Вы тут

Яна Псайла прадстаўляе беларускую літаратуру


Пасольства Мальты ў Расійскай Федэрацыі актыўна ўдзельнічала ў правядзенні Еўрапейскага дня моў 2024 года ў Маскве. У самой амбасадзе адбылося мерапрыемства, якое адкрыў уступным словам намеснік кіраўніка дыпламатычнай місіі Мальты ў Расійскай Федэрацыі Дзяніс Грэк. А пісьменніца, перакладчыца, лінгвіст Яна Псайла (яна — грамадзянка Мальты расійскага паходжання) прачытала анлайн лекцыю на тэму «Таямніцы мальційскай мовы». Лекцыя складалася з уводзін у гісторыю мальційскай мовы і літаратуры, раскрывала тэму перакладу мальційскіх літаратурных твораў на рускую мову, а таксама перакладу твораў рускай і беларускай літаратур на мальційскую мову. 


Яну Псайлу па праву можна назваць і паўнамоцным прадстаўніком беларускай літаратуры на Мальце — у невялікай краіне, дзе, акрамя англійскай карыстаюцца і мальційскай мовай, дзе развіваецца мальційская нацыянальная літаратура. Раней, да нядаўняга часу, мальційскія чытачы нічога не ведалі пра беларускую паэзію і прозу, пра беларускую дзіцячую літаратуру. Зараз, у апошнія два гады, дзякуючы намаганням менавіта Яны Псайла, адбыўся літаральна прарыў у справе знаёмства з беларускім літаратурна-мастацкім светам. 

У 2022 годзе часопіс універсітэта Мальты «Лехен іль-Мальці» надрукаваў верш Якуба Коласа «Не бядуй!» у перакладзе Яны Псайла. Публікацыя суправаджалася ўступным словам, падрыхтаваным перакладчыцай. Праз некаторы час, 4 снежня 2022 года, штотыднёвая газета «Іт-Торча» друкуе новы пераклад з беларускай — верш народнага песняра Беларусі Якуба Коласа «Родныя вобразы». 

Яўген Еўтушэнка на Мальце ў чэрвені 2014

У сакавіку 2023 года дзіцяча-юнацкі часопіс «Сатар» адкрывае сучасную беларускую дзіцячую літаратуру: Яна Псайла пераклала апавяданне Алеся Карлюкевіча «Нічога страшнага». У якасці афармлення часопіс выкарыстаў малюнак беларускай мастачкі Святланы Свентахоўскай. 

Увогуле 2023 год аказаўся плённым для справы знаёмства з беларускай літаратурай на Мальце — выйшла шэсць публікацый! 2 красавіка 2023-га «Іт-Торча» друкуе новы пераклад Яны Псайла — верш народнага паэта Беларусі Янкі Купалы «Дуб». А ў жніўні электронны часопіс «Іль-Понт» у сваім 73-м выпуску размяшчае пераклад на мальційскую ўрыўка з прадмовы Францыска Скарыны да кнігі «Юдзіф». У кастрычніку гэта лічбавае выданне выкладае славуты верш Яўгеніі Янішчыц «Я вас люблю» ў перакладзе таксама Яны Псайла... «Я вас люблю» — няма каму сказаць?/ А мне ў любві да скону не змыліцца./ Я вас люблю, лясы і сенажаць,/ Старая вёска, новая сталіца./ Мы ў сэрцы носім радасць і грахі/ І распраўляем пераможна крылы./ Я вас люблю, айчынныя шляхі,/ Я помню вас, забытыя магілы!" У тым самым нумары «Іль-Понта» — яшчэ адзін верш Яўгеніі Янішчыц у перакладзе Яны Псайла: «На голас ліры». Яшчэ два творы Алеся Карлюкевіча дзіцяча-юнацкі часопіс «Сатар» надрукаваў у 2023 годзе — казку «Вавёрка піша сачыненне» (праўда, пад іншай назвай: «Алёнка піша сачыненне») і «Як васількі на сваю крыўду забыліся». Перакладчыца Яна Псайла так пракаменціравала ўвагу да гэтых казак: «З іншых нацыянальных літаратур заўсёды імкнешся разгледзець і пэўныя характарыстыкі этнаграфічнага, фальклорнага характару. Менавіта гэтым і прывабілі мяне казкі Алеся Карлюкевіча. Дарэчы, з ліставання з пісьменнікамі ведаю, што ў сучаснай беларускай дзіцячай літаратуры шмат хто звяртаецца менавіта да фальклора, этнаграфіі. У прыватнасці, мне даслалі і творы Генадзя Аўласенкі, Кацярыны Хадасевіч-Лісавой. Мяркую, што звярнуся да перакладу і іх даволі цікавых казак...» 

У 2024 годзе Яна Псайла адкрыла мальційскаму чытачу творчасць паэтаў Алеся Бадака (пераклала і надрукавала ў газеце «Іль-Торча» яго верш «Таемны сад»; публікацыя была здзейснена 4 жніўня), Віктара Шніпа (у згаданым ужо нумары штотыднёвік змясціў яго твор «Сад вечнай самоты»), народнага паэта Беларусі Рыгора Барадуліна («Раманс» надрукаваны ў «Іль-Торча» таксама 4 жніўня). Калі Яна Псайла працавала з творамі Рыгора Барадуліна (перакладзены і пакуль што не надрукаваны яшчэ верш народнага паэта «Вы мне жыццём і забыццём былі...»), яна звярнулася да беларускага боку з просьбай прадаставіць і арыгіналы твораў, каб працаваць і з рускім падрадкоўнікам альбо рускім перакладам і адначасова з беларускім арыгіналам. Гэтым мальційская перакладчыца кіруецца і надалей. Дарэчы, Янай Псайла перакладзены і вершы Максіма Багдановіча — «Зорка Венера ўзышла над зямлёю...», «Над возерам», а таксама вядомы твор Янкі Купалы «Жніво». 

— З цікавасцю знаёмлюся і з творчасцю класікаў і з шырокім колам аўтараў, якія сёння працуюць у беларускай літаратуры, — расказвае Яна Псайла. — Беларускія калегі дасылаюць мне літаратурна-мастацкія выданні ў электронным фармаце. І калі з часопісамі «Полымя» і «Маладосцю» знаёмлюся вельмі агульна, то «Нёман» праглядаю, чытаю ўважліва. Вось выгледзела навэлу Юрыя Пелюшонка «Казка пра хітрага пісьменніка» і пераклала на мальційскую. Спадзяюся, што таксама ў бліжэйшы час твор будзе ў нас надрукаваны... Веру, што і ў Беларусі паступова выбудуецца дастатковая ўвага да мальційскай паэзіі і прозы. Выдатна, што ўжо былі ажыццёўлены першыя публікацыі твораў нашых аўтараў на беларускай і рускай мовах у вашых выданнях... З Выдавецкім домам «Звязда», Саюза пісьменнікаў Беларусі вяду перамовы пра новыя творчыя праекты ў галіне мастацкага перакладу, у справе развіцця беларуска-мальційскіх літаратурных сувязяў. 

На прыёме ў прэзідэнта Мальты

Некалькі слоў для знаёмства з Янай Псайла і самой краінай Мальта, якая з’яўляецца астраўной дзяржавай, размешчанай на Мальційскім архіпелагу ў цэнтральнай частцы Міжземнага мора паміж Паўночнай Афрыкай і Сіцыліяй. Тэрыторыя краіны — 316 квадратных кіламетраў. Мальта займае 6 астравоў, з якіх заселены тры найболей буйныя. Насельніцтва складае болей 553 тысяч чалавек. Афіцыйныя мовы — англійская і мальційская. Дзяржаўная рэлігія — каталіцызм. З 1813 года Мальта была брытанскай калоніяй. У час Другой Сусветнай вайны была асаджана дзяржавамі «восі: Берлін — Рым — Токія» і з’яўлялася важнай базай саюзнікаў (дзяржаў антыгітлераўскай кааліцыі) для аперацый у Паўночнай Афрыцы і Міжземнамор’і. У 1964 годзе Брытанскі парламент прыняў Закон аб незалежнасці Мальты. З 1974 года краіна становіцца рэспублікай. Мальта — шматнацыянальная дзяржава. Сталіца Рэспублікі Мальта — Валета. Вытокі мальційскай літаратуры — верш «Канцілена» (слова «канцілена» азначае ў перакладзе з італьянскай «песенька», з лацінскай — «спевы»), які быў напісаны недзе паміж 1470 і 1485 гадамі. Самая ранняя проза на мальційскай мове — зборнік рэлігійных казанняў, надрукаваны паміж 1739 і 1746 гадамі…

Яна Уладзіславаўна Псайла (нарадзілася ў Расіі, у Томску, 8 мая 1979 года) закончыла факультэт замежных моў Томскага дзяржаўнага ўніверсітэта. З 2004 года жыве і працуе ў Рэспубліцы Мальта. У 2013 годзе Яну прынялі ў Саюз паэтаў Мальты. З 2014 года — член Таварыства мальційскай мовы Універсітэта Мальты. З 2015 года — член Акадэміі мальційскай мовы. Спярша, як толькі прыехала ў Валету, пісала вершы на англійскай мове. З 2006 — 2007 гг. перайшла на мальційскую мову. Аўтар зборніка вершаў «Любоў палярнай зоркі». У Ізраілі выйшла падрыхтаваная Янай кніга перакладаў паэзіі Уладзіміра Высоцкага «У моры слёз». Мальційская паэтэса — перакладчыца вершаў А. С. Пушкіна, М. Ю. Лермантава, Ф. І. Цютчава, А. А. Блока, М. С. Гумілёва, Б. Л. Пастэрнака і іншых рускіх паэтаў. Пераклала на рускую мову дзве кнігі Трэвара Зары. Характарызуючы дзейнасць Яны Псайла, заўважаюць, што яна — з кагорты перакладчыкаў, якія разумеюць ролю мастацкага пераклада як інструмента сацыяльнай інтэграцыі грамадства. 

... У нядаўнім інтэрв’ю аднаму з беларускіх медыя Яна Псайла заўважыла: «... Было б занадта самаўпэнена з майго боку сцвярджаць, што я ўжо выбудавала свой шлях да спасціжэння беларускай нацыянальнай літаратуры. Я ўсяго толькі прытулілася да вялікай спадчыны, дзякуючы перакладам твораў Францыска Скарыны, Якуба Коласа і Адама Міцкевіча, якога, як вядома, часам адносяць да „беларускай школы“ польскамоўнай літаратуры. Ёсць яркія імёны, такія, як Янка Купала, Францішак Багушэвіч, Максім Багдановіч і іншыя, творчасць яшчэ спатрэбіцца адкрыць для сябе, прапусціць праз струны душы, магчыма, перакласці і „пасяліць“ у мальційскай „карціне свету“...»

Дарога наперад у справе развіцця літаратурных сувязяў заўсёды залежыць ад яркіх імёнаў першапраходцаў. Вось ніколькі не мізарнее іх кагорта і ў XXI стагоддзі. Ва Узбекістане для знамёства з беларускай літаратурай сёння даволі шмат робяць Сіражыддзін Сайід, Рысалат Хайдарава, Кучкар Наркабіл, Мікалай Ільін. У Туркменістане — Мерэт Ягмыраў, Джумагельды Мулкіеў, Бягуль Анабаева, Максат Бяшымаў, Агагельды Аланазараў, Атаджан Таган. У Азербайджане — Флора Наджы, Камран Назірлі, Чынгіз алі аглу. У Казахстане — Святлана Ананьева, Любоў Шашкова, Алімжан Хамраеў, Авут Масімаў, Фархат Тамендараў, Бахытжан Канап’янаў. У Таджыкістане — Нізам Касім, Ато Хамдам, Салім Хатлані. У Літве — Яронімас Лаўцюс, Вітаўтас Жэймантас. У нацыянальных літаратурах Расіі: чачэнскай — Адам Ахматукаеў, марыйскай — Юрый Салаўёў, Анатоль Ціміркаеў, Святлана Грыгор’ева, Генадзь Аяр, Ігар Папоў, башкірскай — Ларыса Абдуліна, Айгіз Баймухаметаў, Зульфія Хананава, татарскай — Рэнат Харыс, калмыцкай — Рыма Ханінава, аварскай — Марат Гаджыеў, нагайскай — Анварбек Култуеў, табасаранскай — Сувайнат Ісрафілава, якуцкай — Наталля Харламп’ева, шорскай — Любоў Арбачакава... Мальційская перакладчыца Яна Псайла — з гэтай вялікай каманды руплівых працаўнікоў, уважлівых да Беларусі і беларускай нацыянальнай літаратуры сапраўдных сяброў. 

Мікола БЕРЛЕЖ

Выбар рэдакцыі

Калейдаскоп

Усходні гараскоп на наступны тыдзень

Усходні гараскоп на наступны тыдзень

Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.

Транспарт

Як развіваецца авіяцыйная галіна?

Як развіваецца авіяцыйная галіна?

«На крылах» — каля 2 мільёнаў пасажыраў.

Сацыяльная падтрымка

У каго і на колькі вырасце пенсія?

У каго і на колькі вырасце пенсія?

Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.

Здароўе

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей.