Звычайна ідыётам называюць чалавека, які робіць учынкі, што ідуць насуперак чалавечай логіцы і рацыянальнасці. Кіравацца рацыянальнасцю — гэта значыць быць разумным у вачах большасці і мець найлепшыя шансы на разуменне, адпаведна, паспяхова будаваць сваё жыццё. Што казаць, Дастаеўскі свайго «Ідыёта» пісаў з такім адчуваннем, і да чаго прывяла «іншасць» яго героя, вядома: адны пакуты, нічога добрага. Сучасны шведскі пісьменнік Фрэдэрык Бакман у рамане «Трывожныя людзі» паказаў герояў, кожны з якіх у вачах вельмі рацыянальных асоб можа выглядаць як ідыёт. Уся сутнасць у тым, што ў Бакмана гэта не адзін персанаж, іх шмат. Ды што казаць — усе, каго закруціла ў вір апісаных падзей. А калі ўсе пачынаюць паводзіць сябе алагічна, то фінал гісторыі можа быць зусім не прадказальны і не драматычны, а нават наадварот: з нечаканым «хэпі эндам». Не дзіва, калі ўлічыць, што падзеі адбываюцца напярэдадні новага года, калі хочацца верыць у цуды. «Лірычны дэтэктыў» — так вызначылі жанр спектакля паводле Бакмана ў Беларускім дзяржаўным маладзёжным тэатры. У сцэнічнай версіі тэатра ён атрымаў назву «Ідыёты».
Слоўца невыпадковае, сам пісьменнік яго выкарыстоўвае ў працяглым аповедзе — раман немаленькі, прачытанне зойме некалькі дзён. А ў тэатральным спектаклі адлюстравана ўся сутнасць — амаль дзве гадзіны (усяго!) пойдзе на тое, каб стаць сведкамі крадзяжу ў банку і следчых дзеянняў па гэтай заблытанай справе. Следства вядуць два паліцэйскія — малады і сталы, дасведчаны. Кожны з іх імкнецца нібыта «ўлезці ў скуру» злодзея. І сапраўды, мы бачым гэта на свае вочы: спачатку адзін спрабуе аднавіць паслядоўнасць падзей, а пасля і другі. Але гэтыя моманты пастаўлены так, каб падкрэсліць інтрыгу для гледача, трымаючы яго ў напрузе. Такі ход прыдумаў Анатоль Лагуценкаў, які выступіў пастаноўшчыкам спектакля. І гэта яго новая роля, таму што заўсёднікі Маладзёжнага ведаюць Лагуценкава-акцёра. Спектакль «Ідыёты» — рэжысёрскі дэбют, які дазволіў яму паглядзець на сцэнічную прастору з іншага ракурсу.
Сама прастора для спектакля мае значэнне, таму што дзеянне шчодра населенай персанажамі гісторыі разгортваецца перад гледачамі на малой сцэне тэатра.
Таму абыгрываюцца ўсе хады і выхады, дзверы і закуткі — усё мае пэўнае, у залежнасці ад сітуацыі, асвятленне, якое то ўключае драматызм, то стварае адчуванне бяды і трагедыі, то дазваляе разняволіцца і зняць напружанне праз рознакаляровую яскравасць (гэта апошняя прэм’ера, над якой працаваў у тэатры мастак па святле Сяргей Азяран, які заўчасна пакінуў свет). Пры неабходнасці сцэнічная прастора лёгка трансфармуецца ў розныя памяшканні (мастак-пастаноўшчык Таццяна Малевіч). А гэта дае яшчэ адзін плюс у разуменні сутнасці спектакля: глядач не назірае за дзеяннем на адлегласці (як гэта было б на вялікай сцэне), ён значна бліжэй і нібыта ўключаны ў тое, што адбываецца, нават можа прымераць сітуацыю на сябе, таму што героі — з нашага часу (мастак па касцюмах Кацярына Герасіменка), яны выходзяць і ідуць праз залу, распавядаючы свае гісторыі даверлівым слухачам, нібыта блізкім людзям, якім ёсць пра што падумаць: сапраўды ж, ніхто не ведае, дзе і калі ў жыццё можа ўварвацца нечаканая сітуацыя...
