Гісторыя краіны адлюстравана ў гэтых бясцэнных дакументах праз лёсы людзей, іх душэўныя перажыванні. Шчырыя, бясхітрасныя радкі ішлі ад сэрца да сэрца — і можна ўявіць радасць, якою свяціліся вочы жанчыны, што атрымала просты лісток або паштоўку з нумарам палявой пошты. І з якой удзесяцяронай сілай сціскалі аўтамат рукі байца — бо ён ведаў: яго памятаюць і чакаюць дома. Так, сіла ўздзеяння лістоў мала з чым была параўнальная — і палявая пошта працавала бесперабойна.
Многія з гэтых сведчанняў эпохі беражліва захоўваліся ў сямейных архівах дзесяцігоддзямі, перш чым апынуцца ў музейных фондах. Сярод іх — лісты камандзіра ўзвода сувязі Акіма Малецкага, перададзеныя ў Беларускі музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны яго дачкой Нінай разам з біяграфіяй бацькі ў 80-х гадах мінулага стагоддзя.
«Салдат Акім»
Ён верыў, што вернецца да каханай жонкі і дзяцей. Не сумнявалася ў вяртанні мужа і Марыя — столькі аптымізму было ў яго лістах. Старшы сяржант Акім Малецкі пісаў іх кожны раз, як толькі выпадала магчымасць. Пры гэтым стараўся, каб страшная рэальнасць вайны, цяжкі і горкі салдацкі вопыт не пранікалі на паперу, не ранілі родных лішнімі перажываннямі, падкрэсліла малодшы навуковы супрацоўнік музея Ганна Лукашэвіч.
«...Цалую сваіх мілых дзетак, Воўку, Нінусю і двух малых. А цябе, мая бабулька-клапатушка, асабліва. Духам не падай, над маімі лістамі не плач, а, наадварот, радуйся, я зараз на самым дне чалавечых пакут, дзе ўтвараюцца крупінкі золата, а ўсякі брудны накіп зліваецца прэч. Гарачае прывітанне суседзям і ўсім добрым людзям, асабліва тым, якія любяць лавіць рыбу, выпіць гарэлачкі, добра закусіць, расказваць і паслухаць розныя байкі. Напішу я вам пасля вайны вясёлую кнігу...».
Ён мог бы напісаць нямала кніг, прычым з уласнымі ілюстрацыямі. Акім Цімафеевіч Малецкі, які нарадзіўся ў Башкірыі ў 1905 годзе, да вайны паспеў атрымаць педагагічную і мастацкую адукацыю, папрацаваць настаўнікам у Вазнясенску. Для вучняў маляваў карціны, рабіў цацкі з дрэва. З Марыяй Варанковай — будучай жонкай — пазнаёміўся падчас тэрміновай вайсковай службы ў Тамбоўскай вобласці. У сям’і нарадзіліся дачка і тры сыны. Малодшы з’явіўся на свет у 1942-м — Акім ужо пайшоў на фронт. У лістах ён звяртаецца да маленькага «незнаёмца» любоўна-паважліва: «Добры дзень, дарагія мае працаўнікі, мілая жоначка Маруся, дачка Нінуся, старэйшы сын Вавушка, сярэдні сын Аляксейка і малодшы — Дзмітрый Акімавіч...».
Ваяваў Малецкі ў складзе 43-й арміі, быў на перадавой, з баямі прасоўваючыся на захад. Прайшоў баявымі дарогамі да Беларусі. Наладжваў сувязь, хадзіў у атаку, выконваў заданні ў тыле ворага. Пападаў у акружэнне. Хаваў загінуўшых таварышаў. А ў хвіліны зацішша думкамі ляцеў да любімых людзей. Для дзяцей складаў казачныя гісторыі пра «салдата Акіма», які, нягледзячы на люты супраціўленне фашыстаў, з усіх калатнеч выходзіць пераможцам. Ілюстраваў свае пасланні каляровымі алоўкавымі малюнкамі, даваў гісторыям назвы — напрыклад, «Казлячы кажушок».
«Немца паганага б’ём»
У лісце ад 20 красавіка 1942 гады Акім Цімафеевіч дзякуе сям’і за дасланыя гасцінцы: «Дзякуючы вам я пачуваюся моцным, дужым, здаровым!». Разважае аб сыне Вове, якому абавязкова прывязе стрэльбу і чорны раменьчык, калі з фашысцкай Германіяй будзе пакончана. Спадзяецца, што здарыцца гэта ўжо да Калядаў...
У 1943 годзе Акім Малецкі распавядаў аб становішчы на перадавой: «Немца паганага б’ем». Марыя заўсёды адпісвала мужу, але з-за падзей на фронце адказы часам затрымліваліся. У такія дні воін сумаваў, у лістах тлумачачы гэтыя паўзы гаспадарчымі клопатамі: «Але я чалавек здагадлівы, ведаю сёе-тое і без лістоў, ведаю, што ў вас падыходзіць сенаванне...». Дзяліўся душэўнымі перажываннямі: «Бывала, у сне ўбачыш вайну, прачынаешся і... рады, што гэта было ў сне».
Але вайна, на жаль, ішла наяве. У 1944 годзе пры вызваленні Расонскага раёна Віцебскай вобласці Акім Малецкі, наладжваючы сувязь, атрымаў цяжкае раненне ў жывот. Быў дастаўлены ў палявы шпіталь, але выратаваць яго не ўдалося. Марыя Трафімаўна доўга не магла паверыць у смерць каханага. «Мама свайго Акіма ўспамінала ўсё жыццё», — пісала Ніна Якімаўна. Памяць вызваліцеля Беларусі ўшанавана ў Расонах, дзе пахаваны прах стойкага «салдата Акіма». А памяць аб тым, якім шчырым, светлым і кахаючым чалавекам ён быў, захавалі пажоўклыя старонкі франтавых лістоў.
Алена БРАВА
Фота прадастаўлена Беларускім дзяржаўным музеем гісторыі Вялікай Айчыннай вайны
