Польская паліцыя ўжыла слёзатачывы газ супраць пратэстоўцаў у Варшаве. Некалькі тысяч чалавек сабраліся на плошчы Рамана Дмоўскага ў цэнтры польскай сталіцы, паведаміла РІА «Навіны». Нягледзячы на папярэджанні паліцыі, яны выйшлі на праезную частку, перакрыўшы рух транспарту. Калонай з некалькіх тысяч чалавек пратэстоўцы рушылі па Іерусалімскіх алеях. Паліцыя паспрабавала выставіць на шляху калоны кардон, аднак удзельнікі акцыі абышлі яго па тратуары і працягнулі шэсце. Пратэстоўцы падпальвалі петарды і выбуховыя. Вартавыя парадку вырашылі затрымаць мікрааўтобус з гукаўзмацняльнай апаратурай, што выклікала агрэсіўную рэакцыю ўдзельнікаў маршу. Падчас бойкі вартавыя парадку ўжылі слёзатачывы газ. Па словах лідара руху Strajk Kobіet, пацярпелі ад газу яна сама і кіроўца аўтобуса. Паводле звестак арганізатараў пратэстаў, падобныя акцыі на працягу некалькіх дзён праходзяць па ўсёй краіне. Чаму раз'юшаныя палякі выйшлі на вуліцы?
Вячэрняя публікацыя
Урад Польшчы на мінулым тыдні ўрэшце апублікаваў у «Афіцыйным весніку» (што адметна — позна ўвечары) рашэнне Канстытуцыйнага суда рэспублікі аб забароне ў краіне абортаў з прычыны паталогіі плода, якая не пагражае жыццю і здароўю маці. Такім чынам, вердыкт, які выклікаў у краіне масавую хвалю пратэстаў, уступіў у сілу, паведаміла ТАСС.
Раней улады адкладалі публікацыю прынятага 22 кастрычніка мінулага года Канстытуцыйным судом рашэння аб забароне абортаў, аргументуючы гэтую адтэрміноўку неабходнасцю атрымаць пісьмовае абгрунтаванне. І нарэшце яно было надрукавана. Там сказана, што «чалавек з моманту зачацця мае права на жыццё», што гарантуецца канстытуцыяй Польшчы. Тлумачыцца, што афіцыйна аборт у краіне можна зрабіць у выпадку пагрозы жыццю і здароўю маці, калі ёсць высокая верагоднасць цяжкага і незваротнага паражэння плода або невылечнага захворвання, небяспечнага для жыцця і здароўя маці, а таксама калі цяжарнасць наступіла з прычыны згвалтавання. Такія захворванні, як сіндром Даўна, будучая інваліднасць дзіцяці, верагоднасць цяжкага невылечнага захворвання, не могуць цяпер з'яўляцца падставай для аборту.
Як сцвярджаюць прыхільнікі вердыкту Канстытуцыйнага суда, іншага рашэння ў бягучай сітуацыі быць проста не магло, бо яно ішло б насуперак палажэнням Асноўнага закона краіны. Па іх словах, абгрунтаванне суда ўсё яшчэ пакідае магчымасць легальна перарываць цяжарнасць у складаных выпадках, бо палажэнне аб «пагрозе жыццю і здароўю маці» можна трактаваць і з пункту гледжання псіхічнага здароўя.
Гэты падыход у Польшчы называюць своеасаблівай прававой «шчылінай». Аднак, як сцвярджаюць эксперты, урачы не будуць так рызыкаваць і спрабаваць растлумачыць сваё рашэнне зрабіць жанчыне аборт з прычыны выяўлення ў плода, напрыклад сіндрому Даўна меркаваннямі яе псіхічнага здароўя. «Ні адзін урач-псіхіятр не скажа, што псіхічнае здароўе [у выніку нараджэння хворага дзіцяці] будзе падарвана настолькі, каб жанчына страціла дзеяздольнасць», — лічыць публіцыст Эліза Ольчык, якую цытуе ТАСС.
Праклёны, бойкі і пагромы
Услед за абвяшчэннем абгрунтавання суда на вуліцах польскіх гарадоў аднавіліся масавыя акцыі пратэсту, якія былі відавочна ўмела «падагрэтыя». «Мы заклікаем усіх выйсці на вуліцу. І гэтым разам ісці па іх так, каб пакідаць сляды. Выкажыце свой гнеў так, як лічыце патрэбным. Гэта не мы пачалі», — звярнулася да патэнцыйных удзельнікаў пратэстаў адна з лідараў Strajk Kobіet Марта Лемпарт.
Тым жа вечарам — адразу пасля публікацыі ў «Афіцыйным весніку» — сотні ўдзельнікаў акцыі сабраліся каля будынка Канстытуцыйнага суда і заблакавалі вуліцу. Не абышлося і без абавязковага «перформансу» — непадалёк актывісткі разлілі на асфальце чырвоную фарбу і расклалі ў ёй плюшавыя цацкі. Паліцыя праз гучнагаварыцелі заклікала ўсіх прысутных разысціся, паколькі з-за пандэміі масавыя сходы ў краіне забароненыя.
Ад будынка суда разрослы, паводле звестак арганізатараў, да некалькіх тысяч натоўп адправіўся маршам цэнтральнымі вуліцамі горада, заблакаваўшы ў тым ліку ключавыя скрыжаванні. Мэтай пратэстоўцаў была штаб-кватэра кіруючай у рэспубліцы партыі «Права і справядлівасць». Аднак праход ушчыльную да будынка быў заблакаваны паліцэйскімі аўтамабілямі і ўзмоцненымі атрадамі паліцыі.
«Бясплатныя аборты для ўсіх па патрабаванні», «Свабода выбару замест тэрору», «Аборт — гэта права, а не прывілей» — абвяшчалі тэксты на транспарантах пратэстоўцаў. Арганізатары пратэстаў патрабавалі адстаўкі ўрада і сыходу кіруючай партыі Яраслава Качыньскага.
Па словах лідара Марты Лемпарт, штогод у Польшчы робяць каля 150 тысяч абортаў і з-за новай забароны сітуацыя не зменіцца. Дзеянні ўрада толькі правакуюць жанчын шукаць нелегальныя шляхі або магчымасці з'ехаць для перапынення цяжарнасці за мяжу. «Пытанне толькі ў кошце. Калі межы закрыюць, полькі будуць лятаць праз іх на верталётах», — заявіла яна ў ходзе апошняга пратэсту. Невыпадкова ў натоўпе пратэстуючых з'явіліся плакаты з надпісам: «Аборты для ўсіх, а не толькі для багатых».
Як заўважаюць эксперты, антыўрадавыя акцыі ўсё больш радыкалізуюцца. Напярэдадні дэманстранткі, якія прарываліся на тэрыторыю Канстытуцыйнага суда, параўноўвалі дэмарш са штурмам Капітолія. Адметна, што ў адной з экстрэмістак у руках быў плакат, зроблены спехам на кардоне са словамі: «Час для чарговага Смаленска». Надпіс — намёк зладзіць кіраўніцтву Польшчы нешта падобнае, што адбылося ў 2010 годзе, калі пад Смаленскам пацярпеў катастрофу прэзідэнцкі борт на чале з кіраўніком Польшчы Лехам Качыньскім, паведаміў eadaіly.com.
«Праклёны, бойкі або знішчэнне маёмасці сталі пастаяннай часткай палітычнай барацьбы крайне левых за так званыя правы жанчын. Яны выкарыстоўваюць «вулічныя крытэрыі» для змены ўлады ў Польшчы. Як яны хочуць дасягнуць гэтай мэты? Банер «Час для чарговага Смаленска», які з'явіўся на мітынгу, шмат што тлумачыць», — заўважыла выданне Nіezalezna.pl.
Польскія інтэрнэт-карыстальнікі не хавалі гневу: «У нармальнай краіне гэты вырадак ужо сядзеў бы ў камеры»; «Калі паліцыя застанецца пасіўнай і пральецца кроў, то Польшча будзе аддадзена немцам у арэнду. Чым менш рэагуе паліцыя, тым больш дзёрзкімі становяцца гэтыя дзікуны»; «Лічу, што адукацыя ў нашай краіне ўпала, асабліва ў сучаснай гісторыі, таму ў нас ёсць інертная маса, успрымальная да лозунгаў без уласнага меркавання».