Як бы ты паводзіў сябе, калі б апынуўся сярод заложнікаў узброенага злодзея, які хацеў абрабаваць банк? Што б адчуваў? Шок, стрэс, бездапаможнасць? Ці паспрабаваў бы аказаць супраціўленне? Ці супрацоўнічаў бы з паліцыяй, каб злодзея выявілі і пакаралі? Прынамсі, гэта было б лагічна.
Але ідыёты-заложнікі, якія прыйшлі глядзець кватэру, выстаўленую на продаж рыэлтарам, блытаюць усе карты. У экстрэмальны момант, калі злодзей, ратуючыся ад пераследу, апынуўся ў той жа кватэры і трымае іх на мушцы пісталета, а паліцыя блакіруе ўсе падыходы да будынка, яны дэманструюць цуды чалавечнасці. Адчуваюць сімпатыю да злодзея. І гэта не «стакгольмскі сіндром» — так бывае, калі жорсткасць ката падпарадкоўвае волю цалкам залежных ад яго людзей, але тут ніхто ні з кога не здзекуецца, а кат выглядае напраўду вартым спагады. Як аказваюцца вартымі разумення ўсе восем заложнікаў, якія падчас «зняволення» пачынаюць высвятляць адносіны і разбірацца з прычынамі таго, што адбываецца ў іх уласным жыцці, чаму яны апынуліся ў гэтай кватэры.
Адна справа, калі гэта рыэлтар (Наталля Падвіцкая), у якой звычайна ўсё прадумана і адпрацавана, але штосьці падчас гэтага прагляду пайшло не так, і ёй прыйдзецца прайсці праз экстрэмальную сітуацыю разам з кліентамі, кожны з якіх мае свае мэты і дзівацтвы. Тут пара немаладых людзей (артысты Таццяна Новік і Сяргей Шаранговіч увасобілі людзей на мяжы сямейнага крызісу), якія імкнуцца заставацца разам, нягледзячы на тое, што за гады шлюбу аддаліліся адзін ад аднаго. Але яны ходзяць па праглядах: муж кожны раз лічыць, колькі трэба будзе яшчэ ўкласці ў рамонт, што ён здольны зрабіць сам, а яго жонка наймае дзівака-зайчыка, які ўмее адбіваць кліентаў ад кватэры. Тут цяжарная з яе капрызамі (цалкам рэальнае адчуванне, што вось-вось народзіць, стварае актрыса Любоў Пукіта), а яе сястра дапамагае ў пошуку кватэры для будучага дзіцяці. Тут даволі цынічная дама з вышэйшага свету, што мае дачыненне да банкаўскай сферы, усё ведае пра фінансавыя крызісы і прывыкла лічыць грошы (халаднаватую і крыху адасобленую гераіню ўвасабляе Ганна Лавухіна). І дзіўнаватая старая жанчына, адзіная ў кампаніі, хто не баіцца смерці і ўвесь час згадвае свайго мужа-нябожчыка, ствараючы адчуванне, што ён вось-вось прыйдзе. Яна пакуль не ў стане зразумець, як змянілася яе жыццё без яго, але актрыса Алена Хрысціч мякка і ненавязліва ўплывае на кожнага, хто апынуўся ў гэтай кампаніі, каб абышлося без страт. Нават на злодзея. А ён клаплоціцца пра сваіх заложнікаў — прынамсі, для ўсіх заказвае піцу ў паліцэйскіх, рызыкуючы выдаць сябе...
Пра тое, што адбываецца, нельга меркаваць адназначна. Бо за кароткі час героі не проста знаёмяцца, яны — пражываючы разам пэўны прамежак часу ў абмежаванай прасторы — яднаюцца, як дарагія госці за агульным сталом, становяцца не чужымі адзін аднаму людзьмі. Кожны з іх (дзякуючы іншым) мае магчымасць пераглядзець нейкія свае ўчынкі і зразумець, што можа нешта выправіць у жыцці. І пачаць варта літаральна зараз. Таму што ёсць той, каму горш за ўсіх, у каго катастрафічна бязвыхадная сітуацыя — сам злодзей.
Ён не хацеў. Так атрымалася. Ён не жыве за кошт рабаўніцтва. Яно было крокам адчаю, каб дзяцей не разлучылі з мамай з-за таго, што яна не можа ім забяспечыць належнае жыццё. Харошы чалавек, хоць і з пісталетам — вырашаюць заложнікі, калі маска скінута і перад імі няшчасная жанчына (актрыса Аляксандра Змітровіч пераканаўча пераўвасабляецца ў іншы вобраз). Добрая мама, — не сумняваюцца яны, трэба дапамагчы. І нараджаецца план, як усе разам заложнікі могуць выйсці з «захопленай» кватэры праз кардоны паліцыі. Усе дзевяць заложнікаў...
Не, ну штосьці не тое... Калі ў кватэры нікога не засталося, а ўсе выхады блакіраваны, то лагічна, што злодзей быў сярод заложнікаў. Паліцэйскія — дасведчаны і малады — будуць весці допыты на вачах у гледачоў, якім падкідваюць яшчэ адну інтрыгу: да чаго прыйдзе следства? Хто з заложнікаў хлусіць? Хто са следчых — «слабае звяно», якое цягне каманду да правалу справы? А хто яшчэ не зразумеў, што галоўнае правіла сумленнага жыцця — заставацца чалавекам у любой сітуацыі. Можна дакапацца да праўды любой цаной, а можна зрабіць добрую справу без асаблівых высілкаў — дэманструе артыст Аляксей Шутаў. Ён увасобіў разважлівага следчага, які дае сыну ўрок найвышэйшай справядлівасці.
Зразумела, чым прыцягнуў пастаноўшчыка раман Бакмана: закручаны сюжэт з нечаканымі паваротамі і непрадказальнай развязкай. Усё гэта імкнуліся перанесці ў сцэнічную прастору, каб глядач да апошняга гадаў: чым жа ўсё скончыцца, каго выкрыюць і затрымаюць у выніку? А найбольшая інтрыга па факце ў тым, што ў гэтай гісторыі няма дрэнных людзей. Ніводнага. Усе цягам дзеі раскрываюцца з найлепшага боку. І выключнага зла, з якім трэба, без сумненняў, змагацца, таксама няма, ёсць няпростыя сітуацыі, якія толькі дапамагаюць знайсці сябе і скіраваць свой шлях да дабра. Са змроку выйсце можа быць толькі ў святло.
Спектакль, хоць і з замежнымі імёнамі герояў, у нейкіх момантах адаптаваны пад наш менталітэт, а яго мараль зразумелая дзе заўгодна. Таму што пра чалавечнасць, праз якую можна вырашыць любыя праблемы. Пра людзей, якія здаюцца чужымі, але, калі трэба, дапамогуць знайсці выйсце і рашэнне праблем, пра ўтульны дом і добрую сям’ю.
Нейкая наіўная казка... Але чаму ў чалавечым свеце яна не магла б стаць быллю? Таму што мы насамрэч не адны, вакол нас людзі. Так, у кожнага свае праблемы, свая порцыя жыццёвага неспакою і трывогі. Разумеючы гэта, часта не наважваешся прасіць аб дапамозе. Так бывае, што яна прыходзіць менавіта адтуль і тады, калі зусім не чакаеш.
А гэта ўжо жыццёвая праўда.
Ларыса ЦІМОШЫК
Фота з сайта Маладзёжнага тэатра
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.
Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.
Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей.