Скрадзеныя лічбы, або як цётка Галя ў Нацбанк ператварылася

Мая цётухна Галя, нягледзячы на свае за семдзесят, асоба надзвычай актыўная і цікаўная. Яна заўжды ў курсе ўсіх падзей і ўсіх навін, карацей кажучы, з тых бадзёрых бабуль, якіх на мякіне не правядзеш. У тым неаднойчы пераканаліся рознага кшталту махляры, якія званілі цётцы то з паведамленнем пра аварыю, у якую нібыта трапіў яе сын, то з папярэджаннем, што з яе рахунку спісваюцца грошы. Усе яны былі пасланыя цёткай Галяй у вядомым усім напрамку, аб чым яна сама нярэдка са смехам расказвала. Мабільны тэлефон у цёткі самы просценькі, кнопачны, яна катэгарычна адмаўлялася ад прапановы падарыць ёй новы, сучасны, зноў жа найперш з меркаванняў асцярожнасці. Маўляў, я сама яшчэ толкам у ім не разбяруся, а махляры залезуць і што-небудзь скрадуць. Карацей, я асабіста за сваю сваячку ў плане «разводу» ашуканцамі была спакойная. Як аказалася, дарэмна.

Некалькі дзён таму пабачыла я ў сваім «Вайберы», што цётка Галя там з’явілася. Ну, думаю, дзеці ўсё-ткі ўгаварылі тэлефон памяняць. Але што ж яны ёй за аватарку замест фота паставілі? Павялічыла і бачу: «Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь». Застаўка ў афіцыйных колерах банка, як у іх на сайце... Першае, што прыйшло ў галаву: цётухна ўвогуле адмовілася ад мабільнага нумара, і яго падхапіў спецыяліст Нацбанка, які вядзе ў месенджарах агульнадаступны чат... Але ўсё роўна нешта ў гэтым мне не спадабалася, і я набрала цётчын мабільны нумар — той самы, прывязаны да «Вайбера».

Пачуўшы пасля гудка знаёмы голас, я асцярожненька так спытала: «А ці не рэгістраваліся вы ў „Вайберы“?» «Ой, Леначка, не ты першая пытаешся. І сястра званіла, і пляменнік, віншавалі з тым, што нарэшце новы тэлефон купіла. А я пра той „Вайбер“ і не чула нічога, і тэлефон у мяне ўсё той жа. Сын нават да мабільнага аператара звяртаўся, але там сказалі, што нічога не зробяць...» «Цёць Галя, гэта махляры...» І цётка, усхліпваючы, пачала мне расказваць, як яна, «старая дурніца», папалася.

Патэлефанавалі ёй на дамашні нумар і паведамілі, што звоняць з «Энергазбыту», бо трэба памяняць лічыльнік. «Энергазбытчык» аказаўся ветлівым, нават пацікавіўся, як да цёткі звяртацца. І Галіна Антонаўна нічога не западозрыла, бо дзе лічыльнік, а дзе махляры? А той расказваў ёй, што лічыльнік будзе суперсучасны, па ім можна будзе адсачыць і камунальныя рахункі, і запазычанасць, калі такая ўтворыцца, і ўсё гэта будзе ў рэжыме анлайн перадавацца на мабільны. На што цётка адказала, што ніякага анлайну ёй не трэба, што тэлефон у яе кнопачны і ўвогуле стары лічыльнік яе цалкам задавальняе. «Ну што вы, Галіна Антонаўна, замяніць трэба абавязкова, гэта гарадская праграма, толькі вы ў мікрараёне са старым лічыльнікам засталіся. Тым больш гэта абсалютна бясплатна». «Дык мяняйце, што вам ад мяне трэба?» — слушна спыталася цётка, бо лічыльнік у яе не ў кватэры, а на лесвічнай пляцоўцы. «А трэба нам, шаноўная Галіна Антонаўна, унесці вас у базу, а для гэтага дайце нам свой мабільны нумар, мы вам прышлём на яго эсэмэску, а вы нам тыя лічбачкі прадыктуеце...» Цётка Галя ніколі з смс-кодамі справы не мела і папярэджанне аб тым, што гэта інфармацыя строга канфідэнцыяльная і яе нікому перадаваць нельга, міма вачэй прапусціла. Прадыктавала «энергетыку» тыя чатыры лічбы, што прыйшлі, пачула ў адказ абяцанне, што сёння-заўтра лічыльнік памяняюць.
Але сумненні ўзніклі амаль адразу пасля таго, як паклала трубку. 

Выйшла на пляцоўку, паглядзела — лічыльнікі ад усіх кватэр аднолькавыя, ніхто іх не мяняў. Пайшла па суседках, перапытала: нікому, акрамя яе, з «Энергазбыту» не званілі. «Галя, гэта махляры!» — упэўнена сказала адна з іх... Паразважаўшы, цётка ў міліцыю тэлефанаваць не стала: па-першае, было сорамна, што так пракалолася; па-другое — і гэта галоўнае — супакоіла сябе (дый сын пасля пацвердзіў) тым, што красці ў яе ашуканцам не было чаго — зноў жа з-за прымітыўнага тэлефона і адсутнасці якой бы то ні было сувязі з інтэрнетам. На тым амаль і супакоілася, толькі ўвесь час дакарала сама сябе, што вось так папалася...

Цётка Галя памылялася — махляры знайшлі, што ў яе скрасці. Вядома, ёй сапраўды пашанцавала, бо, калі б яна прадыктавала той код з смс, які прыйшоў на сучасны падключаны да інтэрнету і да анлайн-сервісаў смартфон, злачынцы б атрымалі доступ да ўсіх яе акаўнтаў і пароляў з усімі выцякаючымі адсюль дрэннымі наступствамі. Але ў яе скралі... сам тэлефонны нумар, зарэгістраваўшы на яго «Вайбер», а пасля, як высветлілася, і «Тэлеграм» — нумар жа для месенджараў быў свабодны...

Што гэта дало махлярам? Шанц быць пачутымі. Апошнім часам, у тым ліку дзякуючы і інфармацыйнай кампаніі, якую актыўна праводзяць праваахоўнікі, нашы грамадзяне сталі больш пільнымі. І перш чым адказаць на званок у «Вайберы», «Тэлеграме» ці «Вацапе», звяртаюць увагу, адкуль тэлефануюць. Так што дазваніцца з нумара, зарэгістраванага ў Літве, Малдове ці на Філіпінах, становіцца амаль бесперспектыўна. А тут рэгіструешся на беларускі нумар (з дапамогай гаспадара сім-карты, бо на яе прыходзіць той самы код, без якога зарэгістравацца не атрымаецца), прымацоўваеш аватарку якога-небудзь банка ці міліцэйскага ўпраўлення, напрыклад, і звоніш беларусам, якія ўжо не такія даверлівыя, але ўсё ж. Двое праігнаруюць, трэці адкажа — нумар жа беларускі, ці мала што. А далей — па адпрацаванай схеме, і ўжо грошы пацярпелага ў кішэні ашуканца, які недасягальны за мяжой, а то й увогуле за акіянам.

Чым, акрамя прыкрасці на самога сябе, гэта ж можа скончыцца для тых, у каго нумар скралі? Падмануты з гэтага нумара пацярпелы звернецца ў міліцыю і там абавязкова высветляць, каму гэты нумар належыць. І адпаведна прыйдуць да яго высвятляць. Вядома, ва ўсім разбяруцца, але ці патрэбен пажылому чалавеку (а менавіта нашы бабулі з дзядулямі карыстаюцца кнопачнымі, свабоднымі ад зарэгістраваных на іх месенджараў тэлефонамі) гэткі стрэс?.. У тым ліку і з нагоды таго, што, карыстаючыся іх нумарам, падманваюць і абкрадаюць людзей.

Што рабіць, спытаеце, калі махляры прыдумляюць усё новыя і новыя схемы? Банальна, магчыма, гучыць, але — быць уважлівымі. Заўважыўшы, што бабуля ці дзядуля раптам сталі карыстацца «Вайберам» ці «Тэлеграмам», не жартуйце, што вось прагрэс дабраўся і да самых адсталых слаёў насельніцтва. Пазваніць і пацікавіцца, а заадно і спытаць пра настрой, пра здароўе — гэта ж так проста. Калі западозрыце нешта неладнае паклапаціцеся набраць 102. Ну і вядома, перш за ўсё зразумець самім, зрабіць так, каб зразумелі і нашы састарэлыя сваякі, што ўся інфармацыя, якая наша, асабістая, — нават нумар мабільнага, — можа стаць прыладай для злачынства і ўцягнуць у злачынную схему яе ўладальніка. Таму, дзелячыся ёй з кімсьці, асабліва па тэлефоне, трэба яшчэ дваццаць раз падумаць, ці варта гэта рабіць.

Алена ЛЯЎКОВІЧ