Канец чэрвеня — час гарачы. Але не толькі таму, што на вуліцы спёка, беларускія тропікі. Але і таму, што канец чэрвеня — час абароны дыпломаў. І Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў, адна з галоўных кузняў творчых кадраў краіны, не выключэнне.
Днямі я патрапіла ў адну з галерэй Акадэміі мастацтваў на абарону дыпломаў графікаў. Усяго іх на сёлетнім выпускным курсе вучылася шэсць чалавек: Глеб Кульбін, Ганна Булатава, Алеся Пархоменка, Кацярына Дубовік, Яўген Кайкоў, Павел Статкевіч. З аднаго боку, цудоўна, што такія творчыя спецыялісты вузкай накіраванасці эксклюзіўна рыхтуюцца ў такім маленькім складзе — якасць павінна быць вышэйшай, майстры маюць магчымасць больш увагі надаваць кожнай індывідуальнасці. А з іншага — ці запатрабаваны мастакі-графікі нават у такой мізэрнай колькасці? Вядома, не. Задаю гэтае пытанне і даю такі адказ зусім не таму, што заклікаю наогул адмовіцца ад падрыхтоўкі мастакоў-графікаў. Наадварот! Я заклікаю перагледзець стаўленне да творчых прафесій наогул.
Неаднойчы я пісала пра тое, што быць мастаком, паэтам, рэжысёрам, музыкантам ці іншым служыцелем муз абсалютна маральна і фінансава нявыгадна. Напрыклад, узровень кніжнай графікі ўсё падае і падае ў тым ліку і з-за таго, што добрыя мастакі-ілюстратары не хочуць працаваць на выдавецтвы па розных прычынах: ганарары маленькія, выплачваюць іх некаторыя з вялікімі затрымкамі, дрэнная рэклама фінальнай прадукцыі, маленькі рынак. Карацей, выгод бадай ніякіх. Таму многія выдавецтвы практыкуюць замаўляць афармленне кніжак студэнтам творчых ВНУ
, якасць і ўзровень працы якіх не заўжды адпавядае "некалькітысячнаму" тыражу кнігі...
А што ж чакае, напрыклад, сённяшніх выпускнікоў? У дыпломе ў іх будзе пазначана "мастак-графік, выкладчык". Прычым першае, вядома, гучыць абстрактна, і падобнае ў нашых умовах проста на прызванне, лад жыцця або хобі, якое чамусьці запісалі ў дыплом. А вось "выкладчык" гучыць больш рэалістычна. Так, менавіта выкладчыкамі творчых дысцыплін у школах і вучылішчах стануць гэтыя шасцёра сёлетніх выпускнікоў. Прынамсі, на два гады працы па размеркаванні. А пасля ўжо — як Бог пашле. Нехта, можа быць, цалкам кіне займацца графікай і адкрые ў сабе прыроджанага педагога. А нехта з іх, магчыма, даб'ецца нечага большага, як некалі мастак Павел Татарнікаў. Між іншым, адзін з выкладчыкаў Акадэміі мастацтваў. Сёлетні курс графікаў — і яго навучэнцы таксама.
У агульным абарона дыпломаў мастакоў-графікаў выклікала ў мяне неадназначныя ўражанні. Спачатку здаецца, што не ўсё так і дрэнна. Вунь жа, ёсць маладыя мастакі, пераемнасць, школа. Школа ў работах маладых графікаў адчуваецца, дарэчы, лепш за ўсё. Пабудова кампазіцыі, праца з колерам і плямамі — усё гэта настолькі патыхае беларускімі традыцыямі кніжнай ілюстрацыі, што здаецца — ажно занадта. Здаецца, што яна нібыта спынілася ў сваім развіцці. Некаторыя малюнкі выглядаюць не больш не менш, як проста тыповай працай студэнта БДАМ. А гэта ўжо штамп. Зразумела, гэта працы вучэбныя, і далей, хочацца верыць, аўтар распрацуе ўласны стыль. А нехта проста працягвае наследаваць манеру і стыль сваіх настаўнікаў, якія ўжо з'яўляюцца іншым, папярэднім пакаленнем. Маладое пакаленне нібыта і мовы сваёй — новай, маладой — не выпрацавала...
