Да Кацярыны Бягезы ў Вотчын мы завіталі ў дзень, калі на поўдні Брэстчыны выпаў снег, першы за гэтую зіму. Пасля доўгай шэра-чорнай пары душу парадавалі бялюткія прасторы. А па белым двары гаспадыні бегалі розных узростаў і колераў каты. Катафеі пужліва азіраліся на чужынцаў і хітравата лашчыліся да гаспадыні, маўляў, у місках нічога не засталося, трэба прыбавіць.
Шэсць кіламетраў, памножаныя на 16
Кацярына Міленцьеўна шкадуе кожную жывую істоту, вось і пазбіраліся да яе амаль з усёй вёскі вусата-хвастатыя стварэнні. Многія з летніх жыхароў-дачнікаў катоў падкормліваюць, каб весялей было на падворку, а на зіму хаты закрываюць і з'язджаюць у горад. Вось і цягнуцца небаракі да добрай бабулі. Тая корміць іх, дык яны тут, падобна, адчуваюць сябе прывольна.
У некалі, паводле яе вызначэння, «вясёлым і харошым» Вотчыне засталося шэсць пастаянных жыхароў. Летам бывае ўдвая, а то і ўтрая больш, падцягваюцца нашчадкі былых гаспадароў. А зімуюць цяпер — яна, яшчэ адна жанчына ды некалькі нестарых мужчын, як яна гаворыць, хлопчыкаў. Вось і ўсё насельніцтва.
У Вотчын Кацярына выйшла замуж за свайго Сцяпана ў 1962 годзе. Сама яна родам з суседняй украінскай Гуты. Да роднай вёскі напрасткі недзе кіламетраў шэсць. Раней пехатой туды бегала ледзь не кожны тыдзень. Цяпер... падлічылі з Кацярынай Міленцьеўнай, каб ёй дабрацца ў сваю вёску праз афіцыйны пагранічны аўтапераход «Макраны», трэба пераадолець каля сотні кіламетраў толькі ў адзін канец. Калі да пандэміі на Украіну хадзілі цягнікі, было прасцей і бліжэй, можна было па чыгунцы дабрацца ў Забалацце, адтуль да Гуты — кіламетраў дванаццаць. Нядаўна там памерла яе сястра, дык на пахаванне жанчына не папала. Кажа, раней зранку выйшла б з хаты, за гадзіну-паўтары прыйшла б... Такія вось сённяшнія рэаліі жыцця на памежжы.
— Некалі былі вялікія сем'і, не тое, што цяпер, адно ці двое дзяцей у сям'і — разважае Кацярына Міленцьеўна. — Мае бацькі выгадавалі дзевяцярых. У памяці засталося, што весела было, асабліва як у школу хадзілі, усе ўжо велікаватыя, бацькам дапамагалі. Пасля работы на танцы, на вячоркі бегалі, песні спявалі, не заўважалі нават, што жылі бедна. На танцах і сустрэла свайго Сцяпана, які прыходзіў у Гуту з Вотчына.
Дзеці вайны: раненне ў яе і тэрмін для яго бацькі
А ў вайну перажыць іх сем'ям давялося шмат. Нарадзілася Кацярына Міленцьеўна ў 1942 годзе. Ведае з расказаў маці, як тая з двума малымі ўцякала ад немцаў падчас аблавы, і куля іх усё ж дагнала. Кацярынцы, якой не было і года, куля трапіла ў верхнюю частку пляча, але прайшла навылет, косці не зачапіла, толькі невялічкі след застаўся. А маладую жанчыну з іншымі жыхарамі вёскі пагналі потым у лагер у Забалацце, адтуль набіралі людзей на розныя работы, у тым ліку і для адпраўкі ў Германію. Там маці з двума малымі жыла ледзь не два гады, у лагеры Каця і пачала хадзіць. У Германію не забралі, бо жанчына была з двума дзецьмі на руках. Каб выжыць і накарміць дзяцей, хадзіла на чыгуначную станцыю жабраваць. Нямецкія салдаты-франтавікі кідалі няшчасным жанчынам з вагонаў тушонку, бульбу, кавалкі хлеба, так і карміліся. Часам з лагера вадзілі на работу ў поле і давалі мукі альбо крупы. А жылі ў тым лагеры ў зямлянках з палком. Потым ім дазволілі вярнуцца дадому. Бацьку ў 1944-м забралі на фронт, і амаль адразу ён атрымаў цяжкае раненне, пасля шпіталя вярнуўся дадому.
