— Юлія Сяргееўна, растлумачце, што такое інсульт і якія яго асноўныя прычыны?

— Інсульт — гэта клінічны сіндром вострага парушэння мазгавога кровазабеспячэння, які суправаджаецца развіццём неўралагічнай сімптаматыкі з прычыны гібелі клетак галаўнога мозга. Варта падзяліць інсульты на дзве асноўныя групы: ішэмічныя і гемарагічныя, бо яны прынцыпова адрозніваюцца прычынамі і механізмам узнікнення. Калі казаць пра ішэмічны інсульт, то прычынай, як правіла, з’яўляюцца тромб ці эмбал, якія трапляюць з розных крыніц у галаўны мозг, закупорваюць сасуд, абмяжоўваючы прыток крыві к пэўнаму ўчастку мозга і выклікаюць гібель клетак. Або гемадынамічныя парушэнні: па нейкіх прычынах падае артэрыяльны ціск і цыркуляцыя крыві ў галаўным мозгу, наступае кіслароднае галаданне, і развіваецца ішэмічны інсульт.

Асаблівасць гемарагічнага інсульту — тое, што ён развіваецца ў выніку парушэння цэласнасці сасуда. Прычына гэтага — або празмерны артэрыяльны ціск, або парушэнне цэласнасці сасуда, выкліканае анамаліяй развіцця, ў прыватнасці, лакальнае пашырэнне сасуда, так званая анэўрызма.

— Фактары рызыкі інсульту можна раздзяліць на дзве вялікія групы: мадыфікаваныя, на якія мы можам паўплываць, і немадыфікаваныя, якія немагчыма змяніць. Да немадыфікаваных адносіцца наш пол. Мужчыны пэўнага ўзросту — ад 55 да 65 гадоў — маюць больш высокую рызыку развіцця інсульту, чым жанчыны. Пасля 65 гадоў рызыка развіцця інсультаў як у жанчын, так і ў мужчын аднолькавая. Што датычыцца ўзросту, то чым старэйшы чалавек, тым вышэйшая рызыка. Уплывае і спадчыннасць: калі ў самых блізкіх родзічаў былі інсульты, асабліва ў маладым, да 50 гадоў, узросце, то рызыка іх наступлення павышаецца. Значэнне мае і расавая прыналежнасць, напрыклад, у афраамерыканцаў рызыка вышэйшая, чым у прадстаўнікоў іншых рас. Да немадыфікаваных фактараў можна аднесці і наяўнасць сардэчна-сасудзістай і іншай спадарожнай паталогіі, якая можа садзейнічаць наступленню інсульту.

Сярод мадыфікаваных фактарам нумар адзін з’яўляецца артэрыяльная гіпертэнзія. Таму кантроль артэрыяльнага ціску для пацыентаў любой узроставай катэгорыі з’яўляецца найважнейшым. Адсюль і прынцыпы лячэння гіпертаніі, якія ўключаюць пастаянны прыём прэпаратаў, прычым эфектыўных і сучасных, выкарыстанне камбінаванай тэрапіі, кантроль лічбаў артэрыяльнага ціску: не вышэй, чым 140 на 90 мм. рт. сл. Гэта прадухіляе рызыку ўзнікнення інсульту.

Другі мадыфікаваны фактар — узровень ліпідаў у крыві, гэта значыць прафілактыка развіцця атэрасклерозу. Самае галоўнае, што мы можам зрабіць — кантраляваць ліпідаграму, прычым не толькі ўзровень агульнага халестэрыну, а халестэрын ліпапратэідаў высокай і нізкай шчыльнасці. Узровень іх павінен быць не вышэй, чым 1,6 ммоль/л, а калі інсульт ужо здарыўся — 1,0-1,4 ммоль/л. Гэта дазволіць замаруджваць развіццё атэрасклерозу. Яшчэ адзін фактар, на які можна паўплываць — дыета. Тут неабходна аддаваць перавагу міжземнаморскай з вялікім утрыманнем монаненасычаных тлустых кіслот. Яны, як правіла, утрымліваюцца ў аліўкавым, рапсавым алеі, фундуку, міндалі і іншых арэхах, авакада. Абмежаванне солі важна як для пацыентаў з артэрыяльнай гіпертэнзіяй, так і для прафілактыкі інсульту. Наступны кампанент — узровень глюкозы. У пацыентаў, якія не маюць цукровага дыябету, гэты паказчык павінен быць не вышэйшы за 5,6 ммоль/л, а ўзровень глікіраванага гемаглабіну — не большы, чым 5,7 %. Пацыенты, якія пакутуюць на цукровы дыябет, могуць утрымліваць узровень глікіраванага гемаглабіну не большы, чым 7 %. Неабходна разумець, што цукровы дыябет пацыент павінен кантраляваць прыёмам сучасных прэпаратаў, каб дасягнуць мэтавых паказчыкаў як глюкозы, так і глікіраванага гемаглабіну.

