Якія чаканні ад Года народнага адзінства ў рэгіёнах Беларусі, чым палітычныя густы жыхароў райцэнтраў адрозніваюцца ад сталічных? Якую ролю ў гэтым маюць «новыя медыя» і што за пазіцыю займаюць традыцыйныя СМІ? На гэтыя тэмы сваім меркаваннем са «Звяздой» падзяліўся эксперт, які займаецца тэарэтычнай прапрацоўкай праблематыкі медыя, палітычны аглядальнік, старшыня Беларускага саюза журналістаў Андрэй Крывашэеў.
«Правінцыя валодае больш высокай культурай дыялогу»
— Вы шмат працуеце ў рэгіёнах. Знаёміцеся з меркаваннямі жыхароў розных мясцовасцяў. Якія грамадска значныя пытанні, на ваш погляд, хвалююць найбольш?
— Адразу адзначу, што ў рэгіёнах цікавасць да дыялогавых пляцовак вышэйшая, чым у сталіцы. Людзі ўскладаюць вялікія надзеі на дэмакратычны фармат агульнанацыянальнага дыялогу і VI Усебеларускі народны сход, які ўспрымаецца як кульмінацыя шматмесячнай работы пляцовак.
Тэма палітыка-інфармацыйнага крызісу падымаецца на ўсіх без выключэння пляцоўках, але гучыць яна інакш, чым у сталіцы. У Мінску журналісты і палітолагі ставяцца да «жнівеньскіх падзей» як да свайго роду «краевугольнага каменя» — зыходнага пункта і падмурка разваг аб наспелых палітычных пераўтварэннях. У рэгіёнах жа, у большасці выпадкаў, крызіс успрымаюць як чыста сталічную з'яву, якая мае мала агульнага з рэальнай праблематыкай развіцця.
У рэгіёнах падымаюцца пытанні экалогіі, доступу да чыстай пітной вады, раўнамернага прасторавага развіцця, выдзялення ўчасткаў пад забудову, больш даступнага крэдытавання малога бізнесу і падтрымкі прадпрымальніцтва ў правінцыі. Не сакрэт, што пандэмія ўдарыла па аздараўленчым турызме, аграэкасядзібах.
Удзяляюць жыхары ўвагу рамонту і будаўніцтву дарог мясцовага значэння, укараненню нацыянальнай грантавай сістэмы на культурныя і адукацыйныя праекты, каб хоць трохі канкурыраваць з імпартнымі фондамі. Менавіта правінцыя дае нам максімальны дэмаграфічны прырост і захоўвае традыцыі шчаслівай сям'і — таму сямейны капітал і сацыяльная інфраструктура тут на значным месцы.
Важная для рэгіёнаў разгрузка мясцовай «вертыкалі» ад нагрувашчвання неўласцівымі ёй функцыямі і перадача апошніх інстытутам грамадзянскай супольнасці. Напрыклад, маладзёжная ініцыятыва — маладзёжным арганізацыям, дадатковая адукацыя — профільным грамадскім арганізацыям. Тут, дарэчы, Саюз журналістаў яшчэ тры гады таму падхапіў грамадскі запыт і арганізаваў школы-студыі маладых журналістаў ва ўсіх рэгіёнах.
Вельмі шмат асцярог выклікаюць нюансы падатковага заканадаўства. Наўрад ці варта хаваць, што ў небагатых рэгіёнах, асабліва прыгранічных, людзі нярэдка зарабляюць, займаючыся «шэрым», ценявым бізнесам...
Такіх надзённых для рэгіёнаў пытанняў я магу пералічыць яшчэ з некалькі дзясяткаў. Дзеля справядлівасці, большасць з іх ужо закладзены ў праграмы развіцця, пад многія падведзена бюджэтнае і камерцыйнае фінансаванне, частка — у працэсе рэалізацыі. Але калі людзі кажуць пра гэта, значыць, не хапае медыйнага суправаджэння праектаў — пра іх недагаворваюць СМІ і «новыя медыя». Тут мы бачым сваю галоўную задачу і выклік, які ставіць перад намі наша аўдыторыя.
— Ці актуальная праблема раз'яднання грамадства для рэгіёнаў?
— У рэгіёнах практычна няма нейкага расколу ў грамадстве ці супрацьстаяння. Па-першае, як ні дзіўна, правінцыя валодае больш высокай культурай дыялогу і палітычнай культурай увогуле. Напрыклад, у буйных гарадах — Асіповічах, Лідзе, Бабруйску, цяжка ўявіць, каб людзі кідаліся ў бойку з-за розніцы ў палітычных поглядах або па закліку экстрэмісцкіх медыя. Тут хутчэй жывуць сваім розумам, сваёй галавой, а не смартфонам.
У Мінску такое здаралася. Атамізаваная суполка вялікага мегаполіса сцірае элементы базавай, народнай культуры зносін. Чым меншы населены пункт, чым бліжэй суседзі адзін да аднаго ў штодзённым жыцці — тым менш супярэчнасцяў па палітычных матывах, тым больш павагі да розных пазіцый. Такую формулу я для сябе вывеў са зносін з людзьмі.
Па-другое, паўтаруся, жыццё ў рэгіёнах значна больш прывязана да рэальнай і прадукцыйнай працы, таму і запыт нашай «маўклівай большасці» куды больш цвярозы, рэальны, рацыянальны і прывязаны да зямлі.
Нарэшце, ёсць меркаванне, што праблему «расколу» нам падкідваюць выключна звонку. Бо людзі бачаць, якія «вулічныя баі» грымяць у Парыжы, Варшаве, Вашынгтоне і Бруселі. Людзі бачаць і ведаюць не па чутках пра маштабы карупцыі і бандытызму ва Украіне, аб масавых уцёках моладзі з краін Балтыі.
Як прадзяржаўныя «новыя медыя» разгортваюцца на маршы
— На ваш погляд, якая роля новым медыя аддадзена ў магчымасці аб'яднаць людзей?
— Пакуль мы, на жаль, назіраем, як «новыя медыя» раз'ядноўваюць. Тут ёсць аб'ектыўныя і суб'ектыўныя прычыны. Аб'ектыўныя складаюцца ў тым, што за апошнія дзесяць гадоў нашы апаненты спрактыкаваліся ў тэхналогіях масавага маніпулявання грамадскай свядомасцю. У наша інфармацыйнае поле праніклі медыя, якія па факце і па стандартах амерыканскага права з'яўляюцца «замежнымі агентамі». Іх мэта — нацкоўваць беларусаў адзін на аднаго, а іх рэсурсы на два парадкі больш, чым тое, што маюць на сёння ўсе прадзяржаўныя медыя разам узятыя. Гэта праблема не толькі і не столькі Беларусі, а тэндэнцыя глабальная.
Яшчэ адна аб'ектыўная прычына — спроба праз «новыя медыя» вырваць Беларусь з агульнага еўразійскага праекта, адарваць ад найбліжэйшых партнёраў па Саюзнай дзяржаве, АДКБ, Еўразійскага эканамічнага саюза. Так, сёння медыя на знешняй інфармацыйнай агрэсіі зрушылася на Маскву і Санкт-Пецярбург. Але не трэба сябе падманваць — гэты ўдар, тэхналогіі, медыйныя правакацыі першапачаткова былі накіраваныя на нашу агульную прастору.
Трэцяя рэальнасць — пранікненне ў вобласць масавых камунікацый глабальных сацыяльных сетак. І тут, пагадзіцеся, нават амерыканскае грамадства не было гатова да двайных стандартаў, цэнзуры, варварскіх лічбавых канцлагераў і ўсёмагутных дэ-факта антысацыяльных платформаў. Што ўжо казаць пра крэатыўную частку беларускага грамадства. Нам паказалі, як дорага каштуе быць наіўнымі і неразборлівымі ў крыніцах інфармацыі.
Цяпер аб суб'ектыўным. Першае. Беларускія прадзяржаўныя медыя, прасоўваючы аб'яднальны парадак, упусцілі момант, калі трэба было прайсці пакутлівы працэс лічбавізацыі, дапоўніць вёрстку SMM-менеджментам, а газетную аналітыку — стрымавым вяшчаннем у прасторы YouTube. Другое, доўгі час заснавальнікі нашых СМІ знаходзіліся ва ўпэўненасці, што медыя-суправаджэнне любога праекта, — рэч неабавязковая, на ёй можна сэканоміць або «схалтурыць». Гэты пасыл ішоў і ад улады, і ад бізнесу. Навошта траціцца на аповед пра новую дарогу, школу, спартыўны аб'ект або сацыяльную ініцыятыву? Людзі самі ўсё бачаць і разумеюць. Лепш замест гэтага пабудаваць яшчэ адзін аб'ект. Як грамадзянін сваёй краіны скажу — логіка збольшага правільная, сумленная, як сказалі б раней — адкрытая, рабоча-сялянская. Але як журналіст, як удзельнік новай медыя-рэальнасці, я ведаю — гэта так ужо не працуе. У новым медыйным асяроддзі любая з'ява вартая роўна настолькі, наколькі вы пра яе расказалі, раскруцілі, данеслі да грамадства. Асабліва ў кароткай перспектыве. Звярніце ўвагу, якія каласальныя рэсурсы дзяржава ўклала ў барацьбу з першай хваляй пандэміі — дзясяткі і сотні мільёнаў рублёў. А колькі ў прасоўванне гэтай тэмы, у тым ліку праз новыя медыя? Мізэр. Гэтую сферу літаральна здалі без бою нашым медыйным апанентам. У выніку чуткі і плёткі перамаглі рэальнасць і факты. Эмацыянальная напампоўка ўзяла верх над логікай і здаровым сэнсам.
Трэцяе суб'ектыўнае. З-пад нашай прафесіі, свядома ці не, але выбілі навуковую аснову медыясацыялогіі — што чытаюць, чым цікавяцца, што выклікае страх, пра што і каму трэба распавядаць тут і цяпер. Школа медыясацыялогіі ў маштабах усёй краіны захавалася толькі ў Мінску і Магілёве. На мой погляд, гэта больш, чым памылка, гэта шкодніцтва. Усе «новыя платформы» растуць на аснове найдакладнейшай лічбавай медыяметрыі, таргетаванні інфармацыйных патокаў, інфармацыйнай аналітыкі. Яны першапачаткова «ўшыты» ў цела лічбавых платформаў, работа з вялікімі масівамі персанальных даных — сутнасць лічбавай сістэмы прасоўвання кантэнту.
Можна прыводзіць яшчэ шмат фактараў і прыкладаў. І вы павінны разумець — мы не апраўдваемся і не выкрываем. Мы холадна і цвяроза ацэньваем свае шанцы. Так, мы ўпёрліся ў зямлю, але мы контратакуем, вучымся новай тактыцы непасрэдна ў ходзе паядынку...
— У чым сутнасць гэтай «контратакі»?
— Гаворка пра класічныя правілы гульні, як у нашых заходніх партнёраў. «Замежныя агенты», фінансаванне экстрэмізму, інфармацыйная агрэсія — усё гэта ўжо ёсць у заканадаўстве і ў судовай практыцы нашых заходніх і ўсходніх партнёраў. Так будзе сумленна. Адзін з важных момантаў — паскораная лічбавізацыя рэгіянальных СМІ і сістэма грантавай падтрымкі блогераў, лідараў меркаванняў. Падкрэслю, нацыянальная сістэма грантаў, каб нашых «інфлюенсераў» не скуплялі дзясяткамі напярэдадні грамадска-палітычнай кампаніі, а патрыятычная плеяда аўтараў выспявала і прабівалася з нашага грамадства.
Мяркуецца і змяненне структуры кіравання рэгіянальных медыя. Так, каб яны больш залежалі ад грамадскіх інтарэсаў, чым ад персаніфікаванага ўплыву заснавальнікаў. Уся журналісцкая супольнасць стане надзейным кар'ерным ліфтам для таленавітых і амбіцыйных людзей, якія хочуць узяць новыя вяршыні ў прафесіі і зарабіць аўтарытэт у сваёй аўдыторыі.
Мы пашырым жанравую разнастайнасць нашых матэрыялаў. Звярніце ўвагу, як літаральна за пару месяцаў уваскрэслі аўтарская журналістыка, эмацыянальная публіцыстыка, яркая дакументалістыка, разнастайныя фарматы ток-шоу і глыбокія дыялогавыя формы. Гэта не выпадковасць, гэта «другі раўнд», на які мы выйшлі больш сабраныя і падрыхтаваныя.
Дарэчы, вяртаючыся да самага пачатку, менавіта такога ператварэння рэгіянальных СМІ чакалі ад нас у рэгіёнах. Інстынкт самазахавання нашай грамадзянскай і палітычнай нацыі падштурхнуў нас да гэтых перамен.
Марыя ДАДАЛКА
Спасылкі
[1] https://zviazda.by/be/author/maryya-dadalka
[2] https://zviazda.by/be/palityka
[3] https://zviazda.by/be/gramadstva
[4] https://zviazda.by/be/regiyony-0
[5] https://zviazda.by/be/tags/regiyony
[6] https://zviazda.by/be/tags/vi-usebelaruski-narodny-shod
[7] https://zviazda.by/be/tags/god-narodnaga-adzinstva