго развіццю ў нашай краіне ўдзяляецца ўвага на самым высокім дзяржаўным узроўні, расказаў вучоны.
— У інстытуце мы займаемся цэлым шэрагам напрамкаў, дзе выкарыстоўваюцца інтэлектуальныя сістэмы. Выконваюцца цікавыя работы па інтэлектуалізацыі працэсаў, якія былі да гэтага аўтаматызаваны, але патрабуюць пэўных сістэм падтрымкі прыняцця рашэнняў. Вядома, канчатковае рашэнне прымае чалавек, але другое меркаванне таксама вельмі важнае, — падкрэсліў Сяргей Круглікаў.
«Другое меркаванне» — не метафара, а дакладны тэрмін. Што гэтае паняцце азначае, растлумачыў загадчык лабараторыі аналізу біямедыцынскіх выяў Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Эдуард Сняжко:
— Наша лабараторыя працуе з данымі, атрыманымі ад медыцынскіх спецыялістаў, у асноўным з выявамі, але таксама і лабараторнымі, клінічнымі данымі. Лепш за ўсё знаёмыя канчатковым спажыўцам сістэмы, якія падаюць другое меркаванне экспертам. Яны не замяняюць рашэнне чалавека, але дапамагаюць яму звярнуць увагу на тыя ці іншыя асаблівасці даных, каб не прапусціць іх і асацыіраваць з пэўнымі працэсамі ў арганізме чалавека.
Як патлумачыў вучоны, у розных краінах частата тых ці іншых захворванняў розная, і нават эксперт у пэўнай галіне можа быць мала знаёмы з рэдкімі для яго рэгіёна захворваннямі. І тут не памыліцца дапаможа штучны інтэлект. Інтэлектуальныя сістэмы, якія прадстаўляюць другое меркаванне, дазваляюць рабіць аналіз больш уніфікаваным, паўтаральным, меней залежным ад стомленасці чалавека або яго кваліфікацыі (мінімізаваць праславуты «чалавечы фактар»), аўтаматызаваць працу спецыяліста.
Але многія пытанні, звязаныя з выкарыстаннем штучнага інтэлекту ў медыцынскай сферы, пакуль патрабуюць дэталёвай прапрацоўкі, расказаў вучоны:
— Гэта, у прыватнасці, бяспека такіх сістэм. Мы ведаем, што сістэму можна прымусіць памыліцца, і павінны вучыцца бараніцца ад магчымых нападаў. Паколькі ў свеце ўсё шырэй выкарыстоўваюць такія сістэмы, мы павінны ўмець з імі працаваць і абараняць іх.
Яшчэ адзін кірунак работы вучоных звязаны з навучаннем штучнага інтэлекту.
— Медыцынскія даныя маюць абмежаванае выкарыстанне: там шмат персанальнай інфармацыі. Клінічныя цэнтры не гараць жаданнем абмяняцца з даследчыкамі данымі, якія неабходны для навучання такіх сістэм. Адпаведна, трэба недзе іх браць. Адным са шляхоў з’яўляецца генерацыя штучных выяў, даных, на якіх навучаюцца сістэмы. І гэта вельмі глыбокая тэма. Вы, напэўна, бачылі, як генерыруюцца выявы і відэа ў забаўляльных мэтах, але ў нашай вельмі спецыялізаванай вобласці таксама ёсць у гэтым неабходнасць. Таму праводзіцца вялікая праца і ў нас, і ва ўсім свеце, па разумнай генерацыі штучных выяў, якія б нам сапраўды дапамагалі, — падкрэсліў Эдуард Сняжко.
Адзін са шляхоў навучання інтэлектуальных сістэм — тэхналогія федэратыўнага навучання, распавёў ён. Яна не прадугадвае абмену данымі паміж медыцынскімі ўстановамі: навучанне нейрасетак ідзе на агульным серверы. Акрамя таго, для навучання нейрасетак ствараюцца абязлічаныя даныя аб пацыентах.
Відавочна, што ўжо на сучасным этапе выкарыстанне штучнага інтэлекту патрабуе прававога рэгулявання. І ў наступным годзе ў СНД завершыцца распрацоўка мадэльнага закона аб тэхналогіях штучнага інтэлекту, праінфармаваў намеснік генеральнага дырэктара па навуковай рабоце Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Сяргей Касанін.
— Мы заключылі дагавор у рамках СНД аб распрацоўцы мадэльнага закона аб тэхналогіях штучнага інтэлекту. Трэці этап работы над гэтым законам ужо завершаны. У 2025 годзе мы павінны прадставіць канчатковы варыянт. Мэта — уніфікацыя заканадаўства краін, якія ўваходзяць у СНД, у гэтай сферы, — удакладніў Сяргей Касанін.
У Беларусі пры Савеце па пытаннях прававой і судовай дзейнасці пры Прэзідэнце Беларусі створана рабочая група для падрыхтоўкі аналітычнай запіскі аб прававым рэгуляванні выкарыстання і развіцця тэхналогій штучнага інтэлекту.
— Рабочая група павінна да лістапада падрыхтаваць аналітычную запіску Прэзідэнту, што мы будзем рабіць у краіне ў прававым полі рэгулявання штучнага інтэлекту. На дадзены момант мы прааналізавалі ўсё заканадаўства ў найбуйнейшых сусветных аб’яднаннях і развітых краінах, а таксама беларускае заканадаўства. Пытанні штучнага інтэлекту ў нас фрагментарна адлюстраваны ў парадку 30 нарматыўных актаў. Можа, мы прапануем пайсці па шляху Расіі, выдаць указ ці закон, які вызначыў бы канцэпцыю развіцця штучнага інтэлекту. Можа, прапануем дапоўніць усе нашы нарматыўныя акты, да адзінай думкі прыйсці ў гэтых дакументах у галіне штучнага інтэлекту. На ІІІ Форуме ІT-Акадэмгорада «Штучны інтэлект у Беларусі» правядзём круглы стол, абмяркуем, як будзем далей рухацца ў галіне заканадаўчага рэгулявання штучнага інтэлекту ў нашай краіне, — канкрэтызаваў ён.
Распрацоўка прававых дакументаў, звязаных са штучным інтэлектам, на парадку дня ва ўсім свеце. Так, у суседняй Расіі ў 2019 годзе зацверджана нацыянальная стратэгія развіцця штучнага інтэлекту на перыяд да 2030 года.
— Работы па развіцці штучнага інтэлекту ў Расіі цяпер ідуць паскоранымі тэмпамі, — падкрэсліў Сяргей Касанін.
А ў 2023 годзе Кансультатыўны орган па штучным інтэлекце пры Генеральным сакратары ААН падрыхтаваў прамежкавую справаздачу аб праблеме ШІ, сказаў ён.
— Акрамя таго, 21 мая 2024 года Савет ЕС адобрыў рэгламент аб штучным інтэлекце, прыняты Еўрапейскім парламентам, — дадаў вучоны.
Асноўныя кірункі даследаванняў і развіцця інтэлектуальных тэхналогій эксперты абмяркуюць у ходзе дзелавой праграмы ІІІ Форуму ІT-Акадэмгорада «Штучны інтэлект у Беларусі». Будуць падведзены вынікі дзейнасці ў галіне штучнага інтэлекту за год, намечаны шляхі далейшага прасоўвання гэтых тэхналогій, закладзены, як ужо гаварылася, асновы развіцця заканадаўчай базы ў галіне штучнага інтэлекту ў нашай краіне. Форум адбудзецца з Мінску 10–11 кастрычніка. Дзелавая праграма збярэ вучоных на базе Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
Будзе і экспазіцыйная частка, разлічаная ў тым ліку на непрафесіяналаў — тых, хто жадае проста паглядзець і ўразіцца. Яна разгорнецца ў будынку Прэзідыума НАН. Форум, дарэчы, будзе прымеркаваны да святкавання дня нараджэння Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (Інбелкульт был рэарганізаваны ў Беларускую акадэмію навук 13 кастрычніка 1928 года).
— Форум «Штучны інтэлект у Беларусі» набывае міжнародны ўзровень, — канстатаваў кіраўнік Аб’яднанага інстытута праблем інфарматыкі.
— Спецыялісты з Расіі будуць удзельнічаць у дыялогавых пляцоўках, пакажуць свае распрацоўкі. Нашы кітайскія партнёры з Кітайска-беларускага індустрыяльнага парка «Вялікі камень» таксама хочуць паказаць распрацоўкі ў галіне перспектыўнай робататэхнікі, выкарыстання перадавых тэхналогій КНР, кіравання рознымі наземнымі сродкамі. Сербскія калегі жадаюць да нас прыехаць, — паведаміў Сяргей Круглікаў. — З ліку беларускіх партнёраў чакаем у тым ліку рэзідэнтаў Парка высокіх тэхналогій. Дзіцячыя тэхнапаркі, маладзёжныя аб’яднанні разгорнуць свае пляцоўкі, будзе адукацыйны вузел.
Таксама на форуме падвядуць вынікі адкрытага конкурсу «Лідары штучнага інтэлекту ў Беларусі». Пераможцы будуць названыя ў трох намінацыях — «Кампанія», «Праект» і «Прадукт». Запланавана таксама правядзенне хакатона ў галіне штучнага інтэлекту (хакатон — форма работы, дзе спецыялісты ў адной камандзе вырашаюць пастаўленыя задачы, спаборнічаючы з іншымі камандамі). Удзельнікамі гэтага спаборніцтва стануць студэнты ВНУ Беларусі.
Пакуль разважанні людзей, далёкіх ад лічбавага свету, аб штучным інтэлекце часцей за ўсё зводзяцца да пытання, ці заменіць ён, напрыклад, журналістаў або дызайнераў, мастакоў і ў цэлым людзей творчых прафесій, адзначылі навукоўцы. Не заменяць, запэўнілі яны. Прынамсі, на дадзеным этапе развіцця інтэлектуальных сістэм. Але пры ўмове, што размова ідзе аб сапраўдных прафесіяналах сваёй справы.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Супрацоўнікі Мінпрыроды расказалі, якая карысць ад дрэў у горадзе.
Восень для спецыялістаў аграрнай галіны — час падводзіць вынікі, і сёлета яны годныя.
У поўным аб’ёме задаволена патрэба краіны ў калійных і каменных солях, торфе, сапрапелі, будаўнічым камені, падземных водах.