Потым пачынаеш задумвацца не над формай і выкананнем (дарэчы, сярод твораў была як друкаваная графіка — афорты, так і малюнак алоўкам ды акварэллю), а над сэнсам, зместам і канцэпцыяй. Напрыклад, тры чалавекі з усяго нешматлікага курса прысвяцілі свае дыпломы менавіта кніжнай ілюстрацыі. І якія ж кнігі яны абралі? Вось гэта сапраўды прымусіла мяне моцна задумацца. "Стары і мора" Хэмінгуэя, "Шахматная навела" Стэфана Цвейга і італьянская народная казка "Шасцёра братоў". Выбар зусім не дрэнны, з аднаго боку. Класіка, імёны, традыцыі. І сапраўды ж гавораць, што таленавіты мастак можа нечакана раскрыць нават самы банальны зацяганы сюжэт. Але... Дзе ж бунтарскі юнацкі максімалізм, дзе жаданне адкрыць новае і нязведанае? Дзе студэнцкая прага да эксперыментаў і жаданне знайсці і намаляваць менавіта сваіх літаратурных персанажаў або праілюстраваць кнігу, якую ніхто ніколі не ілюстраваў? І нарэшце — дзе беларуская літаратура?..
А некалі мастакі-графікі Акадэміі мастацтваў былі перадавымі, неабыякавымі і невыпадковымі людзьмі ў беларускай культуры. Сёння ўсе сталі мысліць больш глабальна. Зразумела, гэта агульнае ўражанне. Таму што каб рабіць канчатковыя высновы трэба як мінімум падрабязна пазнаёміцца з усёй творчасцю выпускнікоў-графікаў. А раптам сярод усіх іх малюнкаў знойдзецца ілюстрацыя для рамана Джэка Керуака, аповесці або верша якога-кольвек беларускага аўтара.
Да таго ж, чым раней заўжды была абарона ў Акадэміі мастацтваў? Гэта было свята, гэта былі сустрэчы, на якія збіралася вельмі шмат беларускіх мастакоў (калі гаворка пра абарону спецыяльнасцяў выяўленчага мастацтва, а ёсць жа яшчэ тэатралы і кіношнікі, напрыклад!). Ім таксама ўсім было неабыякава, хто прыйдзе на змену, што наогул адбываецца ў сучасным арт-працэсе.
Сёння ўсё інакш. Хаця не-не ды хто-небудзь з выпускнікоў Акадэміі сярэдняга пакалення выкладзе фоткі ў фэйсбук з праглядаў ды абарон. Маўляў, глядзіце, вось прагляд у Акадэміі, напрыклад, нічога не змянілася. Паўстае рытарычнае пытанне: а можа, у нас усё заўжды з-за таго, што нічога не мяняецца?..
Мастак і паэт Рыгор Сітніца ходзіць па калідорах з нейкай троху самотнай засяроджанасцю на твары. Мастак Павел Татарнікаў бегае вясёлы і не супраць сказаць колькі слоў у абарону самых удалых дыпломаў. Мастацтвазнаўца Галіна Багданава "з пачуццём, з толкам, з расстаноўкай" распавядае пра найвыдатнейшыя дыпломы і анансуе абарону манументалістаў, Валерый Славук расказвае пра маладое пакаленне, разглядае дыпломную экспазіцыю скульптар Уладзімір Слабодчыкаў. Вось, уласна кажучы, усе, каго мне ўдалося прыкмеціць... Але гэта ўсё выкладчыкі Акадэміі. А дзе ж зацікаўленая грамадскасць?..
