Мы гатовыя ўвесь час нагадваць, колькі дзіўнага і незабыўнага можа прынесці гледачу дакументальнае кіно. На жаль, на беларускім вялікім экране яго няшмат, але Мінскі міжнародны кінафестываль здольны часткова запоўніць гэтую лакуну. У Асноўным конкурсе дакументальнага кіно — яшчэ як: з адмысловым фокусам на посткамуністычную прастору і паказам уплыву на Еўропу апошніх дзесяцігоддзяў. Больш за тое, сёлетняя праграма — яе паказы будуць праходзіць ужо не ў «Міры», а ў кінатэатры Sіlvеr sсrееn у Gаlіlео — сабрала ў сабе сур'ёзнае, але ў той жа час «глядацкае» кіно, якое можа зачапіць, закруціць, узрушыць і зрабіць вечным прыхільнікам дакументалістыкі. Прэтэндэнт на «Оскар», сямейныя канфлікты, расследаванне карупцыйнай схемы, чачэнскія танцы, кітайскае кіно — пра выбар кожнага з трынаццаці фільмаў конкурсу мы папрасілі расказаць праграмнага дырэктара «Лістапада» Ірыну Дзям'янаву.
«Краіна мёду» Тамары Кацеўскай і Любаміра Стэфанава
— Класічны выпадак, калі пра кіно немагчыма расказаць — тут трэба спяваць. У фільме як бы нічога не адбываецца: галоўная гераіня жыве ў гарах з прыкаванай да ложка маці і займаецца ўнікальным, практычна зніклым промыслам — праходзячы небяспечныя сцяжыны, збірае дзікі мёд. Жанчына размаўляе з пчоламі, спявае ім песні і папярэджвае, што возьме толькі палову іх запасаў. Жыццё само падкідвае сюжэты: побач пасяляецца шумная сям'я з дзецьмі і вялікай гаспадаркай, для мікраклімату ўзнікае небяспека і пчолы пачынаюць пакідаць сваё месца. Тым не менш гераіня прымае суседзяў з адкрытым сэрцам, але потым памірае яе маці, новыя знаёмцы раптам з'язджаюць і жанчына зноў застаецца адна. Аўтары, у тым ліку праз аператарскую работу, апускаюць гледача ў неверагодную прыгажосць прыроды і гармонію, у якой чалавек з навакольным светам могуць існаваць. Гэта надзвычай маляўнічы фільм, які трымае і доўга не адпускае.
«Стрыптыз і вайна» Андрэя Куцілы
— У выпадку з карцінай «Стрыптыз і вайна» шмат вырашае выбар герояў: дзядуля і ўнук — падпалкоўнік авіяцыі ў адстаўцы і стрыптызёр — па-рознаму разумеюць жыццё і трымаюцца розных каштоўнасцяў, але тым не менш застаюцца блізкімі людзьмі. Рэжысёр не проста паказвае прыдатную да кіно крайнюю сітуацыю: у яго хапіла праніклівасці апроч знешняга канфлікту ўбачыць нешта яшчэ — абсалютную любоў і абсалютную важнасць прысутнасці некага блізкага. Апошнім часам з'яўляецца даволі шмат работ, прысвечаных сямейным узаемаадносінам, — можа быць, нездарма?
«Абход» Віктара Аслюка
— Новы фільм вядучага беларускага дакументаліста (вытворчасць скончана літаральна некалькі тыдняў таму), у якім лёгка пазнаць ранейшую манеру рэжысёра. Гэта доўгае, уважлівае назіранне за ўчастковым міліцыянерам, які кожны дзень сустракаецца з жыхарамі навакольных вёсак, як правіла, зняможанымі людзьмі, п'яніцамі і дармаедамі, і іх праблемамі. Аўтары не проста адлюстроўваюць падзеі, але і спрабуюць зразумець, што з людзьмі адбываецца. Так у беларускае дакументальнае кіно вяртаецца сур'ёзная сацыяльная праблематыка, калі рэжысёры фіксуюць стан сучаснага грамадства, пачынаюць яго аналізаваць, запрашаюць гледачоў да сур'ёзных разваг, а галоўнае, выносяць на экран непрыглядную, але ўсё ж такі праўду. Можа быць, такім спосабам айчынная дакументалістыка верне давер гледача, які шукае нячастай у нашым грамадстве размовы на вострасацыяльныя тэмы.
«Даймохк» Машы Новікавай
— Хоць гэта і сумесная вытворчасць Нідэрландаў з Бельгіяй, падзеі карціны разгортваюцца ў Чачні. «Даймохк» — так называецца дзіцячы танцавальны ансамбль, што выклікаў каласальную цікавасць (а вы ўяўляеце сабе чачэнскі танец — гэта максімальнае выяўленне эмоцый) у савецкія часы, перажыў Чачэнскі канфлікт, а сёння стаў сыходзіць у забаву і пры гэтым намагацца захаваць былы дух. Маша Новікава была знаёмая з кіраўнікамі ансамбля яшчэ падчас першай чачэнскай вайны і ў рэшце рэшт вярнулася, каб паглядзець, як яны жывуць. Апроч іх героямі становяцца былая танцоўшчыца і яе брат, што таксама танцаваў у калектыве і стаў вялікім начальнікам у сферы культуры, маладыя людзі, што літаральна выраслі ў ансамблі. Дзякуючы даверу рэжысёру фільм пускае гледача ў асабістае жыццё герояў і дазваляе назіраць за працэсам стварэння танца, часам вельмі складаным альбо нават пакутлівым.
«Маленькі чалавек, час і трубадур» Інэке Сміц
— Гісторыя чалавека, які вярнуўся з выгнання на радзіму, у Абхазію. Мастак і творца, ён хоча не толькі вярнуцца дадому фізічна, але і зразумець сённяшнюю, ужо іншую, краіну, дзе шмат слядоў вайны, і можа здацца, што час застыў. Галоўны герой стварае лялечны тэатр і выкарыстоўвае для гэтага фотаздымкі з сямейнага альбома: яго бацька быў высокі абхазскі чыноўнік і не змог спыніць вайну, з-за чаго з'ехаў за мяжу. Каб выказацца, Сіпа Лабахуа нацягвае свой няхітры шацёр то на пляжы, то недзе ў вёсцы, то ў некага ў двары і пасля кожнай пастаноўкі размаўляе з людзьмі, сярод якіх нацыяналісты, бежанцы, прадстаўнікі нацыянальнай меншасці, а тыя, у сваю чаргу, таксама ўплятаюць у гісторыю Абхазіі свае асабістыя гісторыі.
«На вадзе» Горана Дэвіча
— Як чэхі, пра што б ты з імі ні размаўляў, заўсёды вяртаюцца да 1968 года, так жыхары тэрыторыі былой Югаславіі яшчэ доўга будуць вяртацца да бамбардзіровак 1999 года і распаду дзяржавы. Праграма нашага конкурсу факусуецца на пераменах у Еўропе апошніх дзесяцігоддзяў — «На вадзе» якраз пра гэта. Фільм паказвае невялікі горад, які стаяў і стаіць сабе на вадзе, і лёсы некалькіх герояў, таксама звязаных з вадой, на якіх адлюстраваліся гістарычныя падзеі — развал краіны, утварэнне новых дзяржаў і, адпаведна, змена дзяржаўнага курсу. Нехта з гэтым справіўся, а нехта не. Нетаропкае цячэнне вады ў рэках, на якіх стаіць горад, задае рытм фільму і робіць яго такой жа няспешнай размовай пра канкрэтныя чалавечыя драмы і агульныя гістарычныя змены, што не прайшлі для першых бясследна.
