У каго найболей розных гісторый, дык гэта, відаць, у настаўнікаў.
Вось і я некалі пасля заканчэння педагагічнага інстытута ды службы ў войску апынуўся ў Пухавіцкай сярэдняй школе. Сам невысочанькі, худзенькі, але ж спецыяліст, з дыпломам, з жаданнем вучыць — масы... Гэта цяпер у вясковых школах дзяцей раз два і аблічыўся, а тады, у 60-я гады мінулага стагоддзя, у кожным класе па 30 вучняў было!
Мяне яны адразу «ахрысцілі» Малекулай, аднак прынялі добра. Быў толькі адзін хлопец — здаровы такі, амаль на дзве галавы вышэйшы, які аж са скуры вылузваўся, каб мяне прынізіць, зрабіць якое паскудства.
Плаціць яму той жа манетай мне, настаўніку, зусім не выпадала. Вось і стаў я шукаць нейкі падыход. Для пачатку, помню, трохі папалохаў яго, сказаў:
— Міша, перастань бузіць, а то пойдзеш да дырэктара.
(Яго, трэба сказаць, усе ў школе баяліся). А Міша раптам:
— Ну і пайду... Што ён мне зробіць?
А раптам, думаю, і сапраўды — нічога? Тады ж на гэтага бэйбуса зусім управы не будзе. Значыць, трэба нешта рабіць самому? Але што?
План дзеянняў падказала... гульня, бо дзяцей вучыў я толькі на ўроках, а пасля — разам з імі ішоў на школьны стадыён, мы гулялі ў футбол. З Мішам, дарэчы, у адной камандзе. Ён стаяў на варотах, прычым добра стаяў...
Быў яшчэ адзін моцны гулец — Слава, таксама нашмат вышэйшы, дужэйшы, каржакаваты. У яго бацькоў я здымаў пакойчык — быў за свайго, а таму неяк смела прапанаваў:
— Слухай, хлопча, заўтра ў нас футбол, а ў перапынку давай з табой падужаемся?
— Гэта навошта? — здзівіўся Слава.
— Ну трэба так: я правяду некалькі прыёмаў, а ты ўжо, калі ласка, застагні, завойкай — нібыта ад болю... Згода?
— Ну, калі вам гэта трэба...
І вось яно пачалося: спачатку — гульня, потым — перапынак.
— Васіль Мікітавіч, а пакажыце нам колькі прыёмчыкаў, — папрасіў Слава.
Я ў адказ:
— Калі ласка.
Сталі мы з ім у стойку (я і сапраўды малекула), але ж давай розныя прыёмы рабіць — адзін, другі... А трэцім на калена яго — і бразь на зямлю.
Слава недзе паддаваўся, недзе супраціўляўся, а ўрэшце прасіцца стаў:
— Ну, хопіць... Баліць жа... Пусціце...
Вучні глядзелі на ўсё, здаецца, не міргаючы. А ўжо Міша — той і наогул рот не закрываў!
Праз дзень ён падышоў да мяне, спытаўся:
— А дзе вы барацьбе вучыліся?
— Трохі ў інстытуце, — кажу, — трохі ў войску.
— Хутчэй бы і мне туды, — уздыхнуў хлапец.
Што цікава, пасля гэтага ён стаў маім першым памочнікам і найлепшым вучнем.
...На адным з семінараў я, памятаю, расказаў калегам гэту гісторыю. Адзін з іх заўважыў:
— Дык гэта ж непедагагічны прыём.
— Затое дзейсны, — прызналі іншыя.
Васіль Пяшэвіч, в. Юркевічы, Жыткавіцкі раён
Калі мне хто-небудзь возьмецца даводзіць, што пры ранейшай, камуністычнай уладзе карупцыі не было, — не паверу. Яна, відаць, нібы той баршчэўнік: у адным месцы вынішчаць (і, здавалася б, з коранем!), а ён ужо ў новым падняўся. І, што цікава, гэта не насцярожвае, бо расліна, як расліна — прыгожая, магутная, а дакранешся — і мала не падасца...
Прыклад? Ды калі ласка. Некалі ці не ў кожным райцэнтры апроч раённых выканаўчых камітэтаў былі яшчэ і гарадскія. Меркавалася, што кіраўніцтва іх (вядома ж, партыйнае) вырашае сацыяльныя праблемы гараджан.
Не без таго — вырашала, але ж аўтарытэт мацавала яшчэ і тым, што менавіта яно размяркоўвала розны дэфіцыт: мэблю, машыны, дываны... І знешне ўсё там выглядала чын-чынам: існавалі адпаведныя спісы, чэргі, а паралельна...
Хадзілі чуткі (і не без падстаў), што многія «атаварваюцца» ў абход, што для гэтага варта завесці блат альбо «пазалаціць ручку»: у нашым гарсавеце — дзвюм вабным жанчынам Мар'яне і Дар'і.
Шмат хто да іх звяртаўся. У Паўлавіча таксама вопыт быў.
Ён, як расказваў, тады ў райкам працаваць прыйшоў — маладым інструктарам. Ганарыўся тым, што партыя даверыла, стараўся апраўдаць, а тут...
Ажаніўся ён, у сям'і з'явілася малое. І ўсё б нічога, ды кватэра ў інструктара на першым паверсе, падлога халодная, голая, а дзіцяці б папоўзаць...
— Нам бы дыванок які ці палас... Хоць маленькі, — прасіла па вечарах жонка. — Людзі ж неяк дастаюць, стараюцца. Можа, і ты паспрабаваў бы?
— Я?! У абход чаргі? — абураўся Павел. — Не, нізавошта...
Адмаўляўся, карацей, але ж і дзіця шкадаваў! А таму неяк раз перасіліў сябе — пайшоў у гарсавет.
Убачыў у патрэбным аддзеле жанчын і ўзрадаваўся: падумаў, што яны ж самі матулі, значыць, зразумеюць яго патрэбу! Ды не тут тое было:
— Мы вам нічым не дапаможам, — адказала не тое Дар'я, не тое Мар'яна. — У нас з гэтым строга. Вось глядзіце — спісы, чарга. І ваша — яшчэ далёка. Трэба чакаць, іншага выйсця няма...
Чалавек паверыў. А потым з тымі ж маладзіцамі за адным сталом апынуўся — віно ім наліваў. Тыя ахвотна пілі ды яшчэ і смяяліся:
— Ды помнім мы вас. Вы наконт паласа прыходзілі — як ніхто: нам аж смешна было — з пустымі рукамі. А прынеслі б рублёў па сто, і ўсё атрымалі б: і дыван, і палас...
«Прасіцелю» б тады абурыцца, народны кантроль падключыць, «разварушыць» тое асінае гняздо. Пасаромеўся — хіба што калегам сказаў.
Тыя, відаць, зрабілі высновы. Ва ўсякім разе адзін, якога райкам неўзабаве рэкамендаваў на пасаду старшыні, яшчэ да абрання падышоў да згаданых маладзіц і сумленна «папярэдзіў»:
— Вы, Дар'я, пры мне і дня працаваць не будзеце. А на вас, Мар'яна, яшчэ пагляджу. Можа і спрацуемся.
Ні адной, ні другой з маладзіц такая перспектыва не спадабалася, і яны дружна пайшлі вайной: «паднялі» ўсю сваю кліентуру — папрасілі дэпутатаў, каб тыя не падтрымалі прапанову райкама.
Вынік аказаўся чаканым: «за» прызначэнне рэкамендаванага старшыні прагаласавалі адзінкі, супраць — усе астатнія. У выніку дзве хабарніцы святкавалі перамогу, а сканфужаны кандыдат пакінуў залу...
Даўно тое было — у мінулым стагоддзі. У гэтым — абы толькі грошы — дэфіцыту ў таварах няма. А вось дэфіцыт сумлення сустракаецца ўсё часцей і часцей.
Л. Н., г. Магілёў
Памятаеце, некалі ў прыгарадных аўтобусах не было ні кандуктараў, ні касавых апаратаў: білеты пасажырам кіроўцы прадавалі самі. Нехта — сумленна, а нехта...
Ці вам казаць: ёсць катэгорыя людзей (на розных пасадах), якіх хлебам не кармі, але ж дай нешта скрасці: замест дзяржаўнай кішэні пакласці ў сваю. Якраз з тых часоў вось гэта невялічкая «карціна».
Ідзе, значыць, рэйсавы аўтобус. Пасажыраў, якія едуць з вёсак у райцэнтр, на прыпынках усё болей і болей. Кожны з іх, уваходзячы ў салон, аддае кіроўцу грошы за праезд, садзіцца ехаць, хоць білета і не патрабуе: колькі той дарогі, маўляў...
І сапраўды: горад амаль што побач...
Як раптам скуль ні вазьміся машына дарожнай службы. І тут да бабкі не хадзі — з кантралёрамі, якія, вядома ж, правераць білеты, і кіроўцу тады мала не падасца.
«Што рабіць?» — панічна думае той і, перш чым спыніцца ды запусціць у салон рэвізораў, адмотвае кавалак білетнай стужкі, кідае яе ў праход:
— Адрывайце і разбірайце, — загадвае пасажырам. — Хутчэй!
Сам жа, каб выйграць час, паволі прытарможвае, адчыняе дзверы. Кантралёры заходзяць, правяраюць білеты. І ўсё, як быццам, чын чынам? Але ж... было б!
— Ваш білет? — пытаюць у адной з пасажырак.
— Няма, дзіцятка... Прабач, — просіцца бабуля. — Не паспела ўхапіць... Ведама, старая. А тут, паглядзі, усе маладыя, спрытныя: шафёр білеты як кінуў, — яны ўміг разабралі. Мне, старой, і не дасталося. А я ж таксама грошы плаціла — адразу, як зайшла...
Карацей, хоць-нехаць, а «здала» бабуля кіроўцу.
І, напэўна ж, правільна зрабіла, бо няхай не махлюе!
Фаіна Касаткіна, г. Паставы
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[2] https://zviazda.by/be/vyasyolyya-gistoryi
[3] https://zviazda.by/be/tags/vyasyolyya-gistoryi-chytachou