Вядома, выпускнікі ў гэтым не вінаватыя. Або, прынамсі, не яны адны. Агульная арт-сітуацыя ў Беларусі такая, што Акадэмія страчвае манаполію на падрыхтоўку творчых спецыялістаў, ды і самі гэтыя творчыя спецыялісты не вельмі зараз і патрэбны. Ёй, здаецца, больш неабходныя менеджары, абслуговы персанал, трактарысты, аператары сувязі. А вось творчыя супрацоўнікі не асабліва патрэбныя. Таму і на абароны яны больш не прыходзяць. Бо многія банальна паз'язджалі за мяжу. А той, хто застаўся, малюе для замежных выдавецтваў і перамагае ў замежных конкурсах.
І толькі калі ён атрымлівае там дастатковую колькасць медалёў і грамат, у нас пра яго таксама, можа быць, узгадваюць... Цалкам верагодна, што лёс сёлетніх выпускнікоў можа скласціся падобным чынам.
І дай Бог.
Вольга ЧАЙКОЎСКАЯ.
Каментарый
Юрый ХІЛЬКО, загадчык кафедры графікі БДАМ, сябар Саюза мастакоў Беларусі, дацэнт:
— Калі я вучыўся, спартзала Акадэміі, дзе тады ладзіліся абароны дыпломаў мастакоў, была поўная. А што тычыцца графікі — там увогуле няможна было праціснуцца! Шкада, што цяпер грамадскасць не так цікавіцца нашымі творчымі абаронамі. Наконт узроўню сённяшніх выпускнікоў. Адзнакі дзяржаўнай камісіі мяне вельмі цешаць: усе "дзясяткі", адна "дзявятка" і адна "васьмёрка". Так што ў цэлым я лічу: кафедра абаранілася на высокім узроўні. Што тычыцца далейшага творчага лёсу маладых творцаў... Тут мне цяжкавата сказаць і прадбачыць, але мне думаецца, што ўсё-такі калі з курса адзін ці два чалавекі становяцца мастакамі, якіх ведаюць — гэта ўжо добры курс. Я некалі праводзіў такое даследаванне, пачынаючы з 1959 года: на якіх курсах хто стаў мастаком. Дык, ведаеце, з 300 чалавек толькі каля 60 сталі сапраўднымі прафесійнымі мастакамі. Калі адзін з сёлетняга курса стане мастаком — гэта ўжо добра.
Безумоўна, у савецкі час мы бяды не ведалі, былі заказы, дзяржава неяк давала зарабіць выпускнікам. Сёння чалавек будзе вымушаны сам сабе зарабляць на жыццё, адпрацаваўшы абавязковыя два гады размеркавання.
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/kultura
[2] https://zviazda.by/be/tags/zhyrandolya
[3] https://zviazda.by/be/tags/vnu
[4] https://zviazda.by/be/tags/volga-chaykouskaya
[5] https://zviazda.by/be/tags/belaruskaya-dzyarzhaunaya-akademiya-mastactvau
[6] https://zviazda.by/be/tags/gleb-kulbin
[7] https://zviazda.by/be/tags/ganna-bulatava
[8] https://zviazda.by/be/tags/alesya-parhomenka
[9] https://zviazda.by/be/tags/kacyaryna-dubovik
[10] https://zviazda.by/be/tags/yaugen-kaykou
[11] https://zviazda.by/be/tags/pavel-statkevich
[12] https://zviazda.by/be/tags/mastak-pavel-tatarnikau
[13] https://zviazda.by/be/tags/stary-i-mora-hemingueya
[14] https://zviazda.by/be/tags/raman-dzheka-keruaka
[15] https://zviazda.by/be/tags/mastak-i-paet-rygor-sitnica
[16] https://zviazda.by/be/tags/mastactvaznauca-galina-bagdanava
[17] https://zviazda.by/be/tags/skulptar-uladzimir-slabodchykau