Зніміце капялюш, панове. Памянем рынак і свабодны гандаль. Яны ніколі не з’яўляліся ідэальнымі, але хоць бы імкнуліся да нейкіх ідэалаў. Сёння рыначныя адносіны мёртвыя. Не ў асобна ўзятай краіне — фактычна ва ўсім свеце. І ініцыятарам забойства свабоднай канкурэнцыі на міжнароднай арэне выступіў не Кітай, не глабальны Поўдзень ці Усход, а ЗША.
Знешнегандлёвая палітыка Дональда Трампа фактычна штурхае сусветную эканоміку да дзяржплана. Менавіта да таго, з чым фармальна заўжды змагаўся Вашынгтон. Яго знакамітыя гандлёвыя здзелкі прадугледжваюць квоты і на экспарт, і на імпарт знешнегандлёвым партнёрам.
І яшчэ неліквід у нагрузку. Такі падыход немінуча выклікае эфект даміно. Зусім не здзіўлюся, калі праз два-тры гады ў вядучых заходніх эканамічных ВНУ будуць выкладаць цэнтралізаванае планаванне.
Не, знешне ўсё выглядае быццам бы нават вельмі прыстойна. Дональд Трамп не адмаўляе прыватную ўласнасць, ён не збіраецца нацыяналізаваць буйныя карпарацыі, адыходзіць ад асноў капіталізму... Але тым і адрозніваецца дзеючы амерыканскі прэзідэнт, што яго словы не маюць асаблівага значэння. Ён гаворыць адно, думае — зусім другое, а робіць — трэцяе. Таму пакінем за дужкамі рыторыку амерыканскага палітычнага лідара і паглядзім на вынікі яго паўгадавога кіравання.
Кульмінацыяй пакуль служыць гандлёвае пагадненне з Еўрапейскім саюзам. На мой погляд, у ім вельмі цікавыя дзве пазіцыі. Па-першае, квота на сталь і алюміній, выплаўленыя ў Старым Свеце. Усё, што вышэй за квоту, абкладаецца 50-працэнтнай пошлінай, якая фактычна з’яўляецца забароннай. Па-другое, абавязацельства ЕС набыць за тры гады ў Штатаў энерганосьбітаў не менш як на 750 мільярдаў долараў у грашовым эквіваленце або ў сярэднім на
250 мільярдаў долараў за год. Так сабе абавязацельства, скажу я вам, бо ўвесь імпарт прыроднага і звадкаванага газу, нафты ЕС складае каля 400 мільярдаў долараў. Значыць, ЗША жадаюць ні многа ні мала атрымаць практычна дзве трэці рынка імпарту энерганосьбітаў у Старым Свеце.
Размовы аб замяшчэнні расійскага газу і нафты, мякка кажучы, некарэктныя і спекулятыўныя. Вядома, РФ з’яўлялася да канфлікту ва Украіне буйным пастаўшчыком энерганосьбітаў у Еўропу. Але нават па газе займала долю ў раёне 35 % на максімуме развіцця супрацоўніцтва. Па нафце расійская доля на еўрапейскім рынку выглядала яшчэ больш сціпла, хоць і даволі значна. Цяпер з-за санкцый пастаўкі рэзка знізіліся, хоць і не спыніліся зусім. Усяго летась у ЕС было пастаўлена вуглевадародаў на крыху больш за 20 мільярдаў долараў. Цяпер пытанне: ці толькі расійскія газ і нафту збіраюцца замясціць Штаты? І што думаюць наконт здзелкі паміж «атлантычнымі партнёрамі» ў раёне Персідскага заліва, напрыклад у Катары? Бо менавіта ў Доху ў свой час імчаліся тыя ж нямецкія чыноўнікі падчас энергетычнага крызісу пару гадоў таму, угаворвалі катарцаў нарасціць аб’ёмы звадкаванага прыроднага газу. І што цяпер? Былыя дамоўленасці будуць ануляваныя?
Надзвычай цікавая інфармацыя засталася за кадрам: з агульнай сумай паставак усё быццам бы зразумела. А як будзе адбывацца цэнаўтварэнне? Справа ў тым, што ў Бруселя (ды і ў іншых сталіц) не было жорсткай прадузятасці супраць амерыканскай здабываючай галіны. Тут загвоздка ў іншым: у нізкай цэнавай канкурэнтаздольнасці амерыканскіх энерганосьбітаў. Сланцавая рэвалюцыя нарабіла шмат шуму, але аказалася не такой камерцыйна выгаднай, як гэта магло здацца. Вельмі высокі сабекошт рабіў тую ж нафту залежнай ад коштавай кан’юнктуры. Называліся розныя лічбы. Але ў раёне 50–60 долараў за барэль амерыканскія нафтавыя вышкі пачынаюць працаваць з блізкай да нулявой рэнтабельнасцю. Тая самая гісторыя з газам. Калі тысяча кубаметраў каштавала ў ЕС больш за 2 тысячы долараў, паліва з-за Атлантыкі з’яўлялася прахадным. Цяпер... Мяркуючы па ўсім, не. Інакш Дональду Трампу не прыйшлося б літаральна шантажом «уцюхваць» еўрапейцам свой вуглевадародны тавар.
Рызыкну выказаць здагадку: якой бы ні была формула цэнаўтварэння, яна будзе далёкая ад рынкавай. І кошт амерыканскіх нафты і газу будзе большы, чым у іншых пастаўшчыкоў. Інакш іх бы і так купілі на сусветным рынку без усялякага націску. І цяпер самае цікавае пытанне: а які механізм рэалізацыі здзелкі? Бо не старшыня Еўрапейскай камісіі Урсула фон дэр Ляен, якая вяла заключныя перагаворы з Дональдам Трампам у Шатландыі, будзе купляць энерганосьбіты! У яе грошай няма. Значыць, нейкім чынам давядзецца вырашаць гэта пытанне з энергетычнымі аператарамі. Наўрад ці атрымаецца гэта зрабіць у добраахвотным парадку. Прыйдзецца прызначаць адказных, кантраляваць іх, караць, калі не будуць спраўляцца з набыццём неканкурэнтаздольнага амерыканскага тавару. Мабыць, давядзецца ўводзіць і квоты для іншых пастаўшчыкоў, каб расчысціць дарогу амерыканцам.
А спажыўцам? Ім таксама, відаць, давядзецца выдаваць нейкія ўстаноўкі, бо ў Еўропы з’яўляецца мэта: пераварыць амерыканскія вуглевадароды на пэўную суму. Паколькі яны дарагія, а еўрапейская прадукцыя даўно ўжо мае праблемы з цэнавай канкурэнтаздольнасцю, давядзецца ЕС дадаткова абараняцца ад знешняга свету. Але паколькі без тых жа азіяцкіх тавараў еўрапейцы цалкам абысціся не могуць, то будуць прыдумляць свае хітрыкі. І так пайшла-паехала па ланцужку сістэма квот. А яна — базіс для планавання, бо даводзіцца купляць прадукцыі не столькі, колькі трэба, а колькі прадугледжана квотай, і ад гэтай лічбы танцаваць.
А менавіта так планавая эканоміка і ўладкавана. Дарэчы, гэта ж давядзецца рабіць, мяркуючы па ўсім, і амерыканцам, бо патрэбна вызначаць шчасліўчыкаў, якія будуць гандляваць нафтай і газам не на адкрытым рынку, а ў рамках пагаднення з Еўрасаюзам, на асаблівых умовах. Гэта значыць, што з іншага боку акіяна таксама з’яўляецца свой план. Прывітанне, сусветная планавая эканоміка. Аказалася, што амерыканцы не з’яўляюцца яе праціўнікамі, калі дзяржплан сядзіць у Вашынгтоне.
Дарэчы, новая нармальнасць, якая ствараецца Трампам, далёкая ад савецкіх прынцыпаў гаспадарання. Хутчэй, яна бліжэй да італьянскіх і нямецкіх канцэптаў 30–40-х. У навуковай літаратуры гэта часта называюць дзяржаўным капіталізмам. Нібыта і ёсць прыватная ўласнасць, яе ўладальнікі, захоўваюцца ўсе атрыбуты капіталізму. Але праз давядзенне планаў да прыватнікаў дзяржава гаворыць, колькі, што трэба выпускаць, па якой цане і ў які бок прадаваць. Словам, бывай рынак з яго свабодамі і хоць бы тэарэтычнымі імкненнямі да сумленнай канкурэнцыі і працвітання. У дзяржаўным капіталізме бенефіцыяры эканомікі таксама прызначаюцца. Мабыць, гэта наступны раздзел у палітычнай кар’еры Дональда Трампа.
Інтэлект Штучны
