Дзяржаўны музей Якуба Коласа святкуе 65-годдзе

65 гадоў таму, 4 снежня 1959 года, адчыніў свае дзверы для першых наведвальнікаў Дзяржаўны літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа.

Музей размешчаны ў будынку, дзе жыў з сям’ёй і працаваў народны паэт Беларусі Якуб Колас з канца 1944 года па дзень смерці 13 жніўня 1956 года. Двухпавярховы дом і прылеглы да яго сад плошчай 0,4 га, дзе захаваліся дрэвы, пасаджаныя песняром, размешчаны на тэрыторыі Акадэміі навук Беларусі.

Адразу ж пасля вызвалення Мінска ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў сын Коласа Даніла знайшоў драўляны дом і пасяліўся ў ім з дазволу кіраўніцтва Акадэміі навук БССР. Сам Якуб Колас прыехаў у сталіцу ўпершыню пасля вызвалення 6 снежня 1944 года і некаторы час жыў у гэтым доме. Бываў і пазней наездамі, а канчаткова пераехаў з Масквы ў маі 1945 года, пасля смерці жонкі Марыі Дзмітрыеўны.

Летам 1946 года дом пісьменніка наведаў першы сакратар ЦК КПБ і старшыня Савета Міністраў БССР Панцеляймон Панамарэнка. Ён быў шчыра здзіўлены больш чым сціплым побытам сям’і пісьменніка і, палічыўшы хату няўтульнай і непрыдатнай для жылля і работы народнага паэта, прапанаваў пабудаваць Коласу больш прасторную хату. Аднак Якуб Колас адмовіўся ад прапановы: каля двух мільёнаў жыхароў рэспублікі жылі тады ў зямлянках, і народны паэт лічыў немагчымым для сябе ў такі час жыць у раскошна.

Замест узвядзення новага будынка сям’я вырашыла абысціся частковай рэканструкцыяй старога. У 1947 годзе была зроблена двухпавярховая цагляная прыбудова, у якой Якуб Колас з двума сынамі і нявесткай жыў на працягу пяці гадоў. Улетку 1952 гады, да 70-летняга юбілею паэта, па праекце Георгія Заборскага быў пабудаваны вялікі, прасторны дом на падмурку старога.

Пасля смерці пісьменніка была прынята пастанова ЦК КПБ і Савета Міністраў БССР аб увекавечанні памяці Якуба Коласа, адным з пунктаў якой было стварэнне музея. Першым збіральнікам рэліквій музея стаў сын Якуба Коласа заслужаны дзеяч культуры Беларусі Даніла Канстанцінавіч Міцкевіч. Ён быў і першым дырэктарам музея, які ўзначальваў яго на працягу 20 гадоў.

Асноўны фонд музея налічвае больш за 31 тыс. адзінак. Гэта асабістыя рэчы паэта і яго сям’і, кнігі, рукапісы, дакументы, мастацкія работы, якія ўвекавечваюць выяву народнага паэта і герояў яго твораў. У музеі таксама ёсць і неарыгінальныя, дублетныя матэрыялы (рэпрадукцыі, копіі, муляжы), з іх створаны навукова-дапаможны фонд колькасцю звыш 4 тыс. адзінак.

Асабісты архіў пісьменніка прадстаўлены больш за 7 тыс. адзінак матэрыялаў. Гэта тэксты і стэнаграмы выступленняў, дакладаў пісьменніка, лісты да родных і знаёмых, да беларускіх і рускіх пісьменнікаў — П. Броўкі, П. Глебкі, М. Лынькова, К. Крапівы, М. Лужаніна, Я. Мазалькова, С. Гарадзецкага. Сюды таксама ўваходзяць дакументы, перададзеныя ў музей роднымі Якуба Коласа, — рукапісы і машынапісы розных твораў, лісты, тэлеграмы Коласу ад розных людзей, запрашальныя білеты, выразкі з газет і часопісаў, сабраныя ім для працы.

Музей захоўвае больш за 2,5 тыс. рукапісаў. Сярод самых каштоўных — цыкл дарэвалюцыйных вершаў Коласа, яго белетрыстыка, фальклорныя сшыткі з запісамі казак, легенд, паданняў, народных песень, якія паэт зрабіў у перыяд вучобы ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі і ў гады працы настаўнікам на Палессі ў 1899-1904 гадах.

Сярод кінафотадакументаў можна ўбачыць фатаграфіі Якуба Коласа, яго родных і сяброў, месцаў, звязаных з жыццём і творчасцю, здымкі з мерапрыемстваў па ўшанаванні памяці паэта. Захоўваюцца таксама запісы голасу Коласа падчас урачыстых выступаў у 1952-1956 гадах і дакументальныя фільмы пра ягонае жыццё. Сярод найбольш ранніх экспанатаў — фота Якуба Коласа 1901 года падчас вучобы ў Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, арыгінальныя фатаграфіі паэта 1920-1930 гадоў з дароўнымі надпісамі А.Сянкевічу, М.Громыку, М.Гарэцкаму, П.Мядзелку, С.Гарадку, С.Гарадку. Коласа сярод членаў Інбелкульта і шэраг іншых.

Большую частку фонду «Выяўленчае мастацтва» складаюць партрэты народнага песняра і яго родных, выявы мясцін, звязаных з паэтам, а таксама ілюстрацыі Г.Паплаўскага, А.Лапіцкай, А.Лось, В.Савіча да твораў пісьменніка.

Сярод найбольш каштоўных экспанатаў кніжнага фонду — першыя і амаль усе прыжыццёвыя выданні твораў Якуба Коласа на беларускай і рускай мовах, а таксама 4-е выданне паэмы «Новая зямля» 1941 года, якое захавалася з усяго тыражу. У музеі можна ўбачыць газеты «Наша ніва», «Наша доля» 1906, 1908, 1913 гадоў; выданні ваенных гадоў, часопісы 1920-1940-х гадоў «Вольны сцяг», «Маладая Беларусь», «Маладняк», «Полымя», «Саха», «Крывіч», «Калосе», «Славяне». Беражліва захоўваюцца выданні Інбелкульта і АН БССР 1920-х гадоў, кнігі Я.Карскага, П.Расторгуева, П.Шэйна, В.Ластоўскага, Я.Лесіка, Б.Тарашкевіча, М.Гарэцкага, І.Замоціна, А.Луцкевіча, Я. .Станкевіча і інш.

Акрамя гэтага, у літаратурна-мемарыяльным музеі сабраны лісты, кнігі, дакументы аб людзях, якія ведалі Якуба Коласа непасрэдна. Гэта, напрыклад, удзельнікі нелегальнага настаўніцкага з’езда 1906 года. Асобнай калекцыяй прадстаўлены ўзнагароды Якуба Коласа — ордэны, медалі, значкі.

Музейная экспазіцыя складаецца з дакументальнай (1-шы паверх дома) і мемарыяльнай (2-гі паверх) частак. Сувязным звяном паміж імі сталі лесвіцы дома, уздоўж якіх размешчаны шэраг фатаграфій вядомых беларускіх і замежных дзеячаў навукі, культуры, літаратуры, палітыкі, якія гасцявалі ў свой час у доме Коласа.

У мемарыяльнай частцы адноўлены прыжыццёвы інтэр’ер дома сярэдзіны 1950-х гадоў. Гэта вялікая гасцёўня, дзе збіраліся госці і сваякі, сталовая з мэбляй з чырвонага дрэва і ўзорамі абедзенных сервізаў, працоўны кабінет ранняга перыяду з пісьмовым сталом і рэдкімі кнігамі XIX стагоддзі. Адмысловая цікавасць у наведвальнікаў нязменна выклікае асабісты кабінет пісьменніка, дзе на працоўным стале сярод іншага ляжыць недапісаны ліст Якуба Коласа — над ім абарвалася яго жыццё. Гадзіны захавалі час, калі спынілася сэрца, — 13.20. Тут жа знаходзіцца і каляндар 1956 года, адкрыты на даце апошняга пражытага дня — 13 жніўня. Тут і ўнікальны пісьмовы прыбор, зроблены па замове калег-пісьменнікаў у Ленінградзе ў 1947 году: чарніліцы і падстаўка для алоўкаў у выглядзе дубовых пянькоў — як памяць аб самым каханым дрэве Якуба Коласа.

Акрамя таго, на малой радзіме Якуба Коласа ў Стаўбцоўскім раёне Мінскай вобласці працуе філіял музея «Мікалаеўшчына», які аб’ядноўвае мемарыяльныя сядзібы Акінчыцы, Ласток, Альбуць і Смольня.

Літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа актыўна папулярызуе веды аб укладзе пісьменніка ў развіццё Беларусі як краіны і беларускага народа як самабытнай нацыі.