«…У цемры свяціць уласным светачам»
Разнастайная па тэматыцы, багатая на вобразы паэтычная падборка Міколы Мятліцкага «Вярніце радасць на зямлю» адкрывае жнівеньскі нумар «Полымя». Адрэзак часу, па якім вандруе ўяўленне творцы, бязмежны: ад моманту існавання самых старажытных з зафіксаваных у гістарычных крыніцах цывілізацый да нявызначанай будучыні, калі памяняць месца жыхарства з зямнога на іншапланетнае стане для чалавека звыклай справай. Замілаванне прыродным хараством вяртае лірычнага героя ў маладосць. Але ён не толькі згадвае мілыя сэрцу абліччы — у памяці паўстаюць і драматычныя моманты гісторыі. У тэме вайны, як ні шмат пра яе сказана, аўтар здолеў стварыць арыгінальны вобраз (верш «Беларускі вакзал»).
Сапраўдная асалода чытання — паэзія Алеся Спіцына (падборка «Дай мне напіцца…»). Шлях магчымы адзін — да Бога, і нельга з яго сысці, гэта наканаванне лірычнага героя. Кранае і паэма на тэму кахання «Майскае срэбра»: «Калі нас двое, мы болей… / Болей за іх… / І за ўсе гэтыя сусветныя болі…» Тэмай верша стала і асэнсаванне незваротнасці юнацтва (верш «Сярэдні ўзрост»):
Мы плакалі і галасілі,
А потым адкінулі форткі,
Дажджом абмачылі твары
І сталі крыху мацней…
Пэўна, знойдзе свайго аматара і творчасць Лёлі Багдановіч (падборка «З прыполу дум»). Выпадкова ці наўмысна яна выкарыстоўвае радок з паэмы пра каханне геніяльнага цёзкі па прозвішчы: «Няма таго, што раньш было»? Вырашаць чытачу…
Віктар Шніп прадстаўлены ў прозе: «Заўтра была адліга — 6» (дзённікавы раман паэта) — своеасаблівая форма, дзе паяднаны яго непасрэдныя ўражанні ад сустрэч з творцамі, развагі над праявамі рэчаіснасці, філасофскія роздумы (на якія часам натхняюць прагулкі з хатнім улюбёнцам), вершы. Ёсць сярод іх і незавершаны, затое прапануецца: «Няхай кожны, хто прачытае, калі ёсць жаданне, дарыфмуе на свой густ». Героямі нататак, якія аўтар вёў з сярэдзіны снежня 2016 да канца сакавіка 2017 года, як і ранейшых яго запісаў гэтай формы, застаюцца калегі па пяры, мастакі, супрацоўнікі і наведвальнікі рэдакцыі, суседзі, сваякі, а таксама тыя, каго ўжо няма на гэтым свеце, — бацькі, сябры. Часта яны прыходзяць у снах. Увогуле, снам адводзіцца немалое месца ў расповедах, шмат пісьменнік разважае і аб іх прыродзе: «Мы і гэты свет — сон, які сніцца Богу…» Расповеды аб працоўных буднях перамяжоўваюцца з яркімі вобразамі і трапнымі метафарамі ў назіраннях за прыродай, — запісаныя празаічнымі радкамі, яны маглі б стаць і вершамі: «…У лужынах зіма стаілася. Ім поўню на сабе не люстраваць…», «Маладзік як вялікі белы матыль, што ляціць да Бога…» Адметна, што аўтар ставіцца да ўсяго, што адбываецца, з гумарам, асэнсоўвае і перадае чытачу ўвасобленае ў жывых карцінках: «Чакаеш пятніцу, як волю. І нібыта праз плот, праз суботу і нядзелю бачыцца панядзелак…», «Рэдактар быў абкладзены сырымі рукапісамі, як сырой зямлёй», «Некаторыя нерэдагаваныя жывыя класікі выглядаюць як смаркатыя дзеці. Смаркачы вытраш, памыеш, прычэшаш, апранеш добра і модна — і ёсць на што глядзець…»
Стылістычна бездакорнае апавяданне «Урокі Шантанэ» прапануе чытачам Святлана Бязлепкіна. Багатая мова, дынамічны захапляльны сюжэт (дзеянне адбываецца ў Францыі ў 1-й палове мінулага стагоддзя), галоўны герой, настаўнік гісторыі, які адразу заваёўвае сімпатыі, — немагчыма адарвацца ад чытання, пакуль не перагорнеш апошнюю старонку.
У рубрыцы «Галасы свету» прадстаўлена творчасць польскага паэта ХІХ стагоддзя Юльюша Славацкага ў перакладзе Сержа Мінскевіча і сучаснага расійскага творцы Андрэя Каровіна ў перастварэнні па-беларуску Юліі Алейчанкі.
Невядомыя вершы заходнебеларускага паэта Пятра Сеўрука (1905—1929), а таксама артыкул пра яго творчасць падрыхтаваў Мікола Мікуліч. Гэта класіка, якая актуальная і цяпер:
Я не жадаю вам жыцця маўклівага,
Але жадаю, каб вы
Умелі ў цемры свяціць уласным светачам...
Поўныя драматызму радкі адкрываюць асобу малавядомага творцы як пакутніка: «Мне не цяжкая доля ліхая, / Але шчырасць майго пачуцця...» Паэт хварэў на сухоты — хваробу выклікалі частыя турэмныя зняволенні, цяжкая праца. Але дзякуючы даследчыкам яго спадчына вяртаецца да чытача.
Яна БУДОВІЧ
Пра магчымасці стаць шчаслівым
Нумар «Нёмана» пачынае «Дарога да Беларусі» Віктара Шніпа — нататкі і разважанні «месяц за месяцам», пачынаючы з лістапада. Па сутнасці, гэта ўрыўкавыя пачуцці і думкі, якія часта не каментуюцца. Нібыта створаныя для самога сябе, яны маюць на мэце звярнуцца да эмоцый таго, хто іх чытае, выклікаць няўлоўную, але пранізлівую настальгію, і шкадаванне, і маркоту… Усе яны так ці інакш звязаныя з літаратурным жыццём Беларусі (трэба быць крыху знаёмым з пісьменніцкім асяроддзем і ўяўляць, кім ёсць Віктар Шніп і якая Люда заўсёды побач з ім).
Але, нягледзячы на цесную повязь плыні думак з канкрэтнымі жыццёвымі акалічнасцямі, тэкст напоўнены метафарамі і параўнаннямі, больш блізкімі паэзіі: «Маладзік, як выцвілая і нададраная ветрам марка на блакітным канверце асенняга неба», «Чайкі на беразе Свіслачы, як першы снег…», «Трава на беразе ракі трымаецца за пясок, як мы за час, у які жывем». На першы погляд, разважанні не звязаныя між сабой (не кожная нават мае відавочны сюжэт), але ўсе яны складаюцца ў адзін цэласны тэкст, у тым ліку дзякуючы пэўнай недаказанасці. Дзесьці нататкі нагадваюць пасты ў Фэйсбуку — гумарам, іроніяй, надзённасцю, а дзесьці гэта сапраўднае адкрыццё творчага чалавека, філасофія якога бачыцца ў немудрагелістым выказванні: «Кожнаму з нас трапляецца магчымасць стаць шчаслівым, але не шчасце…» Чакаем заканчэння ў наступным нумары.
Заслугоўвае ўвагі і апавяданне Філіпа Рэзнікава «Галубіная душа». Сюжэт распавядае пра Альгерда, якога з дзяцінства ласкава называлі Олі, хоць ставіліся да яго, вядома, зусім інакш. Твор — выразнае ўвасабленне тэмы лішняга чалавека, будучыня якога бачыцца далёка не маляўнічай. Аўтару ўдалося стварыць неверагодную атмасферу дзякуючы абранаму стылю, а таксама выбару лакацыі і часу (Гродна — даволі размытага, але дакладна савецкага часу). Хоць сюжэтныя перыпетыі пазнавальныя і нават лагічныя, апавяданне наўпрост прыемна чытаць.
Іван Саверчанка выступае ў нумары з гістарычнай рэканструкцыяй «Трон князя Міндоўга». Гаворка ідзе пра XIII стагоддзе: спрэчкі, здрады, помста, варожасць, але і доблесць — усё тут як мае быць. Але тэкст больш падобны на цудоўную захапляльную лекцыю, чым на мастацкі твор.
У адрозненне ад прозы паэзія нумара даволі аднастайная. У нізцы вершаў «Дзе душа здабудзе прыстанак» («Где душа обретёт пристанище», пераклад Ізяслава Катлярова) Васіль Зуёнак разважае пра вечнасць і чалавека ў ёй. Паэт ставіць пытанні, але адказаў знайсці не імкнецца, бо ведае: гэта марная справа. Тым больш спачатку трэба знайсці сваё месца ў гэтым свеце: «Иль умер я давным-давно, / Иль всё ещё я не родился?» Большасць вершаў маюць невыразны тужлівы і прыгнечаны настрой, а месцамі развагі аўтара ўвогуле набываюць патэтычнаіранічны тон:
По правую руку — сын,
А слева — всей силою стойкой —
Жена… Мир и вправду един
Без думы вселенской Зуёнка…
Падобны настрой ахоплівае і паэтычную падборку Аляксандра Лісняка «На схіле дня». Можна знайсці такія радкі: «Только вечная тьма неизбежна: / Слышу стук суетливых лопат», «Было б можно с судьбою рядиться — / Я согласен бы и не родиться!» Але творца глядзіць на свет з гумарам і іроніяй. Заўважна, што аўтару блізкі жанр байкі, на якую падобныя некаторыя спробы, хоць часам і не зусім адметныя:
Мы телевизор другу подарили.
В нём фейерверки, в нём веселье сплошь.
Москва такие выдаёт кадрили!
Там пьют-едят такое! — фиг поймёшь…
Надрукаваная і падборка вершаў пад лагічнай і нават чаканай для ўсяго нумара назвай «Адчуванне шчасця». Сярод аўтараў — Марына Шылай, Фёдар Лапанік, Ілья Гурэвіч, Аляксей Радзівончык, Людміла Траццякова, Тамара Пяркоўская. Нягледзячы на аб’яднанасць адной падборкай, тэмы і настрой у кожнага з паэтаў розныя: гэта і любоў да радзімы, і цяжкасць будзённага жыцця, і маладое каханне, і шчаслівае дзяцінства. Але іх увасабленне нельга назваць захапляльным ці арыгінальным.
Яўгенія ШЫЦЬКА
Менш слоў, больш паэзіі
Проза і паэзія гэтай «Маладосці» перакладная — украінская. Творцаў хвалююць не мінулае і будучыня — яны спрабуюць зразумець сучаснасць: той адрэзак часу, які ў любое імгненне здольны змяніць іх няпростыя лёсы, прымушаючы думаць над кожным сваім і чужым крокам. Якраз гэтага сёння часта не хапае.
Аня-Нікаліна Матыка (нізка вершаў «Светапогляды ад і да» ў перакладзе Міколы Адама) разважае пра сучаснасць, не называючы напрасткі тыя ці іншыя з’явы ці падзеі. Але рэчаіснасць у творах не хаваецца і не прыхарошваецца — вобразы куль, дыму, злачынстваў увогуле згадваюцца не толькі як яркая метафара (аўтар 1999 года нараджэння). Паэтэса нічога не называе сваімі імёнамі. Любы прадмет — па-майстэрску прадуманы вобраз, што можа ўспрымацца кардынальна па-рознаму ў залежнасці ад пункту гледжання чытача:
…знішчыць усе знявечаныя неэстэтычнымі лініямі мапы,
падобныя да прастытутак,
якія сёння аднаму, заўтра — іншаму
даюць сваю прастору,
каб тыя на іх крэслілі і дамалёўвалі,
дзялілі і шарпалі,
пакуль з некалі адзінай краіны
не засталася лялька з вырванымі рукамі…
«Антаганізмы» Юліі Судус (пераклад Святланы Быкавай) — лірыка, дзе аўтар асабістыя пачуцці выказвае ў поўнай ступені толькі праз стан прыроды, з якой ледзь не цалкам сябе атаясамляе. У кожным з вершаў існуе «сваё надвор’е» ў залежнасці ад душэўнага стану: то гэта «царства ружовых магнолій», то «дзікія навальніцы», то «галодная восень», а бывае што і «неба мілуецца ў хмарах». Здаецца, аўтара перапаўняюць эмоцыі і пачуцці, таму ў вершах гэтая празмернасць не дазваляе насалоджвацца нейкай выразнай думкай:
яшчэ бурліць спакой
тваёй тленнай
існасці
ў зіме вечнасці
У рэшце рэшт, рамантычны настрой усёй падборкі завяршаецца гуллівай прапановай: «будзе добра / слухай сэрца / адчыні браму / і ўпусці / пегаса».
Творчае крэда Аляксандра Букацюка — менш слоў, больш паэзіі. У паэтычнай падборцы «:пылок двукроп’яў:» (пераклад М. Адама) насамрэч можна заблукаць. Нягледзячы на сцвярджэнне аўтара «лёс свету ў тваіх руках», самога яго акаляюць сумненні, трывогі, боль. Але менавіта з гэтага і складаецца вобраз паэта, які імкнецца перавярнуць свет. Вершы не напружваюць і не прыгнятаюць: постаць лірычнага героя не выводзіцца на першы план, а толькі суправаджае забаўку з чытачом:
венеры прышылі рукі і
(не спяшайцеся хваліць доблеСНУю медыцыну)
стала яна звыЧАЙную жанЧЫНай
давялося тыМІ Рукамі
вар:ыць
пра:ць
тры куТЫ ТРЫмаць
але й але але
але й (оп) — абДЫМаць
Юлія Фінкоўская, дарэчы, напісала вершы на беларускай мове, якую вывучае два гады. «Паміж тэкстаў і лічбаў растуць дзьмухаўцы» — гэта абстрактныя роздумы і звароты, бо аўтар ледзь не ў кожным вершы патрабуе: беражы, трымай, выратуй і не пярэч. Паэтэса — летуценніца, і галоўнае ў яе памкненнях — быць разам з тым, да каго звяртаецца, быць пачутай.
Уключаны ў паэтычную частку вершы ўкраінскай паэтэсы Галіны Тарасюк (пераклад Адама Шостака) і індыйскага творцы Рабіндраната Тагора (пераклады рабілі Ганна Бараноўская, Мікола Мятліцкі, Віктар Шніп, Марыя Кобец, Навум Гальпяровіч і Генадзь Аўласенка).
Прозу нумара прадстаўляюць толькі два аўтары: Ольга Дэркачова і Марыся Нікіцюк. Творы Ольгі Дэркачовай «Кішэнны анёлак» і «Валошкі» (у перакладзе М. Адама) можна аднесці да антываеннай прозы. У якасці галоўных герояў — жанчыны: на вайне і падчас вайны. Яны не сталі іншымі. Застаючыся і слабымі, і мужнымі адначасова, яны імкнуцца здабыць сваё шчасце, нягледзячы на той лёс, што выпаў. А вось сюжэт апавядання Марысі Нікіцюк «Маша і шафа» (пер. М. Адама) пакідае пасля сябе неадназначнае ўражанне. Магчыма, такое адчуванне ўзнікае разам з пытаннем, на якое цяжка адказаць: дзе заканчваецца свет фантазіі?..
Яўгенія ШЫЦЬКА
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/yana-budovich
[2] https://zviazda.by/be/author/yaugeniya-shycka
[3] https://zviazda.by/be/tags/krytyka