Здараюцца падарожжы, якія толькі праз нейкі час ацэньваеш напоўніцу. Раптам да цябе прыходзяць новыя факты, і кажаш сабе: а я ж там быў і не звярнуў увагі, не ведаў пра гістарычную падбіўку! Самы б час вярнуцца, прайсці ўсё па-новай, паглядзець іншымі вачыма… Але не ведаю, ці ўдасца мне калісьці зноў трапіць у Дзісну, самы маленькі горад Беларусі. Не, нам і тады, у першае падарожжа, хапіла ўражанняў. Але пасля гутаркі з пісьменнікам Віктарам Праўдзіным і знаёмствам з яго раманам «Непераможны злом», дзеянне якога адбываецца на Дзісеншчыне, я ўсвядоміла, колькі для мяне засталося падчас нашага падарожжа нераскрытым. Так што для мяне гэта нагода паўтарыць падарожжа, няхай і ў памяці.
Наведаць Дзісну мы збіраліся даўно. Старажытны, летапісны горад, назва якога паходзіць ад пракаветнага «блішчэць», «ззяць» — відавочна, што перад прашчурамі калісь так ззялі воды Заходняй Дзвіны і Дзісны. Тут калісьці стаяў замак на дзевяць вежаў Капец-гарадок, на востраве, дзе зліваюцца Дзісна і Заходняя Дзвіна, ахоўваў шлях на Полацак. Тут у 1569-м святкавалі атрыманне Магдэбургскага права і герба — «у блакітным полі ладдзя з разгорнутым ветразем»... А вядомы падарожнік Сямёнаў Цян-Шанскі назваў Дзісну найлепшым горадам Віленскай губерні.
Сёння тут жыве каля дзвюх тысяч жыхароў...
А знаёмства з Дзісной для нас пачалося з парома.
Папраўдзе, мы спецыяльна паехалі такім шляхам, каб атрымаць экзатычных уражанняў. Нацягваюцца тросы, тахкае маторчык, трохі дрыжаць пад нагамі дошкі парома... Павольна плывём цераз Заходнюю Дзвіну, гожую, сапраўды зіхоткую. Неверагодна прыгожыя краявіды — чырвоныя напаўзруйнаваныя муры на супрацьлеглым беразе, на зялёным пагорку люструюцца ў вадзе... Ля прычала —мерная лесвіца, па якой можна бачыць, як уздымаўся ў розныя гады ўзровень вады. Кажуць, што ў 1931 годзе вада паднялася на 12 метраў 68 сантыметраў.
А вось мы і ля тых таямнічых муроў, што бачылі з таго берага.
Выглядаюць яны гатычна: чырвоная цэгла, пустыя высокія прагалы ваканіц... Але гэта павятовая лякарня на сто ложкаў была збудавана адносна нядаўна, на пачатку мінулага стагоддзя, у 1903 годзе.
Будынак таксама адзначыўся ў гісторыі. У 1918-м перад ім казаў палымяныя прамовы чырвоны камандзір Гай, у дваццатыя не менш палымяна выступаў з вершамі Дзям’ян Бедны, потым — заходнебеларускі паэт Міхась Машара. Будынак пацярпеў ад артабстрэлу 1944-га года... Збіраліся яшчэ ў 1950-х аднаўляць — ды так і не аднавілі... Але жывапісныя руіны натхнілі рэжысёра Віталя Чацверыкова, які здымаў тут эпізоды свайго фільма «Чорная бяроза». Нават пасяліўся пасля ў Дзісне, закахаўшыся ў краявіды. У якіх, дарэчы, здымаліся шмат якія кінастужкі…
На пагорку за руінамі лякарні — драўляная лаўка, седзячы на якой можна бясконца любавацца тым, як каціць свае воды рака, і ўяўляць стары замак Капец і ладдзі з ветразямі... Ветразі, дарэчы, былі зусім не белымі — даўней іх фарбавалі ў самыя розныя колеры, і нагадвалі яны прыўкрасных стракатых матылёў... А з другога боку лякарні, побач з аўтавакзалам, — яшчэ адзін стары будынак, у якім было Папячыцельства пра цвярозасць. У 1911 годзе тут выступаў легендарны беларускі тэатр пад кіраўніцтвам Ігната Буйніцкага.
Вёскі бываюць большыя... Але не, не вёска — сапраўдны горад з непаўторнай атмасферай. Нейкая ўтульнасць, ціша, нетаропкасць... І гісторыя, якая глядзіць адусюль. Вось будынак сінагогі, вось — колішні гатэль «Рыга»... А вось нас сустракае пагляд касмічнага вечнага вандроўніка Язэпа Драздовіча — мурал, намаляваны на сцяне дома па вуліцы Юбілейнай, былая Замкавая. Адзін з самых загадкавых і рамантычных мастакоў нарадзіўся непадалёк, у засценку Пунькі. Малюнак Драздовіча з выявай роднага засценка выкарыстаны ў мурале.
Тут, у Дзісне, маці купляла будучаму генію кніжкі, з якіх ён перамалёўваў малюнкі. Тут у 1922-м ён зрабіў альбом графічных лістоў, малюючы «Дзісёнку», потым склаў зборнік «Песні Дзісеншчыны». Часта выконваў замовы мясцовых жыхароў — мог і шафу размаляваць, і дыван, і партрэт зрабіць... Зусім побач — вучэльня, дзе чатыры гады вучыўся Язэп Драздовіч.
Сёння двухпавярховы цагляны будынак па Тэльмана, 3 робіць уражанне нежылога. На вокнах запыленыя, век не мытыя, занавескі, дзверы расчыненыя... Зайшлі ў пад’езд — пуста, ціха, пыльна, не ведаю, што засталося ад былой вучэльні, хіба жалезныя парэнчы?
А вось ззяе золатам купалоў і беллю сцен храм... Царква Уваскрэсення Хрыстова...
Якраз быў святочны дзень, на вячэрняй службе шмат народу... І расчыненая рака, над якой — абраз святога мучаніка Канстанціна Жданава. Фасад ракі распісаны сцэнай пакутніцтва святога...
Нарадзіўся ён непадалёк, у Стара-Шаркаўшчыне, у сям’і іерэя Дзмітрыя Жданава. Іх дом стаяў на беразе Дзісны непадалёк ад царквы. Менавіта там, у сённяшняй Шаркаўшчыне, Канстанцін Жданаў замяніў на пасадзе іерэя свайго памерлага бацьку і пабудаваў новую царкву на месцы старой, якая ўжо руйнавалася. Збіраў грошы з прыхаджан, шукаў фундатараў у Маскве і Санкт-Петярбургу...
Свята-Успенская царква, збудаваная ім, стаіць і дасюль. Кажуць, падлогу ў новай царкве бацюшка ўкладваў сам...
Матушка Ганна нарадзіла айцу Канстанціну Жданаву сына Георгія, але праз два гады памерла. А ў маладога бацюшкі яшчэ на руках непаўналетні брат Ювеналій і сёстры Любоў і Марыя. Але айцец Канстанцін клапаціўся не толькі пра сваіх асірацелых дзетак — ладзіў прытулкі для дзяцей-сірот. Нядзіўна, што шчырага бацюшку вельмі любілі...
А падзеі наспявалі страшныя. Першая сусветная вайна... Калі Вільню ў 1915-м занялі немцы, епархіяльны цэнтр быў перанесены ў Дзісну, сюды прыбыў Высокапраасвяшчэннейшы архіепіскап Віленскі і Літоўскі Ціхан.
Няма сумневу, што айцец Канстанцін Жданаў нярэдка сустракаўся са сваім архіпастырам. А 29 жніўня 1916 года ўладыка Ціхан наведаў Стара-Шаркаўшчынскі прыход, пасля чаго айцец Канстанцін быў прызначаны загадчыкам эвакуіраванай у Стара-Шаркаўшчыну Беразвецкай жаночай другакласнай школы.
А потым — новыя выпрабаванні. Рэвалюцыя 1917 года, усталяванне савецкай улады... Віктар Праўдзін у сваім рамане «Нязломны злом» даследаваў падзеі таго часу: у павеце ўладу захапілі людзі несумленныя, якія толькі называлі сябе бальшавікамі. На іх чале стаяў хцівы прайдзісвет па прозвішчы Маляўка. І ён узненавідзеў маладога бацюшку, да якога людзі беглі па параду і паратунак. Пад выдуманай падставай айца Канстанціна арыштавалі, калі ён вяртаўся дадому пасля службы.
Дарэмна прыхаджане збіралі подпісы пад прашэннямі, патрабуючы вызваліць святара, прапаноўвалі выкуп. Каб здзейсніць прысуд падалей ад прыхаджан, бацюшку з Шаркаўшчыны адправілі ў Дзісну. Тут у вязніцы ён правёў пакутлівы апошні месяц свайго жыцця. Не зламаўся. Асудзілі на смерць. Разам з айцом Канстанцінам утрымліваўся настаяцель Язненскай Спаса-Праабражэнскай царквы святар Алексій Сакалоў. Вось ён і распавёў пра апошнія дні айца Канстанціна: як мужна той трымаўся, не здраджваючы сваёй веры. Калі вязняў вялі на расстрэл, была магчымасць збегчы, якой Алексій Сакалоў і скарыстаўся: расстрэльная каманда была ўся п’яная. Жанчын, якія знаходзіліся ў групе асуджаных, канваіры расстралялі непадалёк ад Дзісны, а святароў павялі далей, у гушчар. Айцец Канстанцін адмовіўся ад уцёкаў словамі «Я нікому нічога дрэннага не зрабіў. Што Бог пашле, тое і буду трываць».
Каты прымусілі айца Канстанціна выкапаць сабе магілу. Ён прасіў іх адумацца і не здзяйсняць грэх забойства. Азвярэлыя канваіры пачалі біць бацюшку лапатай. Перабілі галёнкі, адсеклі левую ступню... Потым дазволілі выканаць яго апошняе жаданне памаліцца... Стукнулі па галаве, кінулі жывога ў яму і закапалі.
Жанчына, якая дапамагала сям’і айца Канстанціна па гаспадарцы, Марыя Шаблоўская, даведалася аб лёсе святара, калі прыехала з чарговым прашэннем аб яго вызваленні ў Дзісну. Разам з яшчэ двума прыхаджанамі адправілася на месца пакарання. Калі раскапалі магілу, выявілася, што бацюшка спрабаваў выбрацца з-пад зямлі, зусім няшмат не хапіла, задыхнуўся.
Айца Канстанціна вернікі таемна пахавалі па хрысціянскім чыне пад алтаром Дзісенскай могілкавай Свята-Адзігітрыеўскай царквы. Падрабязней пра лёс святога пакутніка чытайце ў рамане «Нязломны злом», які выйшаў у гэтым годзе ў выдавецтве «Мастацкая літаратура».
Мы наведалі ў тую нашу паездку і старыя Дзісенскія могілкі. Прайшлі праз рэшткі цаглянай брамы, аздобленай мазаікай з чорных каменьчыкаў. Прыгожая старая званіца на два ярусы, праёмы закрытыя фарбаванымі карычневай фарбай дошкамі. А вось і царква... Невялічкая і дзіўная: большая частка таксама з чырвонай цэглы, а частка, там, дзе ўваход, — з белай сілікатнай. Тая, што з чырвонай, пабудавана ў 1904 годзе, а дабудоўвалі белай ужо ў канцы ХХ стагоддзя... Металічная шыльдачка сведчыць: «Адзігітрыеўская царква. Помнік архітэктуры пачатку ХХ ст.». Па абодва бакі ад увахода на белай цэгле — два зялёныя бляшаныя крыжы, адзін з надпісам «Чаю воскресения мертвых».
Час быў позні, царква зачыненая. Ды каб і зайшлі — мы ж тады не ведалі, што там дзевяноста гадоў пад алтаром спачывалі нятленныя мошчы святога пакутніка Канстанціна Жданава!
Прыхаджане ніколі не забывалі свайго бацюшку, верылі ў яго заступніцтва. На сцяне Свята-Успенскай царквы ў Шаркаўшчыне змясцілі партрэт айца Канстанціна, выкананы па яго фотаздымку.
20 жніўня 2008 года нятленныя мошчы свяшчэннапакутніка Канстанціна па благаславенні архіепіскапа Полацкага і Глыбоцкага Феадосія дасталі з-пад падлогі Адзігітрыеўскай царквы, пераклалі ў новую труну і размясцілі ва Уваскрасенскім храме горада Дзісны. А ў 2009 годзе на Сінадальнай камісіі па кананізацыі святых Рускай Праваслаўнай Царквы было прынята рашэнне аб царкоўным услаўленні іерэя Канстанціна Жданава.
Пэўны час мошчы свяшчэннапакутніка спачывалі ва Уваскрасенскай царкве з правага боку ад алтара ў разьбяной драўлянай рацы. 27 красавіка 2020 года мошчы ўрачыста перанеслі ў Полацк, у кафедральны сабор. Епіскап Полацкі і Глыбоцкі Ігнацій тады сказаў у сваёй пропаведзі: «Усюды, дзе пабываў святы Канстанцін, ён нябачна прысутнічае».
Так што суправаджаў нас святы пакутнік Канстанцін Жданаў і ў вандроўцы па Дзісне...
Вяртаючыся, мы праехалі мост праз Дзісну — мост гэты стаў таксама візітнай карткай горада, як Эйфелева вежа для Парыжа... Адзіны ў Беларусі стагадовы жалезны мост з драўляным пакрыццём даўжынёй у 150 метраў. Ён збудаваны яшчэ ў 1908 годзе, сведка шматлікіх падзей. У 1944-м немцы хацелі ўзарваць яго, каб спыніць наступленне савецкіх войскаў, адзін пралёт ад выбуху ўпаў у раку. Але вызваліцеляў гэта, зразумела, не спыніла, Дзісна стала свабоднай... А вось пралёт з ракі падымаць не сталі — праз нейкі час прывезлі з Германіі трафейны чыгуначны прагон, усталявалі. Кажуць, ён і цяпер стаіць...
Не ведаю, калі яшчэ мы апынемся ў незвычайным горадзе на зліцці Заходняй Дзвіны і Дзісны. Але будзеце магчымасць — з’ездзім, што і вам усім раю... У тым ліку каб пакланіцца памяці святога пакутніка Канстанціна Жданава.
Людміла РУБЛЕЎСКАЯ
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.
Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.
Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей.