Варта нагадаць, што дзейнасць праекта «Зялёныя гарады», які фінансуецца Глабальным экалагічным фондам і рэалізуецца ПРААН сумесна з Міністэрствам прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя Беларусі, скіравана перш за ўсё на ўдасканаленне інфраструктуры пілотных гарадоў дзеля скарачэння выкідаў парніковых газаў. Менавіта на такога роду мерапрыемствы вылучаецца асноўная доля бюджэту праекта «Зялёныя гарады». Аднак для таго, каб інавацыі гарадскога развіцця знайшлі шырокае прымяненне ў краіне, Праект працуе над стварэннем сістэмных умоў, пры якіх ўкараненне прынцыпаў зялёнага горадабудаўніцтва для праекціроўшчыкаў і ўсіх тых, хто займаецца планаваннем гарадскога асяроддзя, стала б звычайнай паўсядзённай практыкай у рамках заканадаўства.
Заканадаўчае асяроддзе для інавацый
Трэба адзначыць, што ў праекце «Зялёныя гарады» ёсць асобны кампанент, які сфакусаваны на ўдасканаленне дзеючага заканадаўства ў галіне горадабудаўніцтва. Канкрэтна перад экспертамі стаяла задача распрацаваць прапановы ў сферы гарадскога транспарту, забеспячэння ўстойлівай гарадской мабільнасці, а таксама вулічнага асвятлення.
— Калі эксперты пагрузіліся ў гэтыя тэмы, вывучылі вопыт краін-лідараў «зялёнага» развіцця, стала відавочна, што не атрымаецца абмежавацца вузкім ахапленнем заканадаўства ў названых сферах, — тлумачыць Вера Сысоева, архітэктар, эксперт праекта па зялёнаму горадабудаўніцтву. — Міжнародны вопыт, рэкамендацыі ААН-Хабітат (Праграма Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па населеных пунктах) настойваюць на неабходнасці комплекснага падыходу да фарміравання заканадаўства для гарадскога ўстойлівага развіцця.
Вера Сысоева распавядае, што Беларусь — не пачатковец па стварэнні сістэмы, напрыклад, тэхнічнага нармавання ў горадабудаўніцтве. Так, многае з таго, што цяпер яшчэ дзейнічае, — гэта спадчына савецкіх часоў, калі прававое рэгуляванне горадабудаўніцтва было нацэлена на аднаўленне разбураных вайной прамысловых прадпрыемстваў і гарадоў, на разгортванне, у прыватнасці, масавага капітальнага будаўніцтва. Разам з тым, сёння нарматыўная заканадаўчая база адаптаваная ў немалой ступені і пад умовы рынкавай эканомікі. Інакш кажучы, яна актуалізаваная для розных удзельнікаў горадабудаўнічага працэсу. Акрамя таго, нельга не ўлічваць, што паралельна ўзрасла роля дзяржавы ў працэсе планавання і кіравання.
Трэба адзначыць, што ў мэтах упарадкавання патрабаванняў тэхнічных нарматыўных прававых актаў у сферы архітэктурнай і горадабудаўнічай дзейнасці ў Беларусі апошнім часам ажыццяўляецца рэфармаванне ўсёй сістэмы будаўнічых нормаў і правілаў. А значыць, практыка «Зялёных гарадоў» удала супала па часе са стварэннем новых дакументаў і рэвізіі ўжо дзеючых.
Між іншым, заканадаўства ў галіне горадабудаўніцтва цесна ўзаемазвязана і з іншымі прававымі дакументамі ў краіне: напрыклад, з законамі «Аб мясцовым кіраванні і самакіраванні», «Аб ахове навакольнага асяроддзя», «Аб энергазберажэнні».
Таксама існуюць больш глабальныя пагадненні і стратэгіі, якія вызначаюць, у якім напрамку рухаецца краіна ў плане гарадскога развіцця. Гэта, у прыватнасці, «Канцэпцыя Нацыянальнай стратэгіі ўстойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь» і сістэма дакументаў дзяржаўнай горадабудаўнічай палітыкі, якая абнаўляецца кожныя пяць гадоў.
— 2020 год завяршае чарговую пяцігодку, і мы чакаем фарміравання горадабудаўнічай палітыкі на новы этап, — кажа эксперт Вера Сысоева. — Стратэгічныя дакументы задаюць прыярытэты ў галіне горадабудаўніцтва, а ўжо праз сістэму прававога рэгулявання гэтая палітыка рэалізуецца.
Усё для ўстойлівага развіцця
Прапановы па аптымізацыі заканадаўства, падрыхтаваныя праектам «Зялёныя гарады», можна падзяліць на чатыры блокі. Па-першае, гэта прапановы ў стратэгічныя дакументы, якія фарміруюць парадак устойлівага гарадскога развіцця, а таксама ў Кодэкс Рэспублікі Беларусь «Аб архітэктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасці». Потым ідуць тры досыць раўназначныя групы дакументаў: тэхнічныя нарматыўныя прававыя акты ў галіне горадабудаўніцтва, нарматывы ў галіне арганізацыі транспартнага руху і нарматывы ў галіне вулічнага асвятлення.
У «Канцэпцыю нацыянальнай стратэгіі ўстойлівага развіцця Рэспублікі Беларусь да 2035 года», у яе раздзелы, якія прысвечаны рэгіянальнаму і гарадскому развіццю, праект «Зялёныя гарады», у першую чаргу, трансфармаваў перадавы замежны вопыт. Прапановы Праекта былі скіраваны на тое, каб узмацніць ролю горада ў мэтах ўстойлівага развіцця, забяспечыць яго адпаведнымі інструментамі і рэсурсамі. Падкрэслівалася неабходнасць мясцовага самакіравання, развіццё гарадскіх інстытутаў і гарадской супольнасці, былі прапанаваны інструменты, якімі можна для гэтага карыстацца — індыкатары, гарадскія стратэгіі. У Нацыянальную стратэгію былі ўнесеныя прапановы, якія ўзмацняюць правы і магчымасці людзей з інваліднасцю, а таксама тыя, якія прадугледжваюць мэтанакіраваную падтрымку ў цэлым усіх катэгорый гараджан. Напрыклад, не толькі шматдзетных сем’яў, але і сем’яў з дзецьмі наогул.
Вялікі блок прапаноў датычыўся аховы навакольнага асяроддзя. Бо гэта адна з галоўных мэтаў развіцця, якая не можа ігнаравацца ў сувязі з абмежаванасцю бюджэтаў і павінна ўлічвацца пры прыняцці рашэнняў. Што тычыцца Кодэкса Рэспублікі Беларусь «Аб архітэктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасці», то «Зялёныя гарады» разам з многімі іншымі праектамі, прадстаўнікамі грамадскасці прынялі ўдзел у абмеркаванні дакумента і таксама накіравалі свае прапановы.
Па словах Веры Сысоевай, у тым выглядзе, у якім праект Кодэкса быў прадстаўлены дзеля абмеркавання, да яго было шмат пытанняў. Напрыклад, у прапанаваным Кодэксе не былі прапісаны мэты, дзеля якіх усе горадабудаўнічыя законы распрацоўваюцца, не быў уведзены тэрмін «Устойлівае гарадское развіццё», не ўведзеныя такія актуальныя паняцці як змяшаная забудова, кампактнае развіццё. Па сутнасці, усё заставалася ў рэаліях экстэнсіўнага «горадагаспадарання», скіраванага на будаўніцтва як мага больш і танней. Тое, што можна будаваць больш эфектыўна, з пэўнымі сацыяльнымі мэтамі, з прыярытэтам прыродаахоўнага фактару ў пачатковай версіі Кодэкса не згадвалася. Вось чаму ў цяперашні час дакумент праходзіць дапрацоўку і новы этап узгадненняў.
— Трэба меркаваць, што прэзентацыя новага варыянту Кодэкса пройдзе не ў фармаце інфармавання, а таксама ў фармаце абмеркавання, — спадзяецца Вера Сысоева. — Мы гатовыя аказваць гэтаму ў будучыні найважнейшаму нарматыўнаму дакументу экспертную падтрымку, калі нейкія тэмы будуць мець патрэбу ў дапрацоўцы.
Наступны блок горадабудаўнічых прапаноў праекта «Зялёныя гарады» тычыцца будаўнічых нормаў і правілаў. На думку экспертаў, гэтыя нормы і правілы павінны быць кампактнымі, абавязковымі да выканання. Паводле таго, што без іх немагчыма забеспячэнне належнай жыццядзейнасці.
— Усё астатняе — добраахвотныя для прымянення правілы: бачанне, пажаданні, рэкамендацыі, — тлумачыць Вера Сысоева. — Гэта такая база лепшых практык, якая рэкамендуецца дзеля выканання па ўзгадненні з заказчыкам.
Так, «Зялёныя гарады» імкнуліся ўвесці прынцыпы зялёнага горадабудаўніцтва ў тыя будаўнічыя нормы, у якіх апісваюцца патрабаванні да праектаў, што распрацоўваюцца праектнымі арганізацыямі. Прапановы былі згрупаваныя па трох тэмах і абапіраліся на прынцыпы комплекснага інтэграванага падыходу і празрыстага прыняцця рашэнняў у мэтах забеспячэння ўстойлівай урбанізацыі і якасці гарадской прасторы. «Зялёныя гарады» выступілі за інтэграцыю стратэгічнага падыходу ў горадабудаўнічыя праекты агульнага, дэталёвага і спецыяльнага планавання. Эксперты Праекта прапісалі, якія зыходныя дадзеныя могуць забяспечыць такі падыход, якімі павінны быць правілы ўзгаднення. Мяркуецца, што будаўнічыя нормы будуць, у першую чаргу, абапірацца на лакальныя гарадскія планы і праграмы, якія павінны ўлічвацца разам з абласнымі і рэспубліканскімі.
У прыватнасці, пад такімі мясцовымі планамі і стратэгіямі могуць выступаць і Планы зялёнага горадабудаўніцтва, і Планы ўстойлівай гарадской мабільнасці — усё тое, што горад палічыць важным для ўстойлівага развіцця.
Набор канкрэтных рашэнняў
У яшчэ адным блоку былі прадстаўлены прапановы па павышэнні экалагічнай і сацыяльна-эканамічнай устойлівасці. У прыватнасці, па забеспячэнні абароны гарадской тэрыторыі і аб’ектаў у выніку рызык, звязаных са змяненнем клімату. Сёння гэтыя прапановы адэкватныя і для рэагавання на сітуацыю з пандэміяй. Важна, каб вырашэнне пытанняў экалогіі і сацыяльна-эканамічнага развіцця не саступала імгненным задачам па эканоміі бюджэту.
Таксама былі прадстаўлены рэкамендацыі па садзеянні рэсурсаэфектыўнасці і скарачэнні выкідаў парніковых газаў. Зыходзячы з наяўнага вопыту, дзякуючы працы экспертаў, у Праекта ўжо ёсць набор канкрэтных рашэнняў па скарачэнні выкідаў парніковых газаў. Нездарма, напрыклад, акцэнтавана ўвага на прыярытэце экалагічных відаў перамяшчэння, развіцці пешаходнай і веласіпеднай інфраструктуры. Было прапанавана для горадабудаўнічых рэгламентаў мець магчымасць устанаўлення максімальных аб’ёмаў спажываемых інжынерных рэсурсаў. Каб горад, напрыклад, мог кіраваць спажываннем энергіі. Адпаведна — скарачаць выкіды і дасягаць пастаўленых мэтаў па тым жа Пагадненні мэраў па клімаце і энергіі.
У цэлым, мяркуецца, што ў абгрунтаванні праектных рашэнняў павінны ўвайсці ключавыя індыкатары эфектыўнасці зялёнага гарадскога развіцця, такія як шчыльнасць насельніцтва, кампактнасць забудовы і яе энергаспажыванне. Усё гэта робіцца, каб з’явіліся інструменты для маніторынга этапа выбару праектаў, а затым — для іх эфектыўнасці, зыходзячы з заяўленых мэтаў.
— Калі эфектыўнасць праекта маніторыцца толькі колькасцю квадратных метраў, без уліку экалагічнага і многіх іншых фактараў, гэта, вядома, няправільна, — лічыць Вера Сысоева.
Яшчэ адзін важны дакумент — будаўнічыя нормы планіроўкі і забудовы населеных пунктаў. Калі дакладней, гэта правілы для забудовы ўсіх населеных пунктаў за выключэннем Мінска. Сюды праект «Зялёныя гарады» ўвайшоў з разгорнутымі прапановамі па планіроўцы вулічна-дарожнай сеткі, у прыватнасці, арганізацыі парковачнай прасторы, а таксама па рэсурсаспажыванні і адаптацыі да змены клімату. Праект прапанаваў актуальныя змены ў тэрміналогію. Была звернута ўвага на неабходнасць уліку мясцовых праграм, стратэгій, тэхніка-эканамічных абгрунтаванняў, якія могуць з’яўляцца важнымі ўмовамі для планавання і забудовы населенага пункта.
Пры падрыхтоўцы рэкамендацый улічваліся прапановы архітэктараў, якія супрацоўнічаюць з праектам «Зялёныя гарады». У прыватнасці, архітэктары такіх кампаній як Level80, MLA+ паказвалі на бар’еры для ўкаранення сучасных падыходаў у праектаванні. Яны пакуль змяшчаюцца ў дзеючых нарматыўных дакументах, напрыклад, жорсткае нармаванне плошчы школьных участкаў, перашкоды ў арганізацыі безбар’ернага доступу ў жылыя дамы, лімітаваны пералік дазволеных пакрыццяў. Усе гэтыя заўвагі Праект выкарыстаў пры падрыхтоўцы сваіх прапаноў.
Адметныя індыкатары поспеху
У сферы павышэння энергаэфектыўнасці асноўнымі напрамкамі дзейнасці праекта «Зялёныя гарады» з’яўляецца рэалізацыя пілотных энергазберагальных мерапрыемстваў у адпаведнасці з лепшымі практыкамі, а таксама стварэнне механізмаў тыражавання іх вынікаў.
— У рамках праекта «Зялёныя гарады» акцэнт зроблены на мадэрнізацыі сістэм вулічнага асвятлення, а таксама на ўкараненні сістэм інтэлектуальнага ўліку энергарэсурсаў на аб’ектах жылога фонду Навагрудка, — расказвае эксперт праекта па энергаэфектыўнасці Іван Філюціч. — Практычныя вынікі рэалізацыі названых прапаноў знайшлі адлюстраванне ў Планах дзеяння па ўстойлівым энергетычным развіцці і клімаце іншых муніцыпалітэтаў Беларусі, а таксама пры планаванні рэгіянальных і галіновых праграм павышэння энергаэфектыўнасці ў краіне.
Акрамя таго, вялікая ўвага з боку экспертаў сёння надаецца пытанням укаранення ў рэспубліцы ўстойлівых інструментаў фінансавання праектаў па павышэнні энергаэфектыўнасці. З гэтай мэтаю ў рамках «Зялёных гарадоў» распрацаваныя рэкамендацыі па ўдасканаленні ў Беларусі механізмаў энергасэрвіснай дзейнасці, якія прынятыя за аснову пры распрацоўцы Канцэпцыі развіцця энергасэрвіснай дзейнасці ў краіне.
Таксама экспертамі Праекта распрацавана падрабязнае Кіраўніцтва па інструментах фінансавання энергазберагальных мерапрыемстваў, даступных для беларускіх муніцыпалітэтаў.
— Гэты дакумент дапаможа забяспечыць дакладнае і зразумелае кіраўніцтва для гарадскіх адміністрацый, якімі замежнымі крыніцамі фінансавання яны могуць скарыстацца, якія патрабаванні міжнародных фінансавых інстытутаў да параметраў Праекта, — падкрэслівае Іван Філюціч.
Важны элемент зялёнага горадабудаўніцтва — укараненне ў населеных пунктах прынцыпаў устойлівай гарадской мабільнасці, калі прыярытэт у першую чаргу аддаецца не аўтамабілям, а грамадскаму транспарту, яго нізкавугляродным відам, веласіпедыстам, пешаходам. Напрыклад, у 2019 годзе падрыхтаваны праект пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь «Аб зацвярджэнні метадычных рэкамендацый аб складзе, парадку распрацоўкі, узгаднення, зацвярджэння, рэалізацыі, маніторынгу і карэкціроўцы плана ўстойлівай гарадской мабільнасці».
— Так, метадычныя рэкамендацыі, падрыхтаваныя праектам «Зялёныя гарады», усталёўваюць парадак распрацоўкі, узгаднення, зацвярджэння, рэалізацыі, маніторынгу і карэкціроўкі плана ўстойлівай гарадской мабільнасці, — тлумачыць Дзмітрый Навой, эксперт праекта па ўстойлівай мабільнасці. — Дакумент з’яўляецца інавацыйным для Беларусі і дазволіць гарадам больш эфектыўна выкарыстоўваць рэсурсы ў кіраванні транспартнай і дарожнай інфраструктурай.
Усё ідзе па плане
Нельга не адзначыць і тую акалічнасць, што Праектам распрацаваныя прапановы ў Закон «Аб дарожным руху». Яны, у тым ліку, прадугледжваюць магчымасць ажыццяўляць кіраванне дарожным рухам з ужываннем інтэлектуальных транспартных сістэм, планаў устойлівай мабільнасці. З гэтымі і іншымі прапановамі «Зялёных гарадоў» праект Закона «Аб дарожным руху» ўжо прайшоў першае чытанне ў Палаце прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. У рамках другога чытання магчымыя дапрацоўкі праекта Закона з уключэннем больш шырокага спектру элементаў устойлівай гарадской мабільнасці.
У сакавіку гэтага года былі падрыхтаваны прапановы па ўнясенні змяненняў у Тэхнічны кодэкс усталяванай практыкі (ТКП) «Вуліцы населеных пунктаў. Будаўнічыя нормы праектавання». Па словах Дзмітрыя Навоя, прапановы ўключылі сучасную класіфікацыю вулічна-дарожнай сеткі ў залежнасці ад яе структурызацыі і функцыянальных прыкмет, элементы ўстойлівай мабільнасці, парадак праектавання арганізацыі дарожнага руху, кіраванне транспартным попытам.
— Дакумент карэнным чынам змяняе падыходы да праектавання вулічнай сеткі, дазваляе ўключыць эканоміку ў працэс праектавання і ацаніць эфектыўнасць праектных рашэнняў яшчэ на стадыі праекта, — кажа Дзмітрый Навой. — Прапановы ад праекта «Зялёныя гарады» паступілі ў дзяржаўныя органы і адпаведныя арганізацыі.
Абавязкова варта адзначыць, што частка мерапрыемстваў па ўстойлівай гарадской мабільнасці, прапанаваных Праектам, ужо рэалізуецца ў Полацку ў рамках укаранення інавацыйнай схемы арганізацыі дарожнага руху. У прыватнасці, тут распрацаваны і рэалізаваны такія інавацыйныя мерапрыемствы як змяненне геаметрычных характарыстык вуліц, прылады зон пасадкі-высадкі дзяцей у школ, арганізацыя прасторы пры рэалізацыі работ у рамках новага будаўніцтва, рэканструкцыі, капітальнага або бягучага рамонтаў, мерапрыемствы па прыладзе «правільных штучных няроўнасцяў», укараненне зоны платных парковак.
— Полацк сёння — гэта своеасаблівы палігон для інавацыйных рашэнняў у сферы арганізацыі дарожнага руху, якія падтрымліваюцца Дзяржаўтаінспекцыяй, — тлумачыць Дзмітрый Навой. — Мы б хацелі на прыкладзе гэтага горада паглядзець, як усё гэта працуе, і потым — замацаваць пазітыўны вопыт як у тэхнічных нарматыўных прававых актах, так і ў новай рэдакцыі Правілаў дарожнага руху.
Уладзімір Міхайлаў