Што такое інфляцыя?
На нарадзе з кіраўнікамі банкаў 9 верасня кіраўнік дзяржавы запатрабаваў пераламаць у краіне тэндэнцыю росту інфляцыі. Цяпер прырост спажывецкіх цэн да ўзроўню ліпеня мінулага года ў гадавым выражэнні ўжо перавышае 7 % пры мэтавай задачы па абмежаванні інфляцыі ў гэтым годзе на ўзроўні, які не перавышае 5 %.
— Такі ўзровень у сярэднетэрміновай перспектыве ўяўляецца камфортным і аптымальным для беларускай эканомікі: ён дазваляе забяспечваць і рост даходнай часткі бюджэту, і збалансаванае ўнутранае развіццё, — адзначыла Юлія Абуховіч. — Зніжэнне індэкса спажывецкіх цэн у жніўні і верасні сведчыць аб змякчэнні інфляцыйнага ціску і наяўнасці перспектывы завяршыць гэты год з узроўнем інфляцыі, бліжэйшым да прагнознага.
Эксперт адзначыла, што індэкс спажывецкіх цэн, які агучваюць, кажучы пра інфляцыю, не адзіны яе індыкатар, ёсць яшчэ індэкс цэн вытворцаў і дэфлятар ВУП.
— У цэлым эканамічная карціна некалькі складанейшая, паколькі для ацэнкі характару інфляцыйных працэсаў варта ўлічваць таксама эканамічны рост, інвестыцыі і знешні гандаль, — звярнула яна ўвагу.
Індэкс цэн вытворцаў паказвае змяненне цэн на так званыя прамежкавыя тавары — сыравіна, матэрыялы і тавары на аптовым узроўні. Калі ў вытворцаў растуць выдаткі (на сыравіну, энергію, лагістыку), расце гэты індэкс. Гэта апераджальны індыкатар інфляцыі.
Індэкс спажывецкіх цэн дэманструе змяненне цэн на фіксаваны кошык тавараў і паслуг, які купляе сярэдняя хатняя гаспадарка (ежу, адзенне, транспарт, сувязь, камунальныя паслугі і г. д.), уключаючы імпартную прадукцыю. Рост гэтых цэн найбольш моцна адчуваюць людзі, таму нядзіўна, што індэкс спажывецкіх цэн стаў асноўным, базавым вымяральнікам інфляцыі ў краіне.
Нарэшце, дэфлятар ВУП — гэта самы шырокі паказчык інфляцыі. Ён вымярае змяненне цэн на ўсе тавары і паслугі, вырабленыя ўнутры краіны, і ўлічвае не толькі спажывецкія тавары, але і інвестыцыйныя (станкі, будынкі) і чысты экспарт.
— Працэс інфляцыі, гэта значыць, абясцэньвання грошай, які прыводзіць да павышэння цэн на большасць катэгорый прадукцыі, не абумоўленага паляпшэннем яе якасці, звычайна ідзе ў наступным парадку. Інфляцыя выдаткаў, выкліканая ростам сусветных цэн на сыравіну або ўнутраных выдаткаў, змушае вытворцаў падымаць цэны. Далей рознічныя сеткі і пастаўшчыкі паслуг закладваюць свае падросшыя выдаткі ў канчатковую цану для спажыўца, фарміруючы спажывецкую інфляцыю. Нарэшце, рост цэн ахоплівае ўсю эканоміку, і дэфлятар ВУП адлюстроўвае гэты агульны рост, — падкрэсліла эканаміст.
Інфляцыя можа суправаджаць эканамічны рост, калі разам з пашырэннем і ўскладненнем эканомікі растуць даходы насельніцтва і павышаны попыт адлюстроўваецца ў росце цэн. Гэта, можна сказаць, «здаровая» інфляцыя. Магчыма і супрацьлеглая сітуацыя — стагфляцыя: з-за росту выдаткаў вытворцы (а за імі і прадаўцы) падымаюць цэны, попыт падае, эканамічны рост запавольваецца, а цэны застаюцца высокімі.
— Рост ВУП (попыт, які расце) стымулюе інвестыцыі, бо прадпрыемствы прагназуюць больш высокі прыбытак і пашыраюць вытворчасць. Таму невялікая інфляцыя, якая кантралюецца, нават карысная эканоміцы, паколькі спрыяе яе пашырэнню і паскарэнню, — падагульніла Юлія Абуховіч.
Што цяпер адбываецца ў Беларусі?
— У гэтым годзе за дзевяць месяцаў мы бачым умераны рост ВУП (плюс 1,6 %), які суправаджаецца высокім ростам інвестыцый у асноўны капітал (плюс 15 %, што ўдвая больш за прагнозны паказчык на бягучы год). Гэта сведчыць аб тым, што эканоміка знаходзіцца ў фазе актыўнага інвестыцыйнага попыту, які шмат у чым стымулюецца дзяржавай, — падкрэсліла Юлія Абуховіч.
Пры гэтым інфляцыя выдаткаў (плюс 6,4 %) ніжэйшая за спажывецкую інфляцыю (плюс 7,1 %).
— Гэта значыць, бягучая інфляцыя ў большай ступені з’яўляецца інфляцыяй попыту. А попыт падаграваецца ростам даходаў насельніцтва і вельмі высокім ростам інвестыцый, які цягне за сабой цэны, асабліва ў паслугах і будаўніцтве, — патлумачыла яна. — Пры гэтым індэкс-дэфлятар ВУП склаў за гэты час больш за 12 %, што сведчыць аб росце агульных цэн у эканоміцы амаль удвая хутчэй за рост цэн у спажывецкім кошыку. Тлумачэннем гэтаму можа быць факт, што дэфлятар уключае тое, чаго няма ў індэксе спажывецкіх цэн, а менавіта інвестыцыі і экспарт. Улічваючы каласальны рост інвестыцый у гэтым годзе, цэны менавіта на інвестыцыйныя тавары (будматэрыялы, абсталяванне і г. д.) растуць апераджальнымі тэмпамі. Гэты рост і цягне дэфлятар ВУП уверх, а спажывецкая інфляцыя застаецца пад больш жорсткім кантролем.
Нягледзячы на месячныя ваганні, агульная гадавая інфляцыя працягвае другі месяц запар запавольвацца (з 7,4 % да 7,1 %). Гэта ўказвае на тое, што меры па кантролі цэн і строгая грашова-крэдытная палітыка аказваюць стрымлівальны ўплыў, дадала эксперт.
— Жнівень у Беларусі — месяц сезоннай дэфляцыі (сёлета мінус 0,3 % індэкса спажывецкіх цэн). Адбываецца збор ураджаю, што прыводзіць да адчувальнага зніжэння цэн на агародніну і садавіну, што перавышае сукупны рост цэн на іншыя тавары і паслугі. Зразумела, што гэты фактар з’яўляецца часовым, — адзначыла Юлія Абуховіч. — Ужо ў верасні сезонны фактар вычарпаў сябе, але адначасова з гэтым месячная інфляцыя з боку вытворцаў у апошнія два месяцы таксама была адмоўнай (мінус 0,1 %), што з’яўляецца апераджальным індыкатарам і павінна стрымліваць цэны ў наступны перыяд. Аднак асноўны драйвер інфляцыі цяпер не выдаткі, а ўнутраны попыт у сектары паслуг, а таксама рост цэн на харчовыя тавары, не звязаныя з сезоннасцю, у тым ліку імпартныя (напрыклад, кава).
Паспяховы кантроль росту цэн на гэтыя тавары і паслугі падмацуе намаганні, што прымаюцца кіраўніцтвам краіны па стрымліванні спажывецкай інфляцыі, упэўнена эканаміст.
— Гэта дае падставы чакаць больш нізкага ўзроўню інфляцыі да канца гэтага года, бо два папярэднія гады Беларусь ужо заканчвала з паказчыкам інфляцыі меншым за той, што прагназаваўся, — падсумавала яна.
Паводле БелТА
