Традыцыйна з надыходам позняй восені, сезона грыпу і ВРВІ вітамінныя комплексы становяцца адной з самых папулярных пакупак у аптэках нашай краіны. Сёлета да спіса рэспіраторных інфекцый дадаўся COVІD-19 і аб прыёме вітамінаў пачалі задумвацца нават тыя, хто раней лічыў, што можна абысціся без іх. Але ці настолькі карысныя сінтэтычныя вітаміны і ці сапраўды вітамін С дапаможа без страт перажыць сезон
прастуд?
Міф першы. Недахоп вітамінаў узнікае толькі пры няправільным харчаванні
Нават калі рабіць гэта правільна, можа ўзнікнуць дэфіцыт пэўных вітамінаў. Ну, а калі харчаванне непаўнавартаснае і незбалансаванае (як у большасці сучасных людзей), вітамінаў нам дакладна не будзе хапаць. Ёсць і іншыя праблемы, з-за якіх узнікае недахоп вітамінаў і мікраэлементаў: захворванні страўнікава-кішачнага тракту, працяглы прыём антыбіётыкаў, гарманальных або супрацьзачаткавых прэпаратаў, пастаянны стрэс і г. д.
Каментарый спецыяліста
Урач-дыетолаг Таццяна Раманоўская:
— Калі харчаванне сапраўды збалансаванае, усе неабходныя вітаміны і мікраэлементы ваш арганізм можа атрымаць з ежы. Але ўлічваючы ўмовы вытворчасці прадуктаў, сучаснаму чалавеку неабходны дадатковы прыём полівітамінных комплексаў, у якія, як правіла, уваходзяць і мікраэлементы. Тым больш што для засваення некаторых вітамінаў і мікраэлементаў неабходныя асаблівыя ўмовы — так, напрыклад, кальцый не засвойваецца пры недахопе ў арганізме вітаміну В3, а магній — пры недахопе вітаміну В6. У першую чаргу прыём вітамінных комплексаў неабходны цяжарным жанчынам; людзям, якія знаходзяцца на дыеце, пры актыўных фізічных нагрузках і практычна ўсім у асенне-зімовы перыяд, калі востра адчуваецца недахоп вітаміну D, які ў нашых шыротах проста больш няма дзе ўзяць.
— Але ці правільна прызначаць сабе полівітамінныя прэпараты самастойна, не наведваючы ўрача?
— І так, і не. З аднаго боку, гэта БАДы, яны прадаюцца ў аптэках без рэцэпта. З іншага — ёсць шэраг вітамінаў і мікраэлементаў, якія пры няправільным ужыванні могуць нанесці здароўю шкоду. Гэта, напрыклад, йодамарын, які можа негатыўна паўплываць на дзейнасць шчытападобнай залозы, той жа вітамін D, вітаміны А і Е, лішак якіх можа выклікаць сур'ёзныя праблемамі з печанню і сардэчна-сасудзістай сістэмай. Так што пры наведванні тэрапеўта лепш усё ж пракансультавацца з ім і па пытанні, якія вітаміны і мікраэлементы вам паказаны.
Міф другі. Неспецыяліст не можа распазнаць дэфіцыт вітамінаў самастойна
Недахоп кожнага вітаміну выяўляецца па-рознаму. Напрыклад, дэфіцыт вітаміну С — бледнасцю скурнага покрыва, павышанай кроватачывасцю, ламатой у мышцах. Дэфіцыт вітаміну Е — парушэннем каардынацыі рухаў, хуткім старэннем скурнага покрыва. Аднак ёсць і агульныя прыкметы, якія падкажуць, што арганізму не хапае вітамінаў: слабасць, зніжэнне вастрыні зроку, сухасць скуры, павольнае зажыўленне ранак, трэшчынкі на вуснах, ломкасць пазногцяў, вугрыстая высыпка, цьмяныя валасы, частыя прастуды. Калі ўзнікаюць падобныя сімптомы, варта звярнуцца да ўрача. І пасля кансультацыі пачаць прымаць комплекс вітамінаў.
Міф трэці. Вітаміны ў таблетках засвойваюцца лепш за тыя, якія ўтрымліваюцца ў ежы
Гэта так, толькі калі прымаць вітаміны па ўсіх правілах. Напрыклад, тлушчарастваральныя вітаміны (А, Е) трэба прымаць з ежай, а водарастваральныя — паміж прыёмамі ежы. Ёсць вітаміны, атрыманыя штучным шляхам, якія засвойваюцца цяжэй, чым вітаміны, якія ўтрымліваюцца ў натуральнай ежы. У гародніне і садавіне змяшчаецца каэнзім Q10, які паляпшае засваенне шэрагу вітамінаў. У вітамінных комплексах гэтае рэчыва не змяшчаецца. Праўда, можна купіць яго дадаткова як асобны прэпарат.
Каментарый спецыяліста
— Разважаючы аб атрыманні вітамінаў з ежы, варта памятаць, што многія з гэтых рэчываў нестабільныя: яны разбураюцца на святле або пры тэрмічнай апрацоўцы прадуктаў. Але казаць аб стопрацэнтным засваенні вітамінаў і мікраэлементаў можна толькі ў дачыненні да іх медыцынскіх формаў, напрыклад ін'екцыйных. Тыя комплексы, якія мы купляем без рэцэптаў за вельмі розныя грошы, — гэта ўсяго толькі біялагічна актыўныя дабаўкі, іх клінічная эфектыўнасць глыбока не вывучаецца. Адзінае, што гарантуецца пры іх набыцці: пры правільным прыёме гэтыя прэпараты не нанясуць вам шкоды. А вось ці будзе карысць — спажыўцу застаецца верыць вытворцу вітамінных комплексаў на слова. Таму я раіла б выбіраць прэпараты ад фармацэўтычных кампаній з добрай рэпутацыяй.
Міф чацвёрты. Ударная доза вітаміна С кожны дзень у сезон прастуд дапамагае не захварэць на грып, ВРВІ і нават «ковід».
Каб умацаваць імунітэт, неабходны збалансаванае харчаванне, рэгулярныя фізічныя нагрузкі, аптымальны рэжым дня і зніжэнне ўзроўню стрэсу. Аднаго вітаміну С (як і любога іншага вітаміну) недастаткова. Хоць дэфіцыту аскарбінавай кіслаты восенню і зімой трэба пазбягаць. Што датычыцца рэспіраторных інфекцый, «ударная» доза вітаміну С наўрад ці дапаможа не захварэць. Між тым вялікая колькасць гэтага вітаміну здольная выклікаць праблемы са страўнікам, асабліва калі прысутнічае гастрыт або язва. Так што ўсё добра ў меру: ужываць аскарбінавую кіслату трэба, але без фанатызму.
Каментарый спецыяліста
З нагоды ўжывання вітаміну С у медыцынскай асяроддзі ёсць вельмі розныя меркаванні. Справа ў тым, што лішак гэтага вітаміну выклікае сур'ёзнае парушэнне кіслотна-шчолачнага балансу, перагружае ныркі, прыводзіць да ўтварэння камянёў. Так што лепш ужываць вітамін С у рэкамендаваных дозах.
Міф пяты. Больш за ўсё вітаміну С змяшчаецца ў цытрусавых
У лімонах, апельсінах і мандарынах змяшчаецца менш аскарбінавай кіслаты, чым у шыпшыне, чырвоным салодкім перцы, чорных парэчках, абляпісе, квяцістай капусце. Не варта ўжываць толькі цытрусы, тым больш у вялікіх колькасцях. Лепш уключыць у меню стравы з тэрмічна неапрацаванага салодкага перцу, капусты свежай і квашанай, напоі з шыпшыны, абляпіхі або парэчак.
Каментарый спецыяліста
— Набываючы цытрусавыя, памятаем пра тое, што лімоны варта выбіраць з максімальна тоўстай скурай — няўстойлівы вітамін С у іх захоўваецца лепш за ўсё. Можна есці па адным невялікім лімоне ў дзень. Выдатная альтэрнатыва цытрусавым — фейхоа (цяпер якраз сезон), журавіны і наш айчынны суперфуд — квашаная капуста. У ёй утрымліваецца вялікая колькасць вітаміну С плюс прабіётыкі, якія паляпшаюць работу страўнікава-кішачнага тракту. Дастаткова 200 грамаў квашанай капусты ў дзень, каб падтрымаць імунітэт.
Міф сёмы. Вітаміны не могуць нашкодзіць арганізму
Лічыцца, што вітаміны заўсёды карысныя. Але гіпервітаміноз не менш небяспечны, чым гіпавітаміноз. Напрыклад, вялікая колькасць фоліевай кіслаты можа павысіць рызыку развіцця раку кішэчніка. А пры празмерным ужыванні вітаміну D можна атрымаць бяссонніцу, сутаргі, пастаянныя галаўныя болі. Магчымыя і іншыя сімптомы пры празмернай колькасці розных вітамінаў у арганізме: пагаршэнне зроку, парушэнне месячнага цыкла ў жанчын, слабасць, млоснасць, дыярэя, зніжэнне апетыту, сухасць скуры, выпадзенне валасоў, насавыя крывацёкі, боль у суставах. Таму прымаць вітамінныя комплексы трэба, але пры гэтым неабходна рабіць перапынкі паміж прыёмамі.
— Таццяна Юр'еўна, у апошні час у моду (у людзей, далёкіх ад спорту) увайшоў прыём так званых спартыўных вітамінных комплексаў, дзе сутачная норма вітамінаў значна перавышае рэкамендаваную. Многія людзі адзначаюць, што такія комплексы вяртаюць бадзёрасць, чалавек адчувае сябе поўным сіл. Каму можна так «падштурхнуць» свой арганізм, а каму гэта рабіць катэгарычна нельга?