Але не толькі ад акупантаў цярпелі тутэйшыя людзі. Шмат гора сербанулі і пасля вайны, у навакольных лясах яшчэ доўга хаваліся бандыты, ці, як іх тут называлі, «бульбашы». Іх людзі баяліся, бо тыя прыходзілі звычайна ноччу і бралі ўсё, што ім падабалася з маёмасці, прымушалі дапамагаць, а часам забіралі ў свае атрады маладых мужчын, пагражаючы зброяй. Многія, асабліва актывісты, ад іх рук загінулі. Пацярпеў і бацька яе мужа Сцяпана. «Свёкру загадалі запрэгчы каня і перавезці іх праз роў у лес з амуніцыяй. Вядома, перавёз, а куды дзенешся? У канцы прыгразілі, калі каму раскажа, не пашкадуюць усю сям'ю. А на судзе потым паставілі ў віну, што не данёс, і далі 15 гадоў — расказвае пенсіянерка. — У гэтай вёсцы, можа, з дзясятак мужчын пасадзілі на 10, 15, 25 гадоў. А ў нас, у Гуце, нікога не пасадзілі, хоць дапамагалі аднолькава. Калі ружжо настаўлялі на дзяцей, у гаспадара не заставалася выбару... Адно толькі добра, што 15 гадоў не сядзеў свёкар, потым усё ж была амністыя, і яго выпусцілі», — уздыхае жанчына.
Калі ў жарце становіцца многа праўды
Са Сцяпанам яны пабудавалі хату, выгадавалі траіх дзяцей. Трыццаць гадоў яна адпрацавала цялятніцай на ферме. Ферма тады была побач, у Вотчыне. «І так выйшла, што сярод жанчын-работніц я была маладзейшая. Мы любілі жартаваць-смяяцца. Бывала, кажу ім: «Ох, я самая маладая з вас, вось вы некалі ўсе паўміраеце, я застануся, усё тут будзе маё». І рагочам далей, а я і не задумвалася нават, што гэта некалі можа стаць праўдай. А цяпер вось нікога з тых ранейшых жывёлаводаў ужо няма, і фермы няма. І школы пачатковай, і магазіна. І ўжо восем гадоў як няма майго Сцяпана. Прыехаў аднойчы праўнук малы да мяне, ідзём з ім па вуліцы. А ён пытае: «А тут хто жыве? А ў гэтай хаце? А ў гэтай?» А я адказваю, што нікога няма, усе паўміралі. А ён дзівіцца: «І чаму ў гэтай вёсцы ўсе людзі паўміралі?» Прыйшлося яму тлумачыць, што старэнькія былі тыя дзядулі і бабулі, цяпер вось толькі хаты іх і засталіся», — гаворыць жанчына.
Але Кацярына Міленцьеўна як была працавітая, так і засталася. У свае 78 гадоў трымае гаспадарку, у хляве ёсць свінні, куры, індыкі. Праўда, летам асноўныя клопаты па гаспадарцы бярэ на сябе гарадскі зяць. У яго такі рэжым работы, што працуе суткі праз трое. І адразу пасля змены кіруе ў вёску. Паводле слоў цешчы, ён дня не можа пражыць без лесу, у грыбы, ягады, проста ў лес ходзіць штодня. І заадно харчовую праграму сям'і выконвае, гадуе розную жыўнасць. А зімой яна ўжо самастойна спраўляецца са значна меншай гаспадаркай. Хоць дзеці ўгаворвалі адмовіцца хаця б ад самай цяжкай часткі работы, напрыклад, збыць свіней. Яна ж пакуль не згаджаецца. Кажа: «Перад Калядамі, як забілі кабанчыка, добра было ўсім у сумкі свежыны накласці». Для яе гэта вялікая радасць, што можа дапамагчы дзецям-унукам з прадуктамі, і не абы-якімі: сваімі, смачнымі, экалагічна чыстымі.
Суседзі, якім патрэбная дапамога
Акрамя таго, Кацярына Бягеза гатуе есці, штодня дапамагае дваім суседзям. Яны інваліды з дзяцінства, бацькі паўміралі. Мужчынам, старэйшаму з якіх пад пяцьдзясят, патрэбна дапамога. Самастойна яны не могуць весці гаспадарку з прычыны разумовай адсталасці. У жанчыны афіцыйна аформлена апякунства. Яна і дапамагае, есці наварыць кожны дзень, старэйшы звычайна прыходзіць і забірае. Яшчэ падкажа, як трэба прыбраць у хаце, што зрабіць па дамашняй гаспадарцы:
— Яны і паслухаюць, асабліва старэйшы, той усё можа зрабіць, трэба толькі падштурхнуць, пакіраваць.
...У мяне і самой першы хлопчык хворы нарадзіўся, памерла тое дзіцятка, не дажыўшы і да двух гадоў. Я ведаю, што такое хворае дзіця. Колькі часу прайшло, а ўсё свайго ўспамінаю, — з горыччу разважае жанчына. — І гэтых не магу пакінуць. Тут больш няма каму пра іх паклапаціцца. Каб не я, то, мусіць, іх ужо ў прытулкі забралі б, а так яны ў сваёй хаце, дзе выраслі, дзе ўсё прывычнае для іх. Я пенсію іхнюю атрымаю і ўсё распісваю: большая частка на прадукты ў аўтакраме, гэтая частка — нешта купіць з тавараў, а гэта — адкласці на паліва. Вось і нядаўна заказала прычэп дроў, прывезлі гатовых, паколатых. А прапаліць печ яны самі здолеюць.
Старшыня Хаціслаўскага сельскага Савета Аляксандр Карабейка, з якім мы наведалі вёску, расказаў потым пра спробу аформіць малодшага з інвалідаў у сацыяльную ўстанову. У яго стан здароўя горшы, таму і было прынята такое рашэнне. А калі дакументы падрыхтавалі і прыехалі за ім з раёна, камісія застала ў хаце ўсіх у слязах. Плакаў, бо не хацеў ад'язджаць, малодшы, плакаў яго старэйшы брат, плакала, на гэта гледзячы, і Кацярына Міленцьеўна. А потым сказала: «Пакуль змагу, буду памагаць хлопцам». І яго не забралі. Пажылая апякунка спраўляецца, а адчуванне неабходнасці іншым людзям, здаецца, надае ёй сілы.
Яна ўсіх шкадуе, усім спачувае. Расказала яшчэ пра аднаго суседа, з якім, на яе думку, несправядліва абышоўся лёс. Жыццё не склалася як трэба, бо своечасова не знайшоў сабе пару, так і пражыў бабылём. Працаваў зваршчыкам, таму датэрмінова выйшаў на пенсію, а па ўзросце яшчэ і не пенсіянер. І што здзіўляе яго суседку, ідэальны парадак у хаце: бялізна вымытая, падлога памытая, хоць і ў чарку чалавек зазірае — галоўным чынам, відаць, з-за суму. Адным словам, патэнцыйны гаспадар прападае.
Майстрыха на ўсе рукі
Затое ў яе зусім няма часу сумаваць. Пра гаспадарку і штодзённае гатаванне ежы для падапечных ужо гаварылася. У выхадныя Кацярына Міленцьеўна спявае ў царкоўным хоры, а ў царкоўнай бібліятэцы бярэ кнігі, каб чытаць вечарамі. Выпісвае газету, каб быць у курсе навін, глядзіць тэлевізар. Раней вышывала, цяпер гэтае хобі пакінула, бо зрок аслаб. Ручнікі на абразах, падушкі, абрусы — усё вышыта яе рукамі. І нават ходнікі, дыван на падлозе — не проста тканыя, а вышываныя. Апошняе нячаста даводзілася бачыць, гэта, хутчэй, украінская традыцыя, якую Кацярына прынесла з сабой у беларускую вёску.
А яшчэ яна каравайніца, якіх не так многа ў акрузе. Раней часта пякла пірагі, вясельныя караваі, цяпер гэта па зразумелых прычынах здараецца рэдка. Муж старэйшай унучкі працуе аператарам на Брэсцкай студыі тэлебачання. Аднойчы, як здымалі сюжэт пра маларыцкіх каравайніц і майстрых, завіталі і да бабулі Кацярыны. Яна свой каравай пякла, можна сказаць, на камеру. Вядома, сюжэт быў пазней размешчаны ў інтэрнэце. Дык расказвалі, што водгукі прыйшлі не толькі з розных куткоў нашай краіны, але нават з Германіі.
Дзеці Кацярыны Бягезы жывуць недалёка, сын і дачка — у Брэсце, яшчэ адна дачка — у Маларыцкім раёне. Бабуля мае ўжо сем унукаў і шэсць праўнукаў. Усе любяць прыязджаць у Вотчын летам. Калі будзе нагода сабрацца ўсёй вялікай сям'ёй, то яна сваіх фірменных пірагоў абавязкова напячэ.
Святлана ЯСКЕВІЧ, фота аўтара
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/tags/svyatlana-yaskevich
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/regiyony-0
[4] https://zviazda.by/be/tags/vyoski
[5] https://zviazda.by/be/tags/yakiya-znikayuc
[6] https://zviazda.by/be/tags/malarycki-rayon
[7] https://zviazda.by/be/tags/aposhniya-zhyhary