Большасць каментатараў з экспертнай і медыйнай сфер сыходзяцца ў тым, што праведзены з 31 жніўня па 1 верасня 25-ы саміт ШАС пацвердзіў імкненне Кітая паэтапна ператварыць арганізацыю ў рэальны цэнтр цяжару еўразійскай дыпламатыі, шматпалярнасці і тэхналогій. Такую думку БелТА выказаў аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (БІСД), кіраўнік Цэнтра даследаванняў ШАС і БРІКС Юрый Ярмалінскі.
«Фармат, маштабы і піяр мерапрыемства, а таксама новая ініцыятыва па глабальным кіраванні (у дапаўненне да больш ранніх — развіцця, бяспекі і цывілізацыі) адлюстроўваюць устойлівы намер Пекіна планамерна ўзмацняць ролю ШАС у міжнароднай палітыцы, у тым ліку ў процівагу заходнім інстытутам», — адзначыў Юрый Ярмалінскі.
Аналітык указаў на тое, што Індыя на саміце прадэманстравала прагматызм і стратэгічную аўтаномію: удзел у форуме гарманічна спалучаўся з пошукам гарантый і новых магчымасцей у сферах бяспекі і эканомікі ў адносінах з Кітаем. «Прапанова прэм’ер-міністра Нарэндры Модзі заснаваць „Форум дыялогу цывілізацый“ падкрэслівае паслядоўную прыхільнасць Нью-Дэлі да „мяккай сілы“, — сказаў ён. — Падабенства гэтай ідэі з кітайскай ініцыятывай глабальнай цывілізацыі перадае настрой на канструктыўны дыялог і далейшую нармалізацыю адносін з усходнім суседам. Пры гэтым выразна акрэслены „чырвоныя лініі“ — тэрытарыяльная цэласнасць і суверэнітэт, адносіны з Пакістанам. Трэба адзначыць, што ўдзел Індыі робіць ШАС больш інклюзіўнай пляцоўкай, нівеліруе рызыкі аднабаковага дамінавання».
Разам з тым узаемадзеянне гэтых дзвюх краін, як і раней, аб’ектыўна чаргуецца з канкурэнцыяй і саперніцтвам у рэгіёне. Маюць месца разыходжанні па нацыянальных прыярытэтах і інтарэсах. Саміт забяспечыў Нью-Дэлі і Пекіну камфортную пляцоўку для перазагрузкі адносін і аздараўлення клімату стратэгічнага даверу, але не зняў фундаментальных супярэчнасцей, упэўнены Юрый Ярмалінскі.
Акрамя таго, цэнтральнаазіяцкія дзяржавы (асабліва Казахстан) бачаць у ШАС крыніцу інвестыцый, а таксама зручную каардынацыйную платформу. Таму яны падтрымліваюць і ініцыююць стварэнне профільных цэнтраў па бяспецы, водных рэсурсах, ШІ. «Пры гэтым краіны рэгіёна дзейнічаюць прагматычна і асцярожна: шукаюць перш за ўсё рэальныя эканамічныя выгады, імкнуцца ўзмацняць сваю ролю ў еўразійскай палітыцы, у тым ліку за кошт балансавання інтарэсаў з іншымі цэнтрамі сілы па-за рамкамі арганізацыі», — падкрэсліў аналітык.
Ён таксама дадаў, што поўнафарматная інстытуцыянальная перазборка ШАС пакуль сутыкаецца з абмежаваннямі. Практычная рэалізацыя прынятых стратэгічных дакументаў (Стратэгія-2035, дарожныя карты па ШІ, стварэнні Банка развіцця, цэнтраў па бяспецы) патрабуе фінансавых рэсурсаў, прававых механізмаў, адзінай плацежнай інфраструктуры, а таксама ўстойлівага палітычнага кансэнсусу паміж краінамі-членамі.
Такім чынам, адзначае аналітык, 25-ы саміт ШАС у Цяньцзіні замацаваў палітычны і сімвалічны статус арганізацыі як важнага полюса і шматбаковага форуму еўразійскай дыпламатыі, прома-пляцоўкі для дэманстрацыі альтэрнатыўных мадэлей глабальнага кіравання, даў імпульсы для пашырэння шматбаковага парадку дня. «Аднак рэальныя эканамічныя і інстытуцыйныя навацыі будуць прабуксоўваць да таго часу, пакуль не з’явяцца наднацыянальныя механізмы фінансавання, шматбаковыя флагманскія праекты, адзіная плацежная інфраструктура, а таксама больш узаемнага даверу», — падкрэсліў эксперт.
На падставе выкладзеных вывадаў, а таксама ўласнага ўспрымання вынікаў саміту, аналітык прапанаваў тры магчымыя сцэнарыі развіцця ШАС. Першы — кансерватыўны. Ён магчымы ў кароткатэрміновай перспектыве. Сцэнарый прадугледжвае, што ШАС да вызначанага моманту будзе заставацца пераважна дыялогавай і каардынацыйнай шматбаковай пляцоўкай, зручным месцам для адначасовай зверкі гадзіннікаў на двухбаковых трэках. На прасторы арганізацыі будзе дадзены старт асобным сумесным праектам, аднак хуткага стварэння плацежна-фінансавай архітэктуры не адбудзецца.
Другі магчымы сцэнарый — прагматычна-ўмераны. Ён бачыцца рэалістычным у сярэднетэрміновай перспектыве. «Гэты сцэнарый грунтуецца на меркаванні, што часткова пачне функцыянаваць Банк развіцця, што прастымулюе з’яўленне новых сумесных інфраструктурных праектаў, перш за ўсё ў Цэнтральнай Азіі як геаграфічным ядры ШАС. На аснове кансэнсусу ключавых краін-членаў будзе запушчаны механізм іх фінансавання, у асноўным з удзелам Кітая і Расіі», — лічыць аналітык.
Трэці сцэнарый — амбіцыйна-трансфармацыйны. Ён мае нізкую верагоднасць без геапалітычных зрухаў. «ШАС ператвараецца ў дзейсную альтэрнатыву заходнім фінансавым інстытутам: эфектыўна працуюць Банк развіцця з выразнымі правіламі фінансавання і прыцягнення капіталу, шматбаковы плацежны механізм у нацыянальных валютах, ідзе цесная каардынацыя тэхналагічнага супрацоўніцтва. Зніжаецца да аптымальнага ўзроўню градус супярэчнасцей паміж буйнымі краінамі-ўдзельніцамі. З’яўляюцца двухбаковыя пагадненні/праекты паміж Індыяй, Кітаем і Расіяй у галінах фінансаў, гандлю, лагістыкі і бяспекі, якія інтэгруюцца ў арганізацыйную рамку арганізацыі. У выніку істотна ўзмацняецца інстытуцыянальная моц і ўплыў ШАС у Еўразіі і свеце ў цэлым (пры ключавой ролі Кітая), прапануюцца альтэрнатыўныя мадэлі развіцця і трансферу тэхналогій, з’яўляюцца сумесныя R&D (даследаванняў і распрацовак) цэнтры. Павышаюцца ўзровень і глыбіня ваенна-палітычнай каардынацыі, ствараюцца рэальна функцыянальныя энергетычныя і лагістычныя ланцужкі па-за заходнімі разрывамі», — апісаў дадзены сцэнарый Юрый Ярмалінскі.
«Які з гэтых экспертных сцэнарыяў будзе найбольш рэалістычным і жыццяздольным, пакажа час. Адзначаныя вышэй вузкія месцы — гэта, безумоўна, праблемы росту. З пункту гледжання гістарычнай рэтраспектывы, 25 гадоў (юбілей ШАС, які мы адзначым у 2026 годзе) для такой міжнароднай арганізацыі новага тыпу — толькі пачатак доўгага шляху. Трэба прадаўжаць умацоўваць еўразійскую звязку або „шанхайскі дух“, калі гаварыць у катэгорыях Хартыі ШАС. У прыкладным жа кантэксце галоўнай задачай для ўсіх нас з’яўляецца выкананне палажэнняў „Стратэгіі ўдзелу Рэспублікі Беларусь у Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва“, адобранай кіраўніком дзяржавы ў пачатку 2025 года», — рэзюмаваў аналітык.