Каментарый спецыяліста
— Спартыўныя вітаміны распрацаваны менавіта для спартсменаў: пры інтэнсіўных фізічных нагрузках расход мікра- і макраэлементаў, тых жа вітамінаў вышэй, чым пры рабоце ў офісе. Лішак вітамінаў небяспечны. Напрыклад, залішні прыём вітамінаў групы В можа прывесці да развіцця пухлін, як дабраякасных, так і злаякасных. Таму жанчынам з эндаметрыёзам, міёмамі лепш наогул адмовіцца ад прыёму вітамінаў гэтай групы. Вітаміны і мікраэлементы актыўна ўдзельнічаюць у абменных працэсах. Спартыўныя вітамінныя комплексы пры прыёме людзьмі маларухомым спосабам жыцця будуць павышаць артэрыяльны ціск. Вельмі многія вітаміны — алергены. Лішак вітамінаў утылізуецца праз печань, і павышаная нагрузка на яе, асабліва пры раней перанесеным гепатыце, можа прывесці да сур'ёзных збояў у яе рабоце. Шэраг вітамінных комплексаў раздражняе кішэчнік і страўнік. Я раіла б не ставіць эксперыменты над сваім здароўем.
Міф восьмы. Курс вітамінаў неабходна прымаць часцей, асабліва дзецям
Фізічныя і разумовыя нагрузкі, частыя стрэсы, прыём лекаў — усё гэта патрабуе прыёму вітамінаў. У такія перыяды арганізм расходуе іх хутчэй. Асабліва патрэбныя вітаміны падчас цяжарнасці, лактацыі, дыеты. Лепш ужываць вітамінныя комплексы для прафілактыкі, чым падчас хваробы. Але летам і ранняй восенню, у час збору ўраджаю, лепш зрабіць перапынак у прыёме вітамінных прэпаратаў і атрымліваць вітаміны з прадуктаў харчавання.
Каментарый спецыяліста
— Бацькі з дзецьмі досыць часта наведваюць педыятра. Падчас прыёму ў доктара не забудзьцеся спытаць, якія вітамінныя комплексы выбраць для вашага дзіцяці. Вітамінныя прэпараты найбольш эфектыўна працуюць, калі іх прызначаюць па медыцынскіх паказаннях. У першую чаргу дзецям у асенне-зімовы перыяд патрэбны вітамін D — яго крыніцай можа быць рыбін тлушч. Пры неабходнасці дзіця можа прымаць і штомесячны курс вітамінаў, але, паўтаруся, калі іх прызначыць урач. У цэлым, сёння меркаванні па гэтым пытанні ў медыкаў разыходзяцца: ад неабходнасці рэгулярна прымаць вітамінна-мінеральныя комплексы ў сувязі з пагаршэннем экалогіі да меркавання, што варта атрымліваць вітаміны з ежы, таму што вітамінна-мінеральныя БАДы парушаюць абмен рэчываў. Я раіла б у пытанні прыёму вітамінаў кожнаму абапірацца на здаровы сэнс. Калі курс вы будзеце прапіваць два разы ў год, гэта будзе разумна.
Міф дзявяты. У Беларусі недастаткова сезонных гародніны і садавіны, каб папоўніць недахоп вітамінаў і мікраэлементаў
Напэўна, няма на Зямлі рэгіёна, дзе ў садзе і агародзе «расце» ўвесь спектр неабходных чалавеку вітамінаў і мікраэлементаў. І Беларусь у гэтых адносінах выглядае далёка не горшым чынам. Сёння ў крамах можна знайсці любую садавіну і гародніну ў любы час. Але, вырашчаныя не ў сезон, нават нашы родныя агурочкі-памідорчыкі ні па карысці, ні па смаку не набліжаюцца да сезонных грунтавых. Бо яны вырошчваюцца ў цяпліцах, без зямлі, на гідрапоніцы.
Што ж казаць пра «заморскія» плады, якія здымаюцца няспелымі і праязджаюць тысячы кіламетраў, даспяваючы па дарозе. Менавіта таму сезонныя гародніна і садавіна сёння — трэнд правільнага харчавання ва ўсім свеце. У іх карысныя рэчывы знаходзяцца ў максімальнай канцэнтрацыі.
Каментарый спецыяліста
— У нашай краіне сезонных гародніны, садавіны, дароў прыроды і прадуктаў сельскагаспадарчай вытворчасці дастаткова, каб арганізм чалавека атрымаў практычна ўсе неабходныя вітаміны і мікраэлементы. У дэфіцыце толькі некалькі важных рэчываў: вітамін D, поліненасычаныя тлустыя кіслоты (у першую чаргу Амега-3) і ёд. У людзей пасля 35 гадоў, у жанчын у перыяд цяжарнасці і кармлення дзіцяці можа адчувацца таксама недахоп кальцыю. У асенне-зімовы перыяд можна прымаць рыбін тлушч для папаўнення дэфіцыту вітаміну D і Амега-3, аб прыёме прэпаратаў ёду і кальцыю неабходна папярэдне параіцца з тэрапеўтам.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/alyaksandra-ancelevich
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/zdaroue-0
[4] https://zviazda.by/be/tags/zdaroue
[5] https://zviazda.by/be/tags/vitaminy