Адцягнуць увагу
Апазіцыя Польшчы перакананая, што канфлікт у грамадстве, які склаўся вакол абортаў, — гэта свайго роду прыкрыццё ва ўмовах вельмі складанай сітуацыі ў краіне ў сувязі з эпідэміяй каранавіруса, якая ўскладняецца з кожным днём, а таксама праблем з вакцынацыяй. Ужо некалькі тыдняў зачыненыя ўсе ўстановы культуры, спартыўныя комплексы, гасцініцы. Грамадзянам рэкамендавана заставацца дома і працаваць аддалена. Па ўсёй краіне ўведзены масачны рэжым, рэстараны, кафэ і бары працуюць выключна навынас. Школу наведваюць толькі малодшыя школьнікі, астатнія вучацца дыстанцыйна. Прадпрымальнікі пачынаюць пратэставаць і ўсё часцей насуперак забаронам аднаўляюць дзейнасць, рызыкуючы атрымаць вялікі штраф.
«Гэта правакаванне ідэалагічнай вайны ў самы цяжкі перыяд пандэміі каранавіруса», — ацаніў дэпутат Яцэк Протас з найбуйнейшай у Польшчы апазіцыйнай партыі «Грамадзянская платформа», паведаміла ТАСС. На думку парламентарыя, такім чынам улады спрабуюць адцягнуць увагу ад праблем, звязаных з забеспячэннем бяспекі палякаў ва ўмовах пандэміі і падтрыманнем эканомікі.
Некаторыя дэпутаты прапануюць уладам у гэтай сітуацыі правесці рэферэндум і змяніць канстытуцыю. Другія лічаць, што гэта недапушчальна. «Нельга праводзіць рэферэндум аб тым, падвяргаць жанчын катаванням або не, — заявіў у эфіры Польскага тэлебачання дэпутат левых сіл Пшэмыслаў Каперскі. — Гэта адпраўляе нашу краіну ў Сярэднявечча».
Дыскусія часта пераходзіць у вобласць філасофіі і спроб вырашыць пытанне аб тым, калі пачынаецца жыццё: ад моманту зачацця, дасягнення плодам пэўнага ўзроўню развіцця ва ўлонні або нараджэння дзіцяці. «Трэба памятаць, што прававыя нормы не павінны залежаць ад светапогляду», — сказаў у гэтай сувязі прафесар Мечыслаў Рыба. «Калі нейкая частка грамадства вырашыць, што яўрэі — не людзі, як ужо было ў XX стагоддзі, гэта не значыць, што яны маюць рацыю», — растлумачыў прафесар сваю пазіцыю.
Нягледзячы на хвалю грамадскага абурэння, у кіруючай партыі не плануюць уносіць змены ў дзеючае заканадаўства. Дэпутат ад «Права і справядлівасці» Марэк Сускі паказаў, што для пачатку трэба прааналізаваць рашэнне суда. «Аналіз зойме нейкі час. А ўжо пасля можна будзе сказаць, якім чынам дзейнічаць далей, — сказаў ён. — Пакуль размовы аб змене закона аб абортах не ідзе».
Адзін з галоўных лабістаў забароны абортаў, дэпутат Сейма Барталамей Урублеўскі, выступае за прыняцце закона, які нібыта звядзе да мінімуму негатыўныя наступствы рашэння Канстытуцыйнага суда для ўлады. Ён будзе прадугледжваць стварэнне пры польскіх радзільнях асобных палат для мам з цяжка хворымі нованароджанымі, а таксама адкрыццё перынатальных хоспісаў у кожным ваяводстве Польшчы. Акрамя таго, гэты закон павінен будзе ўвесці інструмент фінансавай дапамогі для сем'яў, якія выхоўваюць дзяцей-інвалідаў.
