Ад адных думак, што і дзе рабіць і парадкаваць, каб нічога не забыцца, галава ішла кругам і нават ноччу дрэнна спалася — хацелася вось прама зараз ускочыць, бо столькі ўсяго, гэта ж як паспець... Але — дзіва: як толькі па дарозе з суседняй вёскі, куды прывёз са сталіцы амаль пусты ўжо ў гэты час аўтобус, замаячыла верхавіна вялізнага ясеня на нашым участку, ахінуў спакой.
Гэткі, ведаеце, не імгненны, не сітуацыйны, а нейкі спрадвечны, той самы, што дае ўпэўненасць і адчуванне ладу з наваколлем. Усё стала проста і зразумела: вось ты (і няважна, колькі табе гадоў), а вунь там, ужо зусім блізка, — родная сядзіба, родная хата (і няважна, колькі ты там не быў). І ты ідзеш туды, і хутка будзеш дома. Усё як павінна быць. Жыццёвая канстанта, без якой яго, жыццё, і ўявіць складана. Гэта не пра адлегласць і час. Гэта пра іншае — пра цябе самога, усяго такога гарадскога, пры пасадзе, упэўненага, дзелавога. А вось жа не будзе магчымасці гэтага вяртання — і хто ты будзеш, дзе ты будзеш сам сябе шукаць?
І ці знойдзеш?
... Жвава скача агонь, патрэскваюць дровы. Печ у восеньскія выхадныя — галоўны клопат, бо хата настылая, халодная, нават у пакоях з рота ідзе пара. Але жыватворнае цяпло хутка напаўняе кожны куток — печкі, зробленыя гадоў семдзесят назад, награваюцца хутка, тэмпературу трымаюць доўга. Калі ж запаліць яшчэ пліту, што награвае прыпек вялікай печы, будзе нават горача. На пліце можна пасмажыць бліны ці яечню, у печ — паставіць на некалькі гадзін невялікі гаршчок з ячнымі крупамі — панцаком. Штосьці смачнейшае прыдумаць цяжка, хіба што бабка ў той жа печы, але з ёй больш клопату, а выхадныя пралятаюць хутка. Вярнуўшыся ў Мінск, я пастаўлю бабку ў духоўцы — усё як належыць: і цыбулькі туды, і скварачак, і перцу з лаўровым лістом. Усё роўна не той смак... Няма гэтага духу з печкі. Гэта, ведаеце, калі закладваеш юшку і кажаш: «Не, чаду няма, толькі дух». Карацей, вы мяне зразумелі. А таму, хто не зразумеў, і не патлумачыш па-іншаму, хіба паспачуваеш, што не ведае і не каштаваў...
У вёсцы за тыдзень — два пахаванні. Сышлі ў гэтай лістападаўскай слаце дзве бабулі. На два пастаянныя жыхары стала менш. Суседка, гэткая ж спадчынніца-дачніца, з горыччу сказала: гэта памірае сапраўдная вёска.
«А мы?» —запярэчыла ці то ёй, ці то самой сабе, бо падобныя думкі і самой прыходзілі ў галаву, бо сыходзяць людзі, якія пражылі тут усё жыццё, не наездамі, бо з імі на вясковай вуліцы ты вітаўся амаль паўвека назад, ідучы ў школу, і крычаў ім здалёк «добры дзень» літаральна месяц таму, калі быў тут папярэдні раз. А мы... Гарадскія гаспадары вясковых хат, якія стараюцца іх сагрэць на выхадныя, а пасля пакідаюць дубець пад халодным дажджом з заплюшчанымі чорнымі шыбамі. Але ж вяртаемся зноў і зноў, бо гэта не пра адлегласць і час, гэта пра цябе самога...
Прыходзіць Валянцін Антонавіч, гаспадар сядзібы на ўскраіне, — паматаўшыся па свеце, ён нарэшце спыніўся тут, на радзіме сваёй матулі. Цяпер дбае аб захаванні памяці вёскі, яе гісторыі. Ён прынёс з сабой доўгую рулетку, і мы ідзём мераць даўжыню акружнасці ясеня, што стаіць на маім участку (ці ясеніны, як ласкава, па-жаночаму, завуць дрэва ўсе пакаленні нашай сям’і). Антонавіч будзе выходзіць на раённую прыродаахоўную інспекцыю, каб наша дрэва, а яшчэ два дубы, што растуць на вуліцы непадалёку, атрымалі статус помнікаў... Гадоў дваццаць назад мы з ім жа мералі дрэва — тады яно было 5 метраў 70 сантыметраў у абхваце. Цяпер жа — пяць дзевяноста!
Мы гладзім шурпатую кару, разважаем пра тое, што вось яшчэ гадоў дзесяць — і будзе ўжо ўсе шэсць метраў, і гэта, магчыма, будзе прэтэнзія на нейкі рэкорд. Я згадваю, што вядуцца размовы аб тым, каб еўрапейскі ясень увогуле ўключыць у Чырвоную кнігу, бо дрэва актыўна выцясняе з прыроды яго амерыканскі сабрат і абарыгенны від становіцца ўсё больш рэдкім. Так што наш экземпляр калі-небудзь будзе пад аховай у квадраце.
Дзе будзем у гэты час мы? Якая розніца? Гэта ўжо не пра нас. Гэта пра тое, што было задоўга да нас, і, дасць Бог, будзе пасля.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