Наступны фактар — наша вага. Неабходна трымаць індэкс масы цела ад 18 да 25 кг/м2. Кожнае яго павышэнне на 5 адзінак павялічвае рызыку ўзнікнення інсульту на 10 %. Вельмі важная фізічная актыўнасць. Неабходна памятаць, што 150 хвілін фізічнай нагрузкі сярэдняй інтэнсіўнасці ў тыдзень ці 75 хвілін нагрузкі высокай інтэнсіўнасці будуць садзейнічаць прафілактыцы наступлення інсульту. Зразумела, што людзі рознага ўзросту схільныя да рознай фізічнай актыўнасці. Аднак, калі пажылы чалавек можа хадзіць, значыць, ён павінен хадзіць у максімальным для сябе тэмпе і з часам старацца яго нарошчваць, каб лепш пераносіць нагрузкі. Яшчэ адзін фактар — адмова ад курэння, прычым поўная ад прадукцыі, якая ўтрымлівае нікатын, а таксама электронных цыгарэт, вэйпаў і інш. Даследаванні паказваюць, што пацыентам, якія перанеслі інсульт, шкодзіць нават пасіўнае курэнне — ёсць рызыка ўзнікнення паўторнага інсульту. Важную ролю адыгрывае здаровы сон, як правіла 7-9 гадзін, пазбаўленне ад алкаголю і, па магчымасці, ад стрэсу.

— Ці ёсць прадвеснік інсульту?

— Ім, як правіла, лічыцца транзіторная ішэмічная атака. Гэта кароткатэрміновы стан, у народзе яго называюць мікраінсультам. Характэрна, што сімптомы нагадваюць інсульт, аднак іх працягласць не большая за 24 гадзіны, і калі праводзіцца дыягностыка такога пацыента, урач не знаходзіць марфалагічных змен клетак галаўнога мозга. Сімптомы падобныя, але яны кароткатэрміновыя.

Рэч у тым, што ў чалавека, у якога развіваецца транзіторная ішэмічная атака, на дашпітальным этапе нельга вызначыць, гэта транзіторная атака ці пачатак інсульту. Таму трэба як мага раней выклікаць хуткую дапамогу. Пацыент павінен знаходзіцца ў ляжачым ці паўляжачым становішчы, ён не павінен піць, есці, калі ёсць здымныя зубныя пратэзы, іх варта дастаць. Калі ёсць рвотныя масы ці сутаргавы сіндром, пацыента трэба павярнуць на бок. Для кожнага інсульту важны час, таму чым раней мы выклікаем хуткую, тым хутчэй папярэдзім наступленне інсульту ці мінімізуем колькасць загінулых клетак галаўнога мозга.

— Па якіх прыкметах вызначыць, што ў блізкага інсульт?

— Сімптомы інсульту могуць быць розныя. Калі пацыент захоўвае прытомнасць і можа штосьці сказаць, адным з сімптомаў можа быць галаўны боль. Яго асаблівасць — нарастаючы характар, у нетыповым для чалавека месцы, або празмернай інтэнсіўнасці. Другі момант — парушэнні каардынацыі, млоснасць, рвота, сутаргі, хісткасць ці няўстойлівасць паходкі, слабасць у канечнасцях. Калі блізкія імкнуцца зразумець, ці ёсць інсульт, існуе кароткае правіла FAST, якое расшыфроўваецца наступным чынам. Fase — твар: просім пацыента ўсміхнуцца, і калі ёсць асіметрыя, гэта адна з прыкмет. Далей Arm — рука, просім падняць рукі гарызантальна і затрымаць на некалькі секунд, калі адна з рук пачынае міжвольна апускацца, можна западозрыць інсульт. Speech — маўленне: мы просім пацыента назваць, напрыклад імя і прозвішча: калі ён гаворыць неразборліва, гэта трэці сімптом. І апошняе Tіme — час: чым хутчэй мы выклікаем хуткую, тым будзе больш часу на мінімізацыю наступстваў.

Алена КРАВЕЦ