Грыбны сезон у нашых шыротах пачынаецца з лісічак. І яны ўжо ёсць у продажы. Ідзем у грыбы! Пакуль што — не ў лес, а на рынак. Там, дарэчы, цяпер гандлююць і іншымі «ляснымі дарамі» — напрыклад, суніцамі і чарніцамі.
Бананы або шампіньёны сучасны спажывец можа набыць практычна ў любым прадуктовай краме круглы год. Тым каштоўней «жывыя», сапраўдныя летнія «вітаміны» — іх сезон кароткі, яны пахнуць лесам і дзяцінствам. І яны, безумоўна, больш карысныя, і дакладна смачнейшыя за «пластыкавыя» круглагодныя «псеўдавітаміны».
На міні-рынках уздоўж трас шкляныя слоічкі з лісічкамі, выстаўленыя на продаж, бачныя здалёк. У сонечным святле яны ярка-аранжавыя і падобныя на ліхтарыкі. Слоічкі невялікія — у асноўным паўлітровыя, часам літровыя. Лісічкі сёлета з’явіліся рана, і іх пакуль мала. На Камароўцы ўжо прадаюць лісічкі нават вядзерцамі. Хоць таксама не сказаць, каб прапаноў было шмат. Прыйдзецца пашукаць, пабадзяцца паміж радамі адкрытага рынку. У асноўным гэты лясны тавар «прыехаў» у сталіцу з поўдня нашай краіны — Стаўбцоўскі раён, Любань, Столін... Спрабаваць «збіць цану» безсэнсоўна. Пластыкавую шклянку на 250 мл лісічак аддаюць за 5 рублёў. Вядзерца — за 30.
— У вядзерцы больш за 7 стаканчыкаў, — запэўнівае мяне прадавец.
Ёсць «прамежкавыя» варыянты — кантэйнеры па 10 і за 25 рублёў. Купляюць у асноўным шкляначкі па пяць — пакаштаваць.
Уздоўж аўтадарог, калі выехаць за межы Мінскай вобласці, за пяць-сем рублёў можна купіць поллітровы слоічак. Недалёка ад Навагрудка (праўда, ужо пад вечар) за пяць аддавалі нават літровы слоік лісічак.
— А дзе збіралі?
— Тут не вельмі далёка, у лесе за вёскай, — жанчына паказвае кірунак рукой. — Тры кіламетры адсюль. Унукам пакінула, і тое-сёе на продаж. Але не ў ельніку збірала, не хвалюйцеся.
Удакладняю, чым дрэнныя лісічкі, сабраныя ў ельніку.
— Дык яны з гарчынкай заўсёды, у ельніку, — тлумачыць суразмоўніца. — Такія спачатку лепш паварыць некалькі хвілін і ваду зліць, а потым смажыць. А ад варэння знікне водар. А гэтыя — салодкія: вось паспрабуйце маленькі кавалачак. Ніякай гарчынкі. Можна адразу на патэльню.
На рынках лісічкі даражэйшыя, але ёсць безумоўны плюс — кантроль бяспекі прадукту. Справа ў тым, што гастраэнтэролагі папярэджваюць: склад макра — і мікраэлементаў у любых грыбах напрамую залежыць ад месца, дзе яны былі сабраныя. А дакладней, ад складу глебы, на якой яны раслі. Як і любыя грыбы, лісічкі назапашваць солі цяжкіх металаў і іншыя небяспечныя для здароўя рэчывы. Так што калі іх збіралі, напрыклад, у лясочку каля трасы, імі магчыма атруціцца. На Камароўцы такая верагоднасць мінімальная — практычна на кожным гандлёвым месцы, дзе выстаўлены на продаж лісічкі, на ўсеагульным аглядзе — дакументы аб праведзеным кантролі бяспекі грыбоў.
— Дык, значыць, можна ўжо адпраўляцца ў лес за лісічкамі?
— Можна, калі ведаеце, дзе збіраць першыя лісічкі, — паблажліва усміхаецца загарэлы малады прадавец у шэрагах, дзе гандлююць прыватнікі. — Калі ведаеце дзе — набярэце, вядома...
Дарэчы, прыемная навіна — у гэтым годзе лісічкі танней, чым у мінулым. У мінулым ліпені за літр лісічак на трасе прасілі 10 рублёў (цяпер — можна адшукаць нават за 5, а за 8 — дакладна набудзеце), а за вядзерца на Камароўцы — 40 (цяпер — 30).
— У тым годзе ў лесе ўвогуле ўсяго было мала — і чарніц, і тых жа лісічак. Можа, справа ў спякоце, і дажджоў было мала. Цяпер таксама горача, але дажджоў больш. Так што і лісічкі ёсць, і суніцы, і чарніцы, — разважае суразмоўца.
Ён кажа, што самыя смачныя лісічкі — маленькія. Выбіраць гэтыя грыбы прадаўцы раяць па паху (яны павінны пахнуць так, каб іх захацелася з’есці). І навобмацак: грыбы павінны быць шчыльненькімі і пругкімі.
Лісічкі — гэта вам не шампіньёны, што амаль не маюць смаку. Любая страва з лісічкамі набывае выразны грыбны водар. У нашы дні ёсць вытворчасці, дзе вырошчваюць лісічкі штучна, але сабраныя ў лесе, яны ўтрымліваюць значна больш вітаміна D, дэфіцыт якога вельмі адчувальны ў нашых шыротах, дзе суадносіны сонечных дзён да пахмурным відавочна не на карысць першых. Таксама лісічкі ўтрымліваюць 8 незаменных амінакіслот, цынк і медзь, калій і селен, вітаміны групы В (яны змагаюцца са стрэсам і дэпрэсіяй), РР і А, які асабліва важны для захавання зроку, прыгажосці скуры, валасоў і пазногцяў. Стравы з гэтых грыбоў падтрымаюць імунітэт і ўмацоўваюць косткі.
Тое, што лісічкі — выдатны прыродны сродак супраць усіх відаў гельмінтаў, агульнавядома. Яны ўтрымліваюць хінаманозу — рэчыва, якое пагібельна ўздзейнічае на ўсе віды гельмінтаў, а таксама на насякомых. Таму лісічкі не бываюць чарвівыя. Пры гэтым для страўнікава-кішачнага гасцінца чалавека хінаманоза бясшкодная. Цікава, што ўжыванне ў ежу лісічак, як адзначаюць дыетолагі, робіць здаравейшай скуру — напрыклад, спрыяе знікненню падлеткавых высыпанняў і зніжэнню інтэнсіўнасці вугравой сыпы. Іншая справа, што як раз для юнага арганізма лісічкі могуць стаць залішне цяжкай ежай. Справа ў тым, што ў гэтых грыбах (як і ў любых іх лясных «братах», уключаючы элітныя белыя) шмат хітыну — клятчаткі, якая цяжка пераварваецца. Таму гастраэнтэролагі не раяць дзецям да сямі (а некаторыя медыкі — нават да дзевяці-дванаццаці гадоў) наогул ўжываць у ежу грыбы. Таксама, як і цяжарным жанчынам. Не варта ласавацца лісічкамі і людзям з хворым страўнікам і хранічнымі захворваннямі кішачніка.
Грыбнікі ведаюць, што ўраджай лісічак збіраюць у ліпені-жніўні і ў верасні-кастрычніку. Восеньскія лісічкі буйнейшыя і маюць больш насычаны смак, летнія — маленькага памеру і больш светлай афарбоўкі. Увосень дасведчаныя гаспадыні купляюць лісічкі «пра запас» — саліць і марынаваць, замарожваць (можна адварваць ці не адварваць перад замарозкай). Яшчэ адзін распаўсюджаны спосаб назапасіць лісічкі на зіму — высушыць іх і змалоць у парашок. Атрымаецца заправа, якую можна дадаваць у першыя і другія стравы для грыбнага смаку. Ну, а летнія лісічкі купляюць, каб адразу ж прыгатаваць і з’есці. Захоўваюцца свежыя грыбы ў халадзільніку на працягу 12-14 дзён. Дарэчы, нягледзячы на перасцярогі дыетолагаў, у нашых шыротах лісічкі лічацца «дзіцячай» стравай: вялікі працэнт пакупнікоў гэтых грыбоў на Камароўцы — як раз мамы з дзецьмі.
— Грыбы, вядома, не самая падыходная ежа для дзіцяці. Медыкі кажуць, што яны цяжкія для неакрэплай стрававальнай сістэмы, — ахвотна згаджаецца пагаварыць на упадабаную «мамскую» тэму «чым карміць ці не карміць дзіця» пакупніца Марына. — Але ў мяне старэйшай дванаццаць гадоў, а малодшаму шэсць, і даць нешта аднаму дзіцяці і не даць другому за сталом проста немагчыма. У рэшце рэшт, я грыбы ела ўсё дзяцінства, як і мая мама, і бабуля — тады яны не лічыліся «цяжкай ежай для дзіцячага страўнікава-кішачнага гасцінца». Да таго ж, часам мамы, якія баяцца тых жа лісічак, заплюшчваюць вочы на іншыя прадукты, якія ўжываюць іх дзеці — напрыклад, жавальныя цукеркі, склад якіх — суцэльная хімія, або салодкую газіроўку з фарбавальнікамі...
Зрэшты, лісічкі, як і баравікі, лічацца самымі «ашчаднымі» сярод лясных грыбоў. Лісічкі спалучаюцца з большасцю традыцыйных для нашага рацыёну прадуктаў, а ў якасці прыправы да іх ідэальныя цыбуля, часнык, кроп, пятрушка, а таксама размарын, шафран і чабор.
Іншыя дары лесу (і агароду) прадстаўлены зараз на рынках больш шырока. Шмат чарніц. Цэны за высокую пластыкавую шкляначку чарніц на Камароўцы вар’іруюцца ад 8 да 10 рублёў. Пахожданне ягоды — Столінскі раён, Вілейка, Любань, Смаргонь...
Аб карысці чарніц чулі ўсё. Калій, магній, фосфар, арганічныя кіслоты, жалеза, шырокі спектр вітамінаў, уключаючы А, С і групу В плюс пекціны, што чысцяць кішачнік ад шлакаў і соляў цяжкіх металаў — усё гэта ў жмені цёмна-сініх ягад.
— Калі ягады зусім нядаўна сарваныя, на іх можна заўважыць шызы налёт, — тлумачыць прадавец. — Я чарніцы збірала сёння раніцай. Вядома, яны ўжо перамяшалася, пакуль я іх везла сюды, і налёт сцёрся. Але глядзіце: ягады сухія, колер аднастайны. Выдатныя чарніцы, бярыце!
Чарніцы — прыродны антысептык і антыбіётык. Хоць пакуль што кансерваваць іх на зіму, мабыць, ранавата. Бо сезон збору чарніц толькі пачаўся. У нашай краіне штогод абласнымі выканкамамі сумесна з Мінпрыроды ўстанаўліваюцца тэрміны збору чарніц. Сёлета «чарнічны сезон» стартаваў 27 чэрвеня. Працягнецца ён да верасня. Іншая справа, што гэтым летам сіноптыкі прагназуюць досыць шмат дажджоў, а ад дажджоў чарніцы губляюць смакавыя якасці. Пакуль што ападкаў выпадае не занадта шмат, і ягады сапраўды салодкія. Каб максімальна захаваць вітаміны, чарніцы рэкамендуюць праціраць з цукрам (1:1) і фасаваць у стэрылізаваныя слоікі, а таксама замарожваць або сушыць.
— Купіце лясныя сунічкі. Водар вар’яцкі! Яны хутка адыдуць, — пераконвае прадавачка ў шэрагах, дзе гандлююць прыватнікі. — На самай справе, яшчэ дзён дзесяць — і ўсё, не будзе іх. Давядзецца чакаць да наступнага лета...
Суніцы прадаюць таксама па 8-10 рублёў за пластыкавы шклянку (250 мл). Наогул, лясныя суніцы — сапраўды «вітамінавы» эксклюзіў. Рассыпанымі па шкляначках іх можна бачыць усяго толькі тры-чатыры тыдні ў годзе: перыяд плоданашэння кароткі, і лепш яго не прапускаць. І справа не толькі ў смаку, які, дарэчы, значна больш яскравы і багацейшы за агародныя суніцы, не кажучы ўжо пра клубніцы. І не толькі ў водары, які сапраўды «вар’яцкі», як выказалася прадавец — гэты чароўны пах ягады захоўваюць нават пасля працяглай тэрмічнай апрацоўкі. У першую чаргу прапускаць сезон лясных суніц не варта з-за іх гаючых уласцівасцяў. Ягады аднаўляюць водны баланс арганізма, нармалізуюць здаровае пачуццё голаду і разганяюць метабалізм, паляпшаюць страваванне. А яшчэ лясныя суніцы спрыяюць зніжэнню артэрыяльнага ціску і лечаць гіпертанію (за кошт пашырэння і ўмацавання сценак сасудаў). Гэтыя ягады неверагодна карысная пры кардыялагічных хваробах. Акрамя таго, яны нармалізуюць солевы абмен і працу нырак, змагаюцца з бессанню і павышаюць агульны тонус арганізма.
— У мяне няправільныя цэны, — наракае прадавец. — Усё па 8 рублёў, а пакупнікі даюць мне дзясяткі. Прыходзіцца пастаянна шукаць 2 рубля на здачу...
Па 7-8 рублёў таксама аддаюць на Камароўцы шклянку бружмелі, буйныя садовыя буякі за той жа аб’ём абыйдуцца ў 15 рублёў, чорная парэчка — у 5-6 рублёў. Чырвоная — танней:
— Тры рублі за ўсю парэчку, якая засталася, — кажа прадавец. І дадае ў якасці рэкламы: — Жывы вітамін С.
У асартыменце таксама малады, «малочны» зялёны гарошак прама ў струках. Яго прадаюць па 5 рублёў за шклянку.
Аляксандра АНЦЭЛЕВІЧ
Фота аўтара
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/alyaksandra-ancelevich
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/tags/lisichki
[4] https://zviazda.by/be/tags/charnika
[5] https://zviazda.by/be/tags/kamarouka-1