З лесу грыбоў не выбераш…
У слова «многа» сiнонiмаў шмат. Ну вось наўскiдку, як той казаў: безлiч, па вушы, дай божа, бачана-нябачана, нi канца нi краю, да гiблоты, да халеры, цьма-цьмушчая, навалам, як сабак... Адсюль жа — хоць касу закладай i хоць вазамi вазi, што, згадзiцеся, часта ўспамiнаецца ў добрую восень i якраз тады, калi размова iдзе пра лес i грыбы, пра так званае цiхае паляванне.
...На яго ў той год настойлiва клiкаў кум — хросны бацька маiх дзяцей. Грэх было не адгукнуцца, не ўзяць з сабою сяброў.
Словам, аднойчы рана-раненька ўсiм кагалам мы прыехалi ў сапраўдную глыбiнку цi нават глухмень.
(Спадзяюся, што кума слова гэтае не пакрыўдзiць, бо вёска, дзе ён жыў i, дзякаваць богу, жыве (назву засакрэчу, бо якi ж грыбнiк выдае свае месцы?), знаходзiцца на мяжы Аршанскага i Сенненскага раёнаў i мы, даехаўшы туды на дызелi, яшчэ сем вёрст iшлi пехатой).
Але ж дарогу тую неяк агоралi i ў кума адразу ж паселi за стол: гаспадар сказаў, што ў лес iсцi ранавата, бо росна пакуль, да таго ж «без сугрэву» там можна прастыць...
Такiм чынам на стале з'явiлася пляшка вядомага «сельгаснапою», глынуўшы якога, мы, павесялелыя, пабралi кашы i рушылi ў апенькi.
Трэба сказаць, што на маёй радзiме, на Мiншчыне, гэтыя грыбы, як i розныя там кабылкi-сыраежкi, тады зусiм не цанiлiся. Мой бацька, у прыватнасцi, iх наогул не браў: кашамi насiў баравiкi — па дзвесце, па трыста штук. Прычым не абы-якiх, а крамяных, з цёмна-карычневымi шапкамi, з тоўстымi высокiмi ножкамi...
Але ж у гасцях гаварыць пра гэта ды носам круцiць нам з жонкай не выпадала: апенькi дык апенькi.
На ўскрайку лесу iх было зусiм няшмат, затое потым... Адзiн нейкi пень абрэжаш — кошык грыбоў. За iм — глядзiш — другi, трэцi... I яно ж, далiбог, праўду кажуць, што чым больш у чалавека грошай, тым больш iх хочацца. Тое ж самае i з грыбамi, хоць сабе i з апенькамi...
Праз нейкую гадзiну-другую мы запоўнiлi ўвесь свой пасудак. А далей i зусiм разгубiлiся: дайшлi да невялiкай балацiнкi, зарослай травой, а ступiць на яе проста не можам, бо там усюды апенькi — прыгожыя, пругкiя — хоць ты iх сырыя еш!.. Каб пазбiраць, нашы жанчыны паздымалi хусткi, мы — курткi, потым пайшлi кофты, сарочкi...
— Стойце, адпачнiце крыху, — загадаў нам урэшце кум. — Я зараз, я мiгам, адна нага тут...
I сапраўды ён хуценька знiк (сiгануў у бок дому), i гэтак жа хутка аб'явiўся: з-за кустоў мы пачулi вясёлае «ф-р-р», пасля якога з парыжэлага вецця паказалася галава... каня. Ён тады хiба што лiчыўся калгасны, а калi па праўдзе — быў, як кажуць, у кума ва ўласнасцi, бо жонка яго працавала малаказборшчыцай, а сам ён развозiў па вёсках газавыя балоны.
Такiм чынам далей мы збiралi грыбы ўжо ў... мяшкi, поўныя састаўлялi iх на калёсы i тым самым стваралi карцiну, безумоўна ж, вартую пэндзля мастака! Ну ўявiце: конь цягне воз, а на iм — поўныя мяшкi i кашы — прычым не з нейкай там банальнай бульбай, а з сапраўднымi дарункамi лесу — з грыбамi.
...Кажуць, што сёлета яны таксама ўрадзiлi. Дык мо пахвалiцца хто з чытачоў «Звязды», што вазiў iх вазамi, бо я нiчога падобнага болей не тое што не бачыў, — нават не чуў.
Мiкола Камароўскi, г. Орша
Любіў цалаваць — любі і калыхаць
Гiсторыя гэта даўняя-даўняя, але што праўдзiвая — факт.
Значыць, адзiн хлапчына ў хуткiм часе пасля вайны скончыў курсы трактарыстаў, завербаваўся ў Сiбiр, папрацаваў там, потым адслужыў у войску (ды ў самой Маскве!). А далей — вярнуўся дамоў у родную вёску i там жа хацеў застацца. Але ў калгасе тады амаль нiчога не плацiлi, таму нi трактарыстам, нi шафёрам ён працаваць не стаў, — уладкаваўся ў школу загадчыкам гаспадаркi. «Пусцiлi казла ў гарод», — казалi з гэтай нагоды вяскоўцы, бо ў школе тады i настаўнiц маладых, i тэхнiчак многа было... А ён жа, як той казаў, першы хлопец на вёсцы, бо i да працы ахвочы, i танцор, якiх пашукаць, i бывалы, i гумарны... Да таго ж сам падрамантаваў дабiтую школьную «палутарку» (падарунак вайскоўцаў), давёў да ладу гэткi ж старэнькi матацыкл з каляскай... I гойсаў на iх ну вельмi шмат! Некага па справах падвозiў, некага катаў... Ахвотных (у тым лiку дзяўчат) хоць завалiся было: зляталiся, як тыя пчолкi на мёд. Ён нiкога не адганяў...
I настаўнiцы, трэба сказаць, больш гордыя аказалiся — з iмi неяк абышлося. А вось тэхнiчкi дзве — тыя «дакаталiся». Адна за нялюбага замуж пайшла, каб сорам прыкрыць, другая, да апошняга, вiдаць, на нешта спадзявалася: «уцiскала» жывот i такiм чынам рыхтавала сюрпрыз — нават роднай мацi... Тая, гаротнiца Марфа, неяк да фельчара ляцiць ды крыкма крычыць:
— Роды ў мяне! Роды ў мяне!
— Дык чаго ты бегаеш? — пытаецца той. — Iдзi кладзiся...
На Зiначку, на Марфiну дачку, ён нават не падумаў: анiякага жывата ў дзеўкi не было — хiба скура ды косцi...
Факт, што ўспамiнаючы той дыялог, людзi ў вёсцы доўга смяялiся.
А вось у сям'i парадзiхi, вядома ж, не да смеху было. Гаспадар, Марфiн муж, на фронце прапаў без вестак. Адпаведна, жонцы анi пенсii якой, анi дапамогi. Меншых дзяцей чым хочаш кармi, у што хочаш адзявай. А тут нi села, нi пала, яшчэ i большае з дзiцем...
Марфа з таго гора спрабавала i з «хадаком» гаварыць, i з яго раднёй. Упрошвала, бедная, каб ажанiўся, каб гадаваў сваю дачушку. Толькi хлопец той — нават не падумаў. Сказаў: «Не я за вашай Зiнай бегаў, а Зiна за мной... Што хацела яна, тое i атрымала. Значыць, няхай i гадуе».
Такi ён вынес прысуд. Думаў, мусiць, што сам дык чысценькi застанецца. Але ж не, па-iншаму атрымалася.
...У вёсцы той хто-нiхто вырошчваў чырвоны стручковы перац. А ўжо што пякучы, — дык проста жах. Нехта з яго прыправы да кiлбас ды мяса рабiў, нехта — настойкi для нацiранняў...
Марфа таксама перцам разжылася, праўда, для iншых мэт: вёска ведала, што хадок той любiць у лазнi парыцца. У першы дух, маўляў, на верхнi палок узбярэцца, ляжа там, як на пляжы, на жывот ды яшчэ i ногi ўверх задзярэ, каб у пяты запякло...
Вось Марфа i сцямiла: тыя дошкi на палку нацерла пякучым перчыкам... I шчодранька — ну, як толькi магла!
Факт, што зяць (няспраўджаны) лёг, знячэўку яшчэ трохi паёрзаў, а далей...
Галяком, з крыкам-ровам, у рэчку, у халодную ваду...
Але ж i там паратунку не меў — як нi абмываўся...
Пасля гэтага, казалi, на дзевак ды маладзiц нават паглядзець не мог: цi то перац «не пускаў» (нагадваў, каб не лазiў, куды не трэба), цi то сорамна было, бо ўрэшце не вытрымаў ён насмешак, з'ехаў на цалiну ды недзе там i асеў.
А дачушка яго, тая Зiнiна дзяўчынка, трэба сказаць, харошым чалавекам вырасла, вучонай стала: байстручкi — пазашлюбныя дзецi — яны часта далёка iдуць.
Любоў Чыгрынава, г. Мiнск
Вось такая мiтусня
Узорам ведання роднай мовы для нас, журналiстаў раённых газет, заўсёды была (ды i засталася) газета «Звязда». Безлiч разоў, iгнаруючы слоўнiкi, мы звярталiся да яе па дапамогу, каб адшукаць найбольш дакладнае, сваё, беларускае слоўца. Не раз выручала газета i ў складаных, нават анекдатычных, выпадках.
Адзiн з iх адбыўся ў тыя часы, калi пра iнтэрнэт нават почуту не было: усю патрэбную iнфармацыю людзi шукалi ў iншых крынiцах. Дык вось аднойчы нам трэ было анансаваць харошы фiльм, якi па-руску называецца «Суета сует». Па-беларуску значыць...
Калега, якi рыхтаваў рэкламу, доўга не думаў — напiсаў «Мiтусня мiтусiнь», што, вядома ж, няправiльна. А правiльна як?
Адшукаць што-небудзь у слоўнiках нам не ўдалося: там «суета» — мiтусня, i болей амаль нiчога. Прапанову даць назву кiнафiльма па-руску рэдактар таксама адмёў: сказаў, што лёгкiх шляхоў мы шукаць не павiнны. Значыць, трэба хадзiць цяжкiмi?
Адна галава добра, а некалькi, як вядома, лепш. У вынiку ў нас з'яўляецца цi не з дзясятак «мудрых» прапаноў: «Мiтусня мiтуснёў», «Мiтусня мiтусiнняў», «Мiтусня вакол мiтуснi», «Мiтусня з мiтуснямi» i г. д.
У працэсе iх «нараджэння» мы смяялiся, можна сказаць, да iкаўкi. I, напэўна б, доўга, калi б час не падганяў, калi б не трэ было ў друкарню нумар здаваць, прычым тэрмiнова.
Таму ўрэшце некаму з нас прыйшла генiяльная думка — глянуць, а як жа гэтую назву падае «Звязда»? Спехам кiнулiся да падшыўкi, пагарталi — i, на шчасце, нам пашанцавала: досыць хутка знайшлi там адно кароткае слова: «Мiтусня»! I ўсё!..
Гэткi ж варыянт дала тады i наша газета. А мы, яе супрацоўнiкi, для сябе зрабiлi выснову, што не заўсёды трэба мiтусiцца, спяшацца перакласцi кожную iдыёму або прымаўку цi шукаць для яе адпаведнiк. Яго ў iншай мове можа проста не быць.
Анатоль Палынскі, г. Беразiно.
Рубрыку вядзе Валянцiна Доўнар
Фота pixabay.com
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/kaleydaskop
[2] https://zviazda.by/be/vyasyolyya-gistoryi
[3] https://zviazda.by/be/tags/vyasyolyya-gistoryi-chytachou