Днямі беларуская выцінанка ўключана ў спіс ЮНЕСКА як аб’ект нематэрыяльнай сусветнай спадчыны. «Выцінанка, як і саломка, — гэта культура нацыі», — гаворыць старшыня Беларускага саюза майстроў народнай творчасці Яўген Сахута.
І ўжо не верыцца, што выцінанкі і саломка, якая таксама ўнесена ў спіс ЮНЕСКА, былі практычна цалкам забытыя альбо змянілі свой характар. Так, работа з саломкай, раней звязаная са жнівом, пачала развівацца на зусім іншай аснове. А пра выцінанку яшчэ 30 гадоў таму, калі б запыталіся ў гараджан, што гэта такое, многія наогул бы не згадалі. І вось феномен гэтага мастацтва: яно адрадзілася на нашых вачах і дасягнула такога ўзроўню, што яго прызнаў сусвет.
Праблема была яшчэ ў тым, што вырабы з паперы не захоўваліся. Гаспадыня магла выразаць часовую фіранку. Калі выраб заседжваўся мухамі — яго спальвалі, выкідалі. «Сёння ніводзін беларускі музей не мае вялікіх калекцый выцінанкі, як, напрыклад, у нашых суседзяў. Нам давялося адраджаць яе з нуля па ўспамінах старых людзей. Калі раней народная творчасць больш была звязана з утылітарнымі, бытавымі патрэбамі, сёння майстры перайшлі на пошук мастацкай вартасці. Гэта творы дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва і выдатныя нацыянальныя сувеніры», — адзначыў Яўген Сахута. У нашых продкаў нармальным лічылася «пазычаць» ідэі і ўзоры, нават у суседніх вёсках маглі сустракацца вельмі падобныя вырабы. Сучасная выцінанка стала аўтарскай, сюжэтна-тэматычнай, у кожнага майстра — свой почырк. «Я, напрыклад, паглядзеўшы на выцінанку, магу сказаць, чыя яна па творчай манеры», — прызнаецца Яўген Сахута. Ён звярнуў увагу яшчэ на адну сучасную тэндэнцыю: на аснове выцінанкі вельмі актыўна развіваюцца розныя прыкладныя віды. Яе выкарыстоўваюць пры стварэнні паштовак, нацыянальнага строю, у якасці ілюстрацый да кніг. Нават станцыя метро «Кавальская Слабада» аформлена па матывах выцінанкі.
А яшчэ выцінанка — гэта выдатны «інструмент» для выхавання дзяцей, знаёмства іх з культурай, гісторыяй, традыцыямі і нават этнафіласофіяй. Гэта заўважыла педагог узорнай студыі «Куфэрак фантазій» Цэнтра дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі «Маяк» горада Мінска Вольга Налівайка. Так, ад яе выхаванцаў на выставе «Ад прадзедаў», якая праходзіць у Мастацкай галерэі «Універсітэт культуры» і прысвечана творчасці лаўрэатаў і дыпламантаў Мінскага гарадскога фестывалю-конкурсу народнай творчасці «Сузор’е», прадстаўлены тры дрэвы жыцця, зробленыя дзесяцігадовымі сястрычкамі Стэфаніяй і Міраславай Кузьмянко ды іх адзінаццацігадовай сяброўкай Ганнай Ганчар. «Дрэва жыцця — вельмі глыбокі сімвал. Ніз яго — нашы карані, сувязь з продкамі, ствол — моц нашых традыцый, лісце — будучыня, дзеці. Пры стварэнні гэтых работ выкарыстана традыцыйная тэхніка. Маюцца лініі сіметрыі, узяты колеры чорны, чырвоны і белы, як было прынята ў нашых продкаў. Якасць работ залежыць ад нажніц, паперы: чым яна больш тонкая, тым больш ажурнымі атрымаюцца вырабы», — адкрыўшы некаторыя сакрэты тэхнікі, Вольга Аляксандраўна адкрывае і іншыя магчымасці выцінанкі. Найперш, яе пазнавальную функцыю — выхаванцы студыі (а сюды прыходзяць займацца дзеці пачынаючы з шасцігадовага ўзросту) рэжуць работы на розныя тэмы: каляндарныя святы, сюжэты казак, былін, прымавак. Па падказку наконт тэмы дзеці могуць звярнуцца да бабуль і прабабуль. «Усё ўзаемазвязана: ткацтва, малюнкі на кераміцы, арнамент, выцінанка. Для работы ў любым з гэтых відаў мастацтва патрэбна паглыбленне ў культуру. Ва ўсім нашы продкі перадавалі сэнсы. Часам тое, што яны закладвалі, мы адчуваем на ўзроўні інтуіцыі. Цікава, як людзі ўспрымаюць выцінанку. Калі рэжаш работу, думаеш пра нешта сваё. Калі ж яе бачаць іншыя — у іх могуць быць іншыя думкі», — дзеліцца сваімі назіраннямі за магіяй выцінанкі Вольга Налівайка. А яшчэ выцінанка развівае камунікатыўныя якасці. На жаль, з развіццём сучасных тэхналогій дзеці страчваюць уменне наладжваць стасункі паміж сабой. Многія ўжо не могуць проста падысці да іншых малых і проста пазнаёміцца. Студыі, гурткі адрываюць дзяцей ад гаджэтаў, тут яны завязваюць сяброўства, дзеляцца поспехамі, падтрымліваюць адно аднаго, вучацца прэзентаваць свае ідэі.
Вольга Аляксандраўна, гэтак жа як і кіраўнікі іншых студый, спадзяецца, што ўнясенне выцінанкі ў спіс нематэрыяльнай спадчыны ЮНЕСКА паспрыяе таму, што больш дзяцей будуць займацца творчасцю: «Я за тое, каб выцінанка была паўсюль: на гадзінніках, сшытках, майках, школьнай форме, сумках. Выкарыстоўвалася ў рэкламе, афармленні квіткоў, вітрын крамаў, сцэн. Выцінанка дае прыгожыя цені — на святах, канцэртах гэты эфект можна перадаваць пры дапамозе пражэктара. Хочацца, каб яна грымела паўсюль, праслаўляла Беларусь па ўсім свеце».
Алена ДЗЯДЗЮЛЯ
Пачалося датэрміновае галасаванне на выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь
Карэспандэнты «Звязды» высветлілі, як рыхтаваліся ўчасткі, як быў арганізаваны электаральны працэс непасрэдна ў рэгіёнах
Зрабіўшы якасць неад’емнай часткай іміджу Беларусі як краіны, займацца ёй неабходна пастаянна і ва ўсіх напрамках.
