Да заканчэння тэрміну ўльтыматума, вылучанага прэзідэнтам ЗША Дональдам Трампам Расіі і яе саюзнікам, застаецца некалькі дзён. За апошнія месяцы амерыканскі лідар рэзка змяніў сваю пазіцыю па ўкраінскім канфлікце: ён усё часцей асуджае расійскія ўдары і, здаецца, здолеў згладзіць супярэчнасці з еўрапейскімі саюзнікамі. 

Паралельна з гэтым дзяржаўны сакратар ЗША Марка Рубіё аб’явіў аб пачатку перыяду стратэгічнай стабільнасці ў адносінах з Кітаем, тады як супраць гістарычна сяброўскай Індыі ЗША гатовы ўвесці другасныя пошліны за супрацоўніцтва з Расіяй. Пра тое, што азначае ультыматум Трампа для ўнутранай дынамікі ў НАТА, якую ролю ў тым, што адбываецца, іграе Кітай і якім можа быць будучыня мірнага ўрэгулявання ва Украіне, «Ленте.ру» расказаў дацэнт філасофскага факультэта МДУ імя М. В. Ламаносава, старшы навуковы супрацоўнік Інстытута навуковай інфармацыі па грамадскіх навуках (ІНІГН) РАН Барыс Мяжуеў.



— Прэзідэнт ЗША Дональд Трамп высунуў Расіі ультыматум па канфлікце ва Украіне. Чаму гэта адбылося менавіта зараз?

— Гэта адбылося па дзвюх прычынах. Па-першае, з-за наступлення расійскіх войск. ЗША і асабіста Дональд Трамп хацелі б яго спыніць. Для іх гэта, відавочна, катэгарычны імператыў.

Але ёсць і іншы фактар — гульня з Кітаем. ЗША разлічваюць неяк паўплываць на кітайцаў, каб яны падключыліся да ціску на Расію па ўкраінскім пытанні. Узамен, вядома, ЗША прыйдзецца чымсьці адступіцца. Відаць, паміж дзвюма дзяржавамі зараз ідзе нейкі гандаль.
Ужо зараз відаць, што дзеля гэтай дыпламатычнай гульні Трамп гатовы ахвяраваць адносінамі з Індыяй.

Ён цалкам можа нанесці па ёй балючы ўдар, нягледзячы на тое, што Індыя застаецца адным з ключавых гандлёвых партнёраў ЗША. Раней гэтая краіна ўспрымалася як элемент палітыкі стрымлівання Кітая, а адміністрацыя Джо Байдэна вяла адкрыта праіндыйскі курс...

— А еўрапейскія краіны адыгралі нейкую ролю ў змене пазіцыі Трампа?

— Я не думаю, што Еўрапейскі саюз і Вялікабрытанія паўплывалі на змену падыходу Трампа па Украіне. Канешне, у іх ёсць свае матывы і рычагі ціску на амерыканскага прэзідэнта, але яны не сталі вызначальнымі.

— Наколькі нечаканай была змена падыходу Трампа па ўкраінскім канфлікце?

— З самага першага дня яго прэзідэнцтва я разумеў, што добразычлівая рыторыка Трампа на адрас Расіі мае межы. Усе тыя размовы аб Грэнландыі і Канадзе, вядома ж, не маглі адцягнуць яго ад украінскага пытання. Гэта было абсалютна несур’ёзна.

  Было ясна, што Трамп дасць Расіі пэўны шанц выйсці з канфлікту з дапамогай перамір’я — але на сваіх умовах.

— Якіх умовах?

— Максімум, на што быў гатовы Трамп, — гэта карэйскі сцэнарый. Фактычна гаворка ішла менавіта пра гэта, з магчымай агаворкай аб нейтральным статусе Украіны. Яшчэ адной саступкай магло б стаць частковае зняцце санкцый, але на гэта ўжо не пагадзіліся еўрапейскія краіны.

Усе свае прапановы Трамп адразу выклаў на стол і паказаў свае карты. Але аказалася, што Расія гэтымі ўмовамі зусім не зацікаўлена. У выніку перамір’я дабіцца не ўдалося і стала зразумела, што ЗША пойдуць на абвастрэнне.

Важна разумець: Трамп — гэта не рэвалюцыянер, а сістэмны палітык. За ім стаіць магутная машына — Пентагон, разведсупольнасць, Рэспубліканская партыя і праізраільскае лобі. Амерыканскі палітычны істэблішмент працягвае функцыянаваць і нікуды не падзеўся.

Таму спачатку Трамп прамацаў глебу наконт перамір’я, паказаў максімум сваіх магчымых прапаноў, а затым перайшоў да фазы ціску. Хаця пакуль яно застаецца не да канца празрыстым.

