Пра якія злачынствы ў 1930-я гаварыла ўся краіна? Хто з супрацоўнікаў міліцыі паўтарыў подзвіг абаронцаў Брэсцкай крэпасці? Чаму Беларусь лічылася эксперыментальнай пляцоўкай усяго СССР? Для чаго ў Мінску з'явіўся верталётны ўзвод? Адказы на гэтыя і многія іншыя пытанні можна знайсці ў музеі міліцыі. Напярэдадні прафесійнага свята абаронцаў правапарадку мы пачыналі расказваць аб гэтай найцікавейшай экспазіцыі. Зараз — яшчэ больш невядомых, уражвальных фактаў.
Пра іх пісала «Звязда»
У 1921 годзе ў Мінску адкрываецца школа міліцыі, якая атрымлівае імя Міхаіла Васілевіча Фрунзэ. Будынак, у якім яна размяшчалася, добра захаваўся, ён знаходзіцца насупраць сучаснай Акадэміі МУС. Каб паступіць у школу міліцыі, чалавек павінен быў быць старэйшым за 21 год, але маладзейшым за 30, фізічна цалкам здаровым, бегла чытаць і пісаць па-руску і па-беларуску і ведаць чатыры арыфметычныя дзеянні цэлымі лічбамі.
Зараз адной з найвышэйшых узнагарод у сістэме МУС з'яўляецца знак «Ганаровы супрацоўнік МУС», яго «папярэднікам» з 1927 года быў сярэбраны значок, які ўручаўся «Пачэснаму міліцыянеру». Узнагароджвалі ім тых, хто дамогся высокіх вынікаў у барацьбе са злачыннасцю або раскрыў сур'ёзнае злачынства. Адно з іх было выяўлена ў 1937 годзе супрацоўнікамі толькі створанага аддзела па барацьбе з крадзяжом сацыялістычнай уласнасці і спекуляцыяй. Яно было звязана з будаўніцтвам Вялікага тэатра оперы і балета. У 1937 годзе будынак павінен быў выглядаць прыблізна так, як сёння. Але воблік у яго быў крыху іншы, паколькі не хапіла грошай, каб дамагчыся прыгажосці, якая ёсць цяпер. Супрацоўнікамі міліцыі было ўстаноўлена, што шкода, прычыненая групай раскрадальнікаў дзяржаўных сродкаў, якія арудавалі ў Беларускім прамыслова-будаўнічым трэсце, па адной толькі будоўлі Вялікага тэатра склала 1 мільён 811 тысяч дзяржаўных сродкаў, што пры пераліку на сучасныя грошы роўна прыблізна 2 мільёнам беларускіх рублёў.
У газеце «Звязда» быў надрукаваны артыкул «Справа групы былых будаўнікоў Вялікага тэатра оперы і балета», у якім былі пералічаныя не толькі прозвішчы вінаватых і іх пасады, у дужках таксама пазначаўся род заняткаў іх бацькоў.
У 1931 годзе ўніфікаваная форма для супрацоўнікаў міліцыі ўводзіцца ва ўсім Савецкім Саюзе. Да яе прыкладаўся галаўны ўбор з двума сіметрычнымі брылямі, дзякуючы чаму ён атрымаў у народзе мянушку «Вітаю і бывай». Праўда, гэтыя галаўныя ўборы ў асноўным выкарыстоўвалі супрацоўнікі аддзела рэгулявання дарожнага руху, або Дзяржаўтаінспекцыі, як бы іх назвалі сёння, астатнія насілі звычайныя фуражкі. У 1936 годзе ў міліцыі ўводзяцца персанальныя званні. Спецыяльныя званні для асоб начальніцкага складу з'яўляліся пажыццёвымі. Пазбаўленне такога звання магло адбыцца толькі па прыгаворы суда.
Навечна ў памяці
22 чэрвеня 1941 года пачалася Вялікая Айчынная вайна. Першымі, хто сустрэў нямецка-фашысцкіх захопнікаў, былі абаронцы Брэсцкай крэпасці. Там жа быў раскватараваны 132-і батальён канвойных войскаў НКВД. Адзін з байцоў гэтага батальёна, 18-гадовы Фёдар Рабаў, двойчы ратаваў жыццё зампаліта Брэсцкай крэпасці, але ў чарговай атацы загінуў сам. Ён быў пасмяротна ўдастоены ордэна Айчыннай вайны, а яго імя навечна занесена ў спіс асабовага складу батальёна. Сёння батальёна не існуе — яго пераемніцай стала вайсковая часць № 5526 унутраных войскаў, якая дыслакуецца ў Брэсце, але імя Фёдара Рабава па-ранейшаму занесена ў спіс асабовага складу.
Да абароны Брэсцкай крэпасці прыраўноўваецца і подзвіг абаронцаў Брэсцкага вакзала. Гэта буйны чыгуначны вузел, завалодаць якім захопнікам было неабходна. Супрацоўнікі міліцыі добра гэта разумелі і трымалі абарону практычна два тыдні, пры тым, што падвалы вакзала, з якіх яны адстрэльваліся, затапляліся вадой. Калі захопнікі зразумелі, што вада на міліцыянераў не дзейнічае, яны пачалі зганяць да вакзала машыны з брудам з усяго Брэста. Сёння на будынку вакзала ўстаноўлена мемарыяльная дошка, прысвечаная яго абаронцам.
Тэрыторыя Беларусі была памежнай зонай усяго Саюза. Таму ў першыя ж дні вайны тут пачынаюць высаджвацца парашутна-дэсантныя войскі, дыверсанты праціўніка. Для таго каб з імі змагацца, у беларускіх гарадах з'яўляюцца знішчальныя батальёны. Ствараліся яны з супрацоўнікаў міліцыі, дзяржбяспекі і ваеннаслужачых войскаў НКУС. Акрамя таго, з 2 ліпеня 1941 года да іх абавязкаў дадаецца дапамога ў эвакуацыі насельніцтва і маёмасці, ахова асабліва важных аб'ектаў, такіх як фабрыкі і заводы.
Ужо восенню 1941-га на аснове знішчальных батальёнаў пачынаюць фарміравацца партызанскія атрады. Гэта сведчыць аб тым, што на тэрыторыі Беларусі не было практычна ніводнага партызанскага атрада, у склад якога не ўваходзілі б супрацоўнікі міліцыі. Напрыклад, партызанскай заставай у Капыльскім раёне кіраваў Вікенцій Драздовіч. Да вайны ён быў начальнікам пашпартнага стала ў Копылі. Паблізу ад заставы адбыўся знакаміты Лаўскі бой. За чатыры гадзіны 18 байцоў заставы адбілі восем нямецкіх нападаў. Але, на жаль, усе яны загінулі. На месцы бою ўсталяваны абеліск. Пасля вайны знакаміты беларускі мастак Міхаіл Савіцкі прысвяціў гэтай падзеі карціну, якая ў арыгінале называецца «18». Сёння яна знаходзіцца ў партызанскай зале Музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны. У 1965 годзе Вікенцію Драздовічу было пасмяротна прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. За гісторыю вайны ўсяго дзевяці супрацоўнікам міліцыі было прысвоена гэта высокае званне, яшчэ чацвёра сталі поўнымі кавалерамі ордэна Вайсковай Славы, што лічыцца раўназначным.
Конная дывізія
У 1944 годзе Беларусь была вызвалена ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Пачаўся наступны няпросты этап у жыцці краіны — аднаўленне разбураных гарадоў і вёсак. Напрыклад, Мінск быў знішчаны на 88 %. Гаворка ішла пра тое, каб горад наогул не аднаўляць, а перанесці сталіцу ў Магілёў. Але ёсць дзве версіі, чаму Мінск усё ж такі застаўся нашай сталіцай. Першая, што праз яго праязджаў Сталін і сказаў: «Добры горад, трэба аднавіць». І другая, больш жыццёвая версія, што жонкі савецкіх кіраўнікоў папросту адмовіліся пераязджаць.
Адна з супрацоўніц пасляваеннай міліцыі — Эра Багдановіч, начальнік следчых аддзелаў горада Мінска, адразу пасля вайны разам з мужам, ваенным пракурорам, прыняла ўдзел у Нюрнбергскім працэсе. Працавала яна на пасадзе супрацоўніка дакументальнай часткі. Цікава, што за ўдзел у працэсе ёй была падораная пішучая машынка «Алімпія», да якой прыкладалася пасведчанне, што яна мае права везці гэты падарунак у Савецкі Саюз. Падчас канцэрта да 100-годдзя беларускай міліцыі аркестр унутраных войскаў выканаў нумар «Сола для пішучай машынкі з аркестрам». На сцэне з'явілася тая самая «Алімпія» з багатай гісторыяй. Дарэчы, яна да сённяшняга дня вельмі добра працуе.
Нельга сказаць, што з заканчэннем вайны сітуацыя ў краіне стабілізавалася. Першы пасляваенны час характарызаваўся ўсплёскам бандытызму. Большая частка бандаў дзейнічала на тэрыторыі Заходняй Беларусі, працягвалася гэта да 1953 года — толькі тады знікла апошняя. Банды даходзілі колькасцю да 200 чалавек. Супрацоўнікі міліцыі з імі актыўна змагаліся, нярэдка і цаной уласнага жыцця.
Узначаліў вайну з бандытызмам першы пасляваенны народны камісар, а потым і міністр унутраных спраў — Сяргей Савіч Бельчанка. Барэльеф з яго выявай сёння размешчаны на будынку міністэрства. А ў экспазіцыі музея прадстаўлена пісьмовая прылада, якая была яму падорана ў гонар вызвалення Мінска ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Паколькі горад быў сур'ёзна разбураны, праехаць на машыне па ім было праблематычна, таму ў Мінску з'яўляецца конная дывізія. Узначальвае яе ваенны кавалерыст — Леў Гінзбург. Ад пасады кіраўніка ён доўга адмаўляўся. Але яго ўсё ж угаварылі, а калі ў сталіцы з'явіўся матарызаваны дывізіён, узначаліў і яго. Пасля выхаду на пенсію Леў Гінзбург ужо не мог не ўдзельнічаць у дапамозе сталічнай міліцыі, таму нават у сталым узросце заставаўся дружыннікам.
Эксперыменты і феномены
Кажуць пра тое, што пачынаючы з 1960-х БССР была эксперыментальнай пляцоўкай для Савецкага Саюза. Усе новаўвядзенні, якія планавалі распаўсюдзіць на велізарную краіну, для пачатку правяралі на нашай тэрыторыі. Такі вопыт быў праведзены ў 1970-я гады і пасля атрымаў назву «Мінскі феномен». Нават калі вуліца была пустой, пешаходы цярпліва чакалі зялёнага сігналу святлафора, перасякалі праезную частку толькі па «зебры». Такога эфекту, як кажуць ветэраны ДАІ горада, дамагліся дзякуючы шчыльнай працы з прафсаюзнымі арганізацыямі, з усімі буйнымі прадпрыемствамі. Калі пешаход, ды і любы іншы ўдзельнік дарожнага руху, парушаў ПДР, па месцы працы накіроўваўся адпаведны ліст. Вынікам мог стаць, напрыклад, перанос водпуску з лета на зіму. Ці была яшчэ адна папулярная мера: пуцёўку ў санаторый маглі перадаць іншаму, больш дысцыплінаванаму на дарозе чалавеку. Акрамя таго, на паліграфкамбінаце імя Я. Коласа ўсталявалі бягучы радок, з дапамогай якой паведамляліся дадзеныя аб аварыйнасці. Падчас футбольных матчаў на стадыёне «Дынама», якія былі надзвычай папулярныя, таксама размяшчалася інфармацыя са зводак. На праблемных скрыжаваннях дзяжурылі інспектары з мегафонамі, якія заклікалі выконваць ПДР. Яны таксама паведамлялі пра апошнія выпадкі, часам нават называлі прозвішча меркаванага вінаватага ў аварыі і яго месца працы.