«Мінулай ноччу я бачыў тваю ўсмешку» Кавіча Неанга
— З'яўленне на нашых экранах фільмаў з Камбоджы здараецца даволі рэдка, што ў значнай ступені вызначыла нашу цікавасць да гэтай работы. Карціна зноў жа расказвае, як на лёсах некалькіх сем'яў — іх аб'ядноўвае так званы Белы, таму што ён белага колеру, дом у Пнампені — адбіліся апошнія дзесяцігоддзі. Жылую пабудову было вырашана разбурыць, і рэжысёр паказвае, як людзі, што перажылі ў гэтым доме вельмі складаныя часы камбаджыйскай гісторыі, збіраюць рэчы і расказваюць пра сваё, нават вельмі прыватнае, мінулае. Тут і шчаслівыя, і трагічныя аповеды — у кожнага сваё, але ў рэшце рэшт Белы дом разбураюць, і становіцца зразумела, што недзе ў новым месцы ў гэтых людзей пачнецца новае жыццё, пытанне толькі ў тым, наколькі спрыяльны кантэкст будзе яго суправаджаць.
«Эйфарыя быцця» Рэкі Сабы
— Адзін з маіх любімых фільмаў гэтага года. У цэнтры яго — дзевяностагадовая венгерская яўрэйка Эве Фахідзі, якая выйшла жывой з Асвенцыма, але страціла падчас Халакосту ўсю сваю сям'ю, сорак дзевяць чалавек. Яна ўвесь час помніць, што перажыла, — у пэўны момант, напрыклад, згадвае, што сёння, маўляў, яе сястры споўнілася б семдзесят пяць, хоць памерла яна семдзесят гадоў таму. Маладая рэжысёрка прапануе Эве сыграць у спектаклі саму сябе і ў якасці партнёра запрашае маладую жанчыну. З гэтага атрымліваецца пластычны спектакль, і падчас работы праз творчасць і камунікацыю Эве, па-мойму, становіцца шчаслівым чалавекам. Вельмі эстэцкая карціна паказвае, наколькі прыгожымі могуць быць чалавечае цела, жэсты, рухі і што гэтая прыгажосць не залежыць ад узросту альбо правільнасці ліній, а тчэцца з зусім іншых рэчаў. Праз гэты фільм глядач таксама можа ўсвядоміць, што жаданне не толькі выслухаць, але і зразумець (а зразумеўшы, палюбіць) часам можа выратаваць.
«Наша машына часу» Яна Суня і С. Леа Чыяна
— У крыху сентыментальнай і прыгожай гісторыі сын даведваецца, што яго бацька хварэе на Альцгеймера, і вырашае, пакуль тата жывы, у складаным марыянетачным спектаклі захаваць яго ўспаміны і яго жыццё. Пастаноўка атрымліваецца дарагая, ён едзе ў Амерыку шукаць грошы, з цяжкасцямі збірае каманду і гэтак далей, але мы, апроч таго што маем магчымасць назіраць за творчым працэсам і нараджэннем вобразаў, бачым, як бацька з сынам становяцца бліжэйшыя адзін для аднаго. Прэм'ера спектакля, на якую прыязджае тата галоўнага героя, з аднаго боку, уяўляецца хэпі-эндам, а з другога мы разумеем, што смерць цяжка хворага чалавека непазбежная.
«Канфуцыянская мара» Міцзэ Лі
— Яшчэ адзін кітайскі фільм таксама расказвае пра ўнутрысямейныя ўзаемаадносіны, але з падзеямі больш драматычнага настрою. Маладая сям'я не можа дамовіцца, як выхоўваць сына — чалавекам, прыстасаваным да сучаснага свету з яго тэхналогіямі і прыярытэтамі, альбо ў дастаткова модным у Кітаі канфуцыянскім духу. Бацькі не знаходзяць агульнай мовы і разыходзяцца, рэжысёр у гэтым канфлікце нават правакуе сваіх герояў на адкрытыя і гучныя ў прамым і пераносным сэнсах эмоцыі. Але — што самае каштоўнае ў дакументальным кіно — мы можам назіраць за галоўнай гераіняй Чааянь і бачыць, як на нашых вачах яна ў рэшце рэшт мяняецца. Жанчына прыходзіць да высновы, што не заўсёды мае рацыю, і фільм таксама канчаецца хэпі-эндам — эпілог альбо постскрыптум дае зразумець, што сям'я ўз'ядналася.
