Электроннае мысленне ступіла далёка наперад і па шэрагу функцый ужо пакінула далёка чалавечыя магчымасці. Напрыклад, па хуткасці мы ўжо даўно не можам спаборнічаць з электроннымі сістэмамі. І прайгралі не ўчора: яшчэ лямпавыя сістэмы давалі нам фору па гэтым параметры. Складана спаборнічаць з гаджэтамі па аб’ёме запамінальнай інфармацыі. Але ў чалавека застаюцца велізарныя перавагі перад самымі наварочанымі лічбавымі сістэмамі. Мы выйграем канкурэнцыю ў электроннага мозгу ў частцы творчасці, інтуіцыі, уяўлення і вобразнага мыслення. Іншае пытанне, што гэтыя навыкі падвяргаюцца нападу сучасных камунікацыйных рашэнняў, многія з якіх грунтуюцца на выкарыстанні аўдыёвізуальнага кантэнту. Ён прывабней, але зніжае наша ўяўленне.
Тэхналогіі заўсёды з’яўляюцца выклікам і прымушаюць нас змяняць свой лад жыцця. Фізкультура і спорт сталі масавым захапленнем пасля глыбокага пранікнення ў масы аўтатранспарту і механізаванай прамысловасці. Паўстагоддзя таму, не кажучы пра больш даўнія часы, фізічная праца прысутнічала практычна ўсюды. У адных галінах яна была лягчэй, у іншых — больш цяжкай, месцамі нават знясільваючай. Той жа кіроўца адчуваў вельмі істотныя фізічныя нагрузкі, калі даводзілася круціць руль грузавіка без гідраўзмацняльніка.
У тыя часы людзям калі і патрабавалася трэніроўка, то выключна каб прывесці мышцы ў дастатковую кандыцыю для выканання тых ці іншых функцый.
Сёння жорсткая фізічная праца сыходзіць у мінулае. Аўтаматычныя станкі, сістэмы, пагрузчыкі, шматлікія прыстасаванні з разраду так званай малой механізацыі значна зніжаюць нагрузку — і на вытворчасці, і ў побыце. Сабраць, скажам, шафу звычайнай адвёрткай — нядрэнная трэніроўка для шырокай групы цягліц. Але калі ёсць шурупавёрт, то задзейнічаны выключна адзін палец, астатнюю нагрузку бярэ на сябе інструмент. І каб падтрымліваць арганізм у тонусе, ужо даводзіцца прыдумляць фізічныя практыкаванні. Фітнес актыўна ўваходзіць у моду не толькі з-за імкненняў да здаровага ладу жыцця, але і па прычыне змены тэхналагічных укладаў. На прабежкі і сілавыя трэнажоры застаюцца фізічныя сілы. Многія глыбока індустрыяльныя прафесіі перайшлі ў разрад разумовай працы з укараненнем станкоў з ЧПУ, рабатызаваных сістэм, аўтаматызаваных ліній вытворчасці. Молат і кувалда сышлі ў далёкае мінулае, сталявар ужо не стаіць побач з плавільнай печчу, а рэгулюе ўсе працэсы праз пульт кіравання, седзячы ў зручным крэсле.
Электронныя рашэнні, у тым ліку і вялікія моўныя генератыўныя мадэлі (якія часцей за ўсё і называюць штучным інтэлектам) мяняюць сферу інтэлектуальнай працы. Лічбавыя рашэнні ўжо абышлі чалавека ў выкананні многіх руцінных функцый: пачынаючы з фарміравання бухгалтарскіх дакументаў і заканчваючы пабудовай маршруту руху ў навігатарах. Камп’ютар даўно хутчэй за нас лічыць, запамінае большы аб’ём інфармацыі, хутчэй яе знаходзіць і кампануе... Нейрасеткі ўжо нядрэнна малююць, пішуць вясёленькія вершы, складаюць з нот іншы раз прыстойную музыку, нават пішуць праграмныя коды не горш, чым сярэднестатыстычны праграміст.
Факт: лічбавыя рашэнні ўжо ў значнай ступені ўзялі на сябе руцінную працу. Добрая нагода задумацца аб канкурэнцыі з машынай. І яна магчымая. Перш за ўсё ў тых галінах, у якіх нейрасеткі і лічба нам прайграюць у чыстую — творчыя кірункі ў самым шырокім разуменні гэтага слова. Нейрасеткі працуюць з вялізнымі масівамі даных, але, па сутнасці, могуць толькі кампіляваць пройдзены матэрыял. Адлюстраваць нешта прынцыпова новае ў іх атрымліваецца слаба. Камп’ютар разумны, але празмерна рацыянальны і лагічны, таму не можа зазіраць за гарызонт: ён не ўмее марыць. Для электроннага мозгу ёсць мінулае, якое захоўваецца ў тэрабайтах інфармацыі, але адсутнічае будучыня. Электроніка пазбаўлена фантазіі. Вобразнае мысленне — канкурэнтная перавага чалавечага розуму над паўправадніковым.
Іншае пытанне, што лічба вядзе атаку з гэтага боку на чалавека. Аўдыёвізуальны кантэнт захоплівае інфармацыйную прастору. Некаторыя алармісты не выключаюць, што гадоў гэтак праз 30–50 большасць адвыкне чытаць і пісаць. У гэтым адпадзе неабходнасць: пяройдзем на зносіны праз малюнкі і відэашэрагі. Тады і абрынецца наш апошні бастыён перад машынным інтэлектам. Ён і цяпер ужо падвяргаецца бамбардзіроўцы, бо мозг неабходна трэніраваць. Кніга прымушае працаваць наша шэрае рэчыва, з апісанняў аўтара складаць у галаве ўнікальныя вобразы герояў апавядання, сцэны, развіццё падзей. Візуал ярчэй, больш зразумелы, больш эмацыйны ў нейкай ступені, але для мозгу з’яўляецца спрошчанай задачай. Думаць не трэба — глядзі і запамінай. Праўда, запамінаем мы менш і горш за машыну. Таму загадзя прайграем. Заліпанне ў гаджэтах небяспечна з пункту гледжання атрафіі вобразнасці мыслення. І ёсць ужо наступствы. Далёка не ўсе зумеры, заплюшчыўшы вочы, могуць уявіць уласную руку! Такая рэальнасць. Магчыма, кніга не самы сучасны носьбіт інфармацыі. Але яна забяспечвае нашу канкурэнтаздольнасць у свеце электроннага мыслення. Нагода задумацца для многіх: і для дзяцей-падлеткаў, і для бацькоў, якія іншы раз пагардліва ставяцца да несучасных спосабаў навучання. Але без іх наш мозг дрэйфуе ў бок спрашчэння і пагражае ператварыцца ў звычайны камп’ютар. Толькі маламагутны ў параўнанні з нейрасеткамі.
Аляксей Клімаў