У горадзе ўсталявалі каля дзвюх тысяч агароджаў, на вуліцах дзяжурылі дружыннікі. Мінск сталі называць горадам заходняй культуры, сюды прыязджалі з усяго СССР — пераймаць вопыт.
У 1986 годзе адбывалася аварыя на Чарнобыльскай АЭС. Каля 11 тысяч супрацоўнікаў міліцыі ўдзельнічалі ў ліквідацыі яе наступстваў. Сярод іх і прадстаўнікі ваенізаванай пажарнай аховы, якая тады ўваходзіла ў склад ведамства. Міліцыянеры займаліся дэзактывацыяй транспарту, арганізацыяй прапускнога рэжыму. На іх жа плечы легла адна з самых складаных задач — эвакуацыя насельніцтва. Неабходна было людзей, якія не адчувалі праяў радыяцыі, прымусіць пакінуць усё і з'ехаць у невядомым кірунку. Яшчэ адной важнай старонкай у гісторыі беларускай міліцыі стала выкананне інтэрнацыянальнага абавязку. Так, міліцыянеры ў якасці ваенных саветнікаў выязджалі ў Афганістан, дзе дапамагалі арганізаваць сваю міліцыю, якая атрымала назву «царандой». У 1989 годзе зводны атрад выехаў у Арменію, дзе адбылося маштабнае землетрасенне — неабходна было дапамагчы падтрымліваць грамадскі парадак.
Значным момантам у гісторыі міліцэйскага ведамства стала і Алімпіяда-80. Зводны дзясяты атрад займаўся аховай алімпійскіх аб'ектаў у Маскве. Не абышоў алімпійскі рух і беларускую сталіцу: у Мінску на стадыёне «Дынама» праходзілі адборачныя матчы па футболе, таму алімпійскі агонь пабываў тут таксама. Акрамя таго, дзякуючы Алімпіядзе-80
ва УУС Мінскай вобласці быў створаны асобны дывізіён дарожна-патрульнай службы ДАІ, у складзе якога ўтварылі ўзвод суправаджэння партыйна-ўрадавых і іншых дэлегацый, а таксама верталётны ўзвод. Сёння эскартаваннем высокіх замежных гасцей займаецца спецпадраздзяленне «Страла», якое ў гэтым годзе адзначыла свой 25-гадовы юбілей. Калі з афіцыйным візітам у Беларусь прыязджае прэзідэнт ці прэм'ер-міністр замежнай дзяржавы, яго суправаджаюць дзевяць або сем матацыклаў адпаведна. Спачатку супрацоўнікі падраздзялення ездзілі на матацыклах «Урал», але ўжо ў 1994 годзе для матацыклетнага эскорту былі закуплены мадэлі маркі BMW. Тады ж змянілі і форму — яна стала зялёнага колеру. Першым, каго ў 1994 годзе сустрэлі на новых матацыклах і ў новай форме, быў Прэзідэнт ЗША Біл Клінтан. Зараз супрацоўнікі спецпадраздзялення ездзяць на матацыклах Yаmаhа.
Дар'я КАСКО
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/darya-kasko
[2] https://zviazda.by/be/gramadstva
[3] https://zviazda.by/be/silavyya-struktury
[4] https://zviazda.by/be/tags/muzey-milicyi
[5] https://zviazda.by/be/tags/mus