«Удалячынь» Марціна Марачака
— Сям'я распалася, і ў выніку бацька з сынам і маці з дачкой сталі жыць у розных краінах. У нейкі момант Віт з Грышам вырашаюць прыехаць з Чэхіі ў Расію, каб сустрэцца з другой часткай былой сям'і. Па структуры гэты фільм — тыпічнае роўд-муві, разам з героямі мы садзімся ў машыну і рушым у дарогу. Але хоць бацька з сынам і адпраўляюцца ў доўгую вандроўку, яны так і не сустракаюцца са сваёй сям'ёй. Чаму — застаецца загадкай, але на нашых вачах героі не могуць ні прымірыцца, ні знайсці жадання хаця б пабачыць адно аднаго. Фільм прымушае шмат пра што задумацца — пра тое, напрыклад, што ляжыць у аснове непаразумення паміж блізкімі людзьмі.
«На сувязі» Паўла Зямільскага
— Дзеці з'язджаюць працаваць за мяжу і не вяртаюцца: сем'і не ўз'ядноўваюцца, гнёзды пусцеюць, маці скардзіцца, што пабудаванае няма каму перадаць у спадчыну. Шматгадовая камунікацыя паміж бацькамі і дзецьмі адбываецца выключна праз Skуре, і хоць здаецца, што дзякуючы сучасным тэхналогіям (яны, дарэчы, становяцца часткай кінамовы) сваякі могуць камунікаваць часцей, так ці інакш задумваешся, што мы праз гэта набываем, а што страчваем. Ёсць смешны, знакавы і, можа, нават драматычны эпізод, у якім бацькі робяць сэлфі на фоне фатаграфіі на экране камп'ютара: яны маюць патрэбу ў агульным фота з дзецьмі, але зрабіць яго могуць толькі такім чынам, бо здаецца, што ў гэтых завоблачных імперыях дзеці і застануцца.
«Калектыў» Аляксандра Нанау
— У Бухарэсце здарылася трагедыя: больш за дзвесце чалавек пацярпела падчас пажару ў адным з начных клубаў. Аляксандр Нанау, што жыве ў Германіі, прыехаў у Румынію і зразумеў, што навокал няма ніводнага чалавека, якога б гэты выпадак не закрануў. Тады ён вырашыў зняць фільм пра чалавека, які перажывае страту блізкіх, але ў пэўны момант у апёкавых цэнтрах сталі паміраць людзі, жыццям якіх нішто не пагражала, і кіно рэжысёра пераўтварылася ў вельмі сур'ёзнае расследаванне, што выявіла маштабную карупцыйную схему ў сістэме аховы здароўя. У рэшце рэшт у фільме з'яўляецца яшчэ адна ахвяра — маладая жанчына са знявечаным у пажары целам, якое яна згаджаецца агаліць для фотасесіі і публікацыі. Усё разам стварае безліч сэнсаў і паказвае, што голас адзінокага знявечанага чалавека можа быць настолькі ж важны, як раскрыццё карупцыі.
Запісала Сафія ПАЛЯНСКАЯ
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/safiya-palyanskaya
[2] https://zviazda.by/be/kultura
[3] https://zviazda.by/be/kino
[4] https://zviazda.by/be/tags/kino
[5] https://zviazda.by/be/tags/film
[6] https://zviazda.by/be/tags/kinematagrafiya
[7] https://zviazda.by/be/tags/xx-minski-mizhnarodny-kinafestyval-listapad