Рэкордная смяротнасць
Тым часам, стала вядома, што ў Польшчы летась зафіксаваны найвышэйшы ўзровень смяротнасці за перыяд з Другой сусветнай вайны, пры гэтым адзначаецца нізкая нараджальнасць. Аб гэтым паведаміла газета Dzіennіk Gazeta Prawna са спасылкай на статыстычныя даныя. Паводле гэтых даных, у Польшчы, насельніцтва якой складае больш за 38 мільёнаў чалавек, летась памерлі 486,2 тысячы. Таксама летась зафіксавалі 357,4 тысячы нараджэнняў, што з'яўляецца самым нізкім паказчыкам з 2005-га. Такім чынам, насельніцтва Польшчы зменшылася на 129 тысяч чалавек. Дарэчы, у 2019 годзе гэты паказчык склаў 36,4 тысячы.
Між тым даследчыкаў здзівіў нізкі ўзровень нараджальнасці, паколькі некаторыя эксперты прагназавалі яе ўсплёск ва ўмовах абмежавальных мер, уведзеных для барацьбы з каранавірусам. У 2019-м у Польшчы ў сярэднім штомесяц рэгістравалі па 30 тысяч смерцяў. У лістападзе мінулага года, калі ў краіне зафіксавалі ўсплёск COVІD-19, памерла амаль 60,4 тысячы жыхароў. Высокі ўзровень смяротнасці захаваўся і ў першыя тры тыдні 2021-га, за якія зафіксавалі амаль 29 тысяч смерцяў.
Міністр па пытаннях сям'і і сацыяльнай палітыкі Марлена Малонг у сваю чаргу растлумачыла высокі ўзровень смяротнасці ўзнікненнем пандэміі каранавіруса. Яна падкрэсліла, што спатрэбіцца шмат часу, каб цяперашняя ўрадавая праграма па сямейных дапамогах, накіраваная на павышэнне нараджальнасці, выправіла сітуацыю.
Dzіennіk Gazeta Prawna заўважыла, што насельніцтва Польшчы змяншаецца на працягу апошніх 20 гадоў, асноўная прычына — міграцыя моладзі, якая імкнецца да больш шырокіх магчымасцяў. Па словах эканаміста Рафала Мундры, у гэты момант краіна сутыкаецца з «велізарным дэмаграфічным крызісам». «[Рашэнне суда] было іскрай. «Выбухоўка» была закладзена яшчэ раней. Нарасталі розныя праблемы, рэформы забуксавалі, цэны раслі, надзеі розных сацыяльных груп не апраўдаліся, спрэчкі з ЕС. Адчуванне канца карнавалу было паўсюдным», — адзначыў выданню Gazeta Wyborcza сацыёлаг Яцэк Рацыборскі.
Як чакаецца, у найбліжэйшыя дні антыўрадавыя дэманстрацыі ў Польшчы будуць працягвацца. «Мабілізацыя па ўсёй Польшчы (51 горад за тры гадзіны) паказала, што мы верым у тое, што ў гэтым ёсць сэнс... Убачымся на вуліцах!» — напісалі лідары пратэснага руху ў Facebook.
Даслоўна
«Вы там самі разбярыцеся»
За мяжой не заклапочаныя інтарэсамі беларускага народа, там проста хочуць вырашыць свае праблемы за яго кошт. Аб гэтым Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка заявіў на сустрэчы са студэнцкай моладдзю.
«І няўжо хтосьці ўсур'ёз думае, што там, за мяжой, моцна заклапочаныя інтарэсамі нашага народа? Не да Беларусі ім. А вось вырашыць свае праблемы за кошт беларусаў — гэта тэма», — заўважыў беларускі лідар. У прыклад ён прывёў сітуацыю ў Польшчы, дзе праходзяць пратэсты. На думку кіраўніка дзяржавы, справа не ў кропкавых праблемах, проста палякі не прымаюць цяперашнюю ўладу. «Дык чаго вы лезеце ў нашы праблемы? Вы там разбярыцеся. А чаго яны самі лезуць сюды? Каб адцягнуць ад сваіх праблем і засланіць нашымі праблемамі», — упэўнены Прэзідэнт.
Пётр ДУНЬКО
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/pyotr-dunko
[2] https://zviazda.by/be/u-svece
[3] https://zviazda.by/be/tags/susedzi
[4] https://zviazda.by/be/tags/palyaki