Міністр транспарту і камунікацый Беларусі Аляксей Аўраменка і міністр транспарту Расіі Віталь Савельеў днямі ў Маскве падпісалі міжурадавае пагадненне, якое напярэдадні ўхваліў Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Гэтае пагадненне невыпадкова назвалі гістарычным. Яно датычыцца арганізацыі супрацоўніцтва ў галіне перавозкі і перавалкі беларускіх нафтапрадуктаў, прызначаных на экспарт у трэція краіны, праз расійскія марскія парты, паведаміла БелТА. Дакумент прадугледжвае перавалку беларускімі прадпрыемствамі больш за 9,8 мільёна тон грузаў у расійскіх партах на Балтыцы ў 2021—2023 гадах. У далейшым дзеянне пагаднення можа быць падоўжана. Гаворка ідзе пра такія грузы, як мазут, бензін і масла. Нафтапрадукты вытворчасці беларускіх НПЗ будуць перавозіцца да партоў РФ чыгуначным транспартам. Дакументам вызначаны гранічныя стаўкі на рухомы састаў і паслугі па перавалцы грузаў у марскіх партах Расіі. Адметна, што бакі гарантуюць адсутнасць любога павышэння тарыфаў, за выключэннем штогадовай агульнай індэксацыі. Расійскія партнёры гарантуюць таксама выдзяленне рухомага саставу для перавозкі беларускіх нафтапрадуктаў. Чаму змянілася беларуская лагістыка?
На агульную карысць
Актыўна абмяркоўваць пытанне «абнулення» балтыйскіх партоў і перавод асноўнай часткі экспартных грузаў у марскія тэрміналы Расіі пачалі яшчэ паўгода таму. Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка падчас сустрэчы з работнікамі ТАА «Савушкін-Орша» ў жніўні мінулага года паабяцаў адказ беларускага боку на ўвядзенне санкцыйных мер з боку шэрагу краін. «Я даручыў ураду ўнесці прапанову аб пераарыентацыі ўсіх гандлёвых патокаў з партоў Літвы на іншыя. Вось мы і паглядзім, як яны будуць жыць. 30 працэнтаў літоўскага бюджэту фарміруюць нашы грузапатокі праз Літву. Што яшчэ трэба? Зажраліся. Таму паставім на месца», — адзначыў кіраўнік дзяржавы. Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што Беларусь ужо праходзіла перыяд санкцый. «Выжылі. Выжывем і цяпер. Свет не без добрых людзей. Таму нас палохаць не трэба», — сказаў ён.
Эксперты лічаць, што Літва насамрэч стала слабым звяном на шляху беларускага транзіту. «Немагчыма зразумець літоўскую логіку, таму што гэтай логікі няма. Сур'ёзны бізнес не можа быць паспяховым у непрадказальных умовах з непрадказальным партнёрам. Літва — гэта непрадказальны партнёр», — растлумачыў 1tv.ru кіраўнік Цэнтра беларускіх даследаванняў Інстытута Еўропы РАН Мікалай Мяжэвіч.
Беларускі лідар слоў на вецер не кідае. Яшчэ адно пацвярджэнне гэтаму — міжурадавае пагадненне па перавалцы нашай прадукцыі праз расійскія парты. Прычым (што важна) без эканамічных страт для айчынных вытворцаў. Кіраўнік беларускага Мінтранса паведаміў, што вялася шчыльная работа па выхадзе на падпісанне неабходных кантрактаў з грузааператарамі. «Я вельмі рады, што нам удалося дамовіцца і адначасова плануецца падпісанне адпаведных камерцыйных кантрактаў», — адзначыў Аляксей Аўраменка. Як удакладнілі ў расійскім Мінтрансе, падпісаны неабходныя кантракты паміж беларускімі і расійскімі суб'ектамі гаспадарання. «Пагадненне адкрывае новыя магчымасці па адкрыцці альтэрнатыўнага маршруту пастаўкі нафтапрадуктаў на экспарт», — рэзюмаваў Аляксей Аўраменка.
Гістарычнай падзеяй назваў падпісанне пагаднення міністр транспарту Расіі Віталь Савельеў. Паводле яго слоў, цана на паслугі для беларускіх пастаўшчыкоў у расійскіх партах ніжэй, чым яна была пры перавалцы праз парты краін Балтыі. «Усе расійскія гаспадарчыя суб'екты пайшлі на істотныя зніжкі зыходзячы з аб'ёмаў, прапанаваных беларускім бокам», — адзначыў кіраўнік Мінтранса Расіі. «Мы лічым, што гэтае пагадненне было падпісана да задавальнення абодвух бакоў і яно дасць карысць і Расіі, і Беларусі», — падсумаваў Віталь Савельеў.
Перавалка пачнецца ў сакавіку
«Гэта будзе наша добрае партнёрскае ўзаемадзеянне. Узаемная дапамога, — заўважыў губернатар Ленінградскай вобласці Аляксандр Драздзенка, паведаміла tvr.by. — Мы будзем рады эканамічна. Гэта дадатковыя грузы, гэта развіццё нашай эканомікі, у тым ліку нашых партовых магутнасцяў. Гэта павелічэнне тавараабароту паміж нашымі краінамі, што таксама адаб'ецца ў плюс. Ёсць тэрміналы, якія гатовыя працаваць ужо заўтра, ёсць тыя, якія будуюцца і гатовыя працаваць паслязаўтра».
Пагадненне аб перавалцы беларускіх нафтапрадуктаў заключана па формуле take-or-pay, нашых экспарцёраў не прывязваюць да колькасці, але чым больш яны перавязуць, тым танней гэта будзе, паведаміла ont.by. Чакаецца, што першыя беларускія знешнегандлёвыя грузы будуць перавезены праз расійскія марскія парты ўжо ў сакавіку.
Асноўным стане порт Усць-Луга. На сённяшні дзень гэта адна з самых сучасных пляцовак у Расіі. Гэта ўніверсальны транспартны аб'ект, які аказвае паслугі па перавалцы больш як 20 відаў грузаў. Па федэральнай праграме развіцця марскіх партоў ужо да 2024 года Усць-Луга павінна стаць найбуйнейшым транспартным хабам на Балтыцы.
У перспектыве — лес і калій
Беларусь гатова абмяркоўваць пераарыентацыю перавалкі экспартных паставак калійных угнаенняў праз расійскія парты. Пра гэта заявіў міністр транспарту і камунікацый Беларусі Аляксей Аўраменка, паведаміла БелТА. «Мы абкатаем гэтыя маршруты на прыкладзе нафтапрадуктаў, і ў далейшай перспектыве мы гатовыя абмяркоўваць з нашымі калегамі згаданыя пытанні. Гэта не толькі калійныя ўгнаенні, але і лясныя грузы, грузы машынабудаўнічага комплексу і г. д.», — сказаў Аляксей Аўраменка.
«Гэтае пытанне патрабуе больш глыбокай дэталёвай прапрацоўкі з пункту гледжання магутнасцяў, партовай інфраструктуры», — дадаў ён. Гатоўнасць расійскага боку разгледзець магчымасць перавалкі беларускіх калійных угнаенняў і іншых грузаў праз парты Санкт-Пецярбурга і Ленінградскай вобласці пацвердзіў міністр транспарту РФ Віталь Савельеў. «Мы працягнем работу па іншых прадуктах, што вырабляюцца ў Беларусі», — адзначыў ён.
Дарэчы, як паведаміў rubaltіc.ru, ва Усць-Лузе ўвялі ў эксплуатацыю тэрмінал па перавалцы мінеральных угнаенняў. Выхад на поўную магутнасць у 12 мільёнаў тон запланаваны на канец 2021 года.
Няма перспектывы
Мінск забяспечваў 30 працэнтаў грузаабароту Клайпедскага порта, сярод насыпных грузаў доля беларускай прадукцыі дасягае амаль 100 % дзякуючы «Беларуськалію», паведаміла іz.ru. Толькі ў 2019 годзе праз Клайпеду прайшло 15,5 мільёна тон беларускіх грузаў, з іх 9,8 млн тон калійных угнаенняў. У тым ліку дзякуючы гэтаму Клайпедскі порт забяспечвае 6-7 % ВУП Літвы і дае работу 58 тысячам чалавек (траціна насельніцтва Клайпеды). Толькі за 9 месяцаў мінулага года літоўскі бок атрымаў за перавалку беларускіх нафтапрадуктаў 23,7 мільёна еўра. Сёлета яны ўжо дакладна гэтых грошай не ўбачаць.
Эксперт Фонду нацыянальнай энергетычнай бяспекі, выкладчык Фінансавага ўніверсітэта пры ўрадзе РФ Станіслаў Мітраховіч падкрэсліў парталу Baltnews, што Клайпедскі порт разам з Вентспілскім свабодным портам у Латвіі з'яўляецца найбуйнейшым у Прыбалтыцы і страта беларускага транзіту будзе вельмі адчувальная.
«Зрабіць Клайпедскі порт канкурэнтаздольным без беларускай прадукцыі для прыбалтыйскіх краін будзе даволі складана. Асабліва калі ўспомніць, што яшчэ і чыгунка Літвы шмат у чым зарабляе грошы за кошт транспарціроўкі тавараў з Беларусі, у тым ліку насыпных грузаў», — адзначыў эксперт.
Клайпедскі порт чакае крах, таму што інвестары адмовяцца ад буйных капіталаўкладанняў у яго інфраструктуру пасля перакідання беларускіх грузаў у Расію, лічыць кіраўнік Цэнтра палітэканамічных даследаванняў Інстытута новага грамадства Васіль Калташоў. «Асноўнай ідэяй камерцыйнага планавання з'яўляецца ўлік перспектывы, і гэтая перспектыва для Літвы вельмі неспрыяльная. З такімі наступствамі ад дзеянняў літоўскіх дзяржаўных дам і мужоў Клайпедскі порт асуджаны. Няма ў яго ніякай перспектывы, таму што са стратай беларускага транзіту ён губляе ўсё, а расійскага транзіту там таксама не будзе», — дадаў эканаміст.
Эксперт падкрэсліў, што без інвестыцый у структуру порта даходы літоўскага бюджэту значна скароцяцца, а гэта негатыўна адаб'ецца на эканоміцы краіны ў цэлым. «З пункту гледжання інвестараў, гэта азначае, што любыя капіталаўкладанні, якія будуць рабіцца ў літоўскую эканоміку ці якія ўжо зробленыя, павінны быць адкарэктаваныя, зыходзячы з таго, што рынак будзе сціскацца», — сказаў ён.
«Літва недаатрымае значныя сумы транзітнай выгады. У выніку ўнутраны попыт будзе аслаблены, інфраструктура ў існуючым выглядзе не будзе запатрабаваная і пачне разбурацца. Такім чынам, гэта гаснучая эканоміка. Пры такой сітуацыі правільнай стратэгіяй з'яўляюцца не новыя капіталаўкладанні, а выманне капіталаў», — растлумачыў Калташоў. Па словах аналітыка, тэндэнцыя заняпаду Клайпедскага порта захаваецца ў найбліжэйшыя дзесяць гадоў.
Расцягнуць на металалом
Эксперты кажуць, што транзітныя кантракты заключаюцца на доўгі тэрмін. «Яшчэ год-два Клайпеда будзе функцыянаваць у цяперашнім рэжыме. Але паступова транзіт сыдзе. Партовыя магутнасці стануць непатрэбныя, порт расцягнуць на металалом», — спрагназаваў сітуацыю іz.ru кіраўнік Цэнтра беларускіх даследаванняў Інстытута Еўропы РАН Мікалай Мяжэвіч.
Ён дадаў, што Літве будуць нанесеныя значныя страты. «Вільнюс, мабыць, не пралічвае наступстваў. Інакш бы не праводзіў такую самагубную палітыку. Верагодна, грошай на ўласнае выжыванне ў партый і элітаў хопіць, а пра грамадзян улады не думаюць. У рэшце рэшт, за гады незалежнасці з рэспублікі выехала траціна насельніцтва. Нікога не турбуе, калі з'едзе яшчэ траціна», — адзначыў Мікалай Мяжэвіч.
Намеснік дырэктара Інстытута гісторыі і палітыкі МПДУ Уладзімір Шапавалаў заўважыў, што «калі расійскі і беларускі транзіт сыдуць з Прыбалтыкі, то інфраструктура прыйдзе ў заняпад. Парты будаваліся ў разліку на велізарны Савецкі Саюз. Цяпер будуць абслугоўваць тры невялікія краіны з малюсенькім унутраным рынкам», — падкрэсліў эксперт. У доўгатэрміновай перспектыве, прагназуе rubaltіc.ru, прыбалты з усёй сваёй геаграфічнай прывабнасцю апынуцца на перыферыі грузапатокаў Еўрасаюза.
Экс-кіраўнік МЗС Літвы Павілас Гіліс лічыць, што прычына эканамічнага крызісу ў рэспубліцы крыецца ў «эліце» і носіць сістэмны характар. «Мы жывём ва ўмовах палітычнага, прававога, маральнага і эканамічнага крызісу, і, магчыма, галоўнай яго прычынай з'яўляецца ідыятызм нашай «эліты», — заявіў Гіліс парталу Pozіcіja.
Пётр ДУНЬКО
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/pyotr-dunko
[2] https://zviazda.by/be/u-svece
[3] https://zviazda.by/be/tags/susedzi
[4] https://zviazda.by/be/tags/litva