Цяпер алоўная задача ЗША — пераканаць Кітай адмовіцца ад падтрымкі Расіі, каб Расія апынулася пад двайным ціскам.



 — А чаму Трамп скараціў тэрмін ультыматум з 50 да 10 дзён?

— Гэта цалкам можа быць імправізацыя з боку амерыканскага лідара. Але імправізацыяй мог быць і першапачатковы тэрмін 50 дзён. Адно відавочна: скарачэнне звязана з поспехамі расійскіх ваенных. Наступленне развіваецца. Ужо нарэшце ўзяты Часавы Яр, і, цалкам магчыма, што ў бліжэйшы час падзе Пакроўск, а гэта будзе важны сімвалічны момант, які паказвае на сур’ёзнае паражэнне Узброеных сіл Украіны ў Данбасе.

Трамп хоча любой цаной пераламаць гэтую сітуацыю.

— Што змена пазіцыі Трампа па Украіне азначае для НАТА? У пачатку яго прэзідэнцтва казалі пра раскол альянсу... Цяпер ён пераадолены?

— Зараз ніякага расколу ўжо няма. Калектыўны Захад аднавіўся. Мабыць, сама перспектыва расколу была даволі прывіднай.
Трамп зрабіў тое, што ад яго чакалася: прымусіў еўрапейскіх партнёраў значна больш клапаціцца аб уласнай бяспецы.

Фактычна менавіта Трамп спарадзіў агрэсіўную Еўропу — монстра, як ён сам яе і апісваў. Да яго нічога падобнага не адбывалася.

І гэта ніколі б не здарылася, калі б у еўрапейскіх краінах заставаліся ва ўладзе палітыкі накшталт Ангелы Меркель, якія адчайна супраціўляліся мілітарызацыі. Цяпер такіх палітыкаў больш няма. 

•   У Еўропе ва ўладзе тыя, хто, нягледзячы на асабістую непрыязнасць да Трампа, усё роўна рухаюцца па курсе, які ён задаў.

Еўрапейскія лідары могуць супраціўляцца Трампу на словах, але робяць тое, што ён хоча: павялічваюць абаронныя бюджэты, інвестуюць у ваенную вытворчасць, абмяркоўваюць стварэнне агульнаеўрапейскіх сіл стратэгічнага прызначэння. Зрэшты, пакуль незразумела, ці змогуць еўрапейскія краіны дасягнуць поспеху.

— У гэтым кантэксце — гандлёвая здзелка ЗША і Еўрапейскага саюза таксама ўмацоўвае трансатлантычныя адносіны?

— Так, безумоўна. Калектыўны Захад умацоўваецца. Мы ўжо амаль забылі гэты тэрмін, палічылі яго неактуальным пасля вяртання Трампа. Аднак на справе ён ізноў стаў выконваць ключавую ролю.

Разбураючы еўраатлантычны блок, Трамп насамрэч умацоўвае яго, удасканальвае і робіць куды больш магутным.



— Але ж яшчэ застаюцца прынцыповыя супярэчнасці паміж ЗША і іх еўрапейскімі саюзнікамі?

— Рознагалоссяў сапраўды нямала. У асноўным яны каштоўнаснага і культурнага характару — напрыклад, па пытаннях міграцыі. Спроба згуртаваць еўраатлантычную супольнасць вакол суперліберальных каштоўнасцяў, як гэта рабіла адміністрацыя Байдэна, правалілася
Цяпер мы назіраем зваротны працэс: амерыканізацыю Еўропы. ЗША не пераймаюць еўрапейскія прынцыпы — наадварот, такія краіны, як Францыя і нават Германія, становяцца ўсё больш падобныя на Злучаныя Штаты. Менавіта гэтыя каштоўнасці могуць легчы ў аснову новага аб’яднання Захаду.

Пры гэтым еўрапейцы працягваюць у асобных пытаннях франдзіраваць супраць ЗША — напрыклад, па прызнанні Палесціны. Ім важна дэманстраваць, што ў нечым яны з ЗША разыходзяцца. Еўрапейскім элітам не падабаецца Ізраіль, мясцовыя правыя і, вядома, прэм’ер-міністр Біньямін Нетаньяху. Але ўсё гэта ці наўрад прывядзе да расколу.

— І па пытанні адносін з Расіяй зараз ніякіх супярэчнасцяў не засталося?

— Калі раней можна было лічыць Трампа (хоць і ўмоўна) «прарасійскім» палітыкам, то зараз гэтае адчуванне цалкам знікла. Мяркуючы па рыторыцы ў сацыяльных сетках, не даводзіцца чакаць ад яго ні перагляду санкцый, ні змякчэння курса. Наадварот, усё толькі ўзмацняецца жорсткасць.

— Але тым не менш для амерыканскай адміністрацыі галоўным праціўнікам застаецца Кітай?

— Безумоўна. Перш за ўсё — гэта пытанне Тайваня. Цяпер ён стаў для Злучаных Штатаў нават важней, чым сітуацыя на Блізкім Усходзе. Размова, у прыватнасці, ідзе аб сумесных распрацоўках у сферы штучнага інтэлекту і стратэгічнай важнасці паставак мікрачыпаў тайваньскай кампаніяй TSMC. Менавіта ў гэтым крыецца прычына асаблівага стаўлення ЗША да Тайваня.

Нават апошні Аспенскі форум па бяспецы быў поўнасцю прысвечаны Тайваню, тады як Украіна, Расія і Еўропа засталіся на перыферыі абмеркавання.

Акрамя таго, ЗША разглядаюць украінскі канфлікт як частку глабальнага супрацьстаяння з Кітаем. Менавіта таму былы намеснік міністра абароны Элбрыдж Колбі прапанаваў спыніць пастаўкі зброі Узброеным сілам Украіны, каб засяродзіць намаганні на Кітаі. Паводле яго логікі, гэта б астудзіла цікавасць кітайцаў да падтрымання ўкраінскага канфлікту. Пакуль жа Украіна адцягвае рэсурсы ЗША і ўсяго Захаду ад галоўнага — Кітая. Кітаю, у сваю чаргу, важна, каб Расія не прайграла.

• Вядома, гэтае ўспрыманне не зусім дакладнае. Зразумела, Расія — суверэнная краіна і не з’яўляецца сатэлітам Кітая. Але менавіта так — скрозь прызму геапалітычнай гульні — мысляць амерыканскія стратэгі.

— Ультыматум Трампа можна лічыць першым элементам новай архітэктуры Pax Americana? Ці гэта спроба прадухіліць Pax Sinica праз лакальны канфлікт?

— Я думаю, гаворка ідзе пра нешта больш глыбокае. Гэта ўжо не Pax Americana у класічным разуменні — як ліберальны гандлёвы парадак або канец гісторыі. Гэта барацьба за ключавы стратэгічны рэсурс — штучны інтэлект.

У ЗША разумеюць: пераможца ў гэтым канфлікце будзе вызначаць будучыню ўсяго свету і, па сутнасці, стане стваральнікам новага чалавецтва.
Там баяцца, што ў выпадку тэхналагічнага прарыву Кітай зможа распаўсюдзіць свой уплыў па ўсёй планеце. І з гэтым амерыканцы катэгарычна не згодныя.

— Якую ролю ў гэтай схеме іграе Расія?

— Злучаныя Штаты ўспрымаюць Расію як проксі Кітая — гэтак жа, як мы лічым Украіну проксі Захаду. Гэта — небяспечная памылка, але яна ляжыць у аснове амерыканскага падыходу.

Адміністрацыя Трампа спрабавала перавабіць Расею — прапановамі і саступкамі, каб адарваць яе ад Кітая. Але гэта не спрацавала.
Цяпер ЗША імкнуцца паказаць Кітаю, што з Расіяй не варта мець справу, што яна — небяспечны і непрадказальны саюзнік. Але гаворкі ўжо не ідзе аб спробе нанесці стратэгічнае паражэнне.

• Іх мэта — дабіцца прыпынення расійскай наступальнай кампаніі на Украіне.

— Нарэшце, Трамп хоча прадэманстраваць Кітаю, што эскалацыя канфлікту ва Украіне можа дайсці да максімуму. А гэтага не хоча ніхто, у тым ліку самі кітайцы. Уласна, пра гэта і гаворыць ультыматум: «Спыніце Расію, пакуль не стала занадта позна».

— Што будзе па заканчэнні тэрміна ўльтыматуму?

— Гэты ультыматум — не фікцыя. Ціск ужо пачаўся: супраць Індыі ўведзены пошліны ў памеры 25 працэнтаў. Але наўрад ці асноўная стаўка робіцца на другасныя санкцыі — іх сур’ёзна ніхто не ўспрымае.

Магчыма, рыхтуецца больш сур’ёзны ўдар: наступленне Узброеных сіл Украіны на Бранскую вобласць, чарговая атака на расійскую тэрыторыю або нападзенне на танкеры ценявога флоту.

У гэтай логіцы варта разглядаць і нядаўнюю кібератаку на «Аэрафлот».

— Але самі мыты ці наўрад прымусяць Расію змяніць падыход да Украіны?

— Яны сапраўды не зменяць расклад на фронце. Расія ясна дала зразумець: саступак пад ціскам Захаду не будзе.
Цяпер мэта Трампа — не змяніць палітыку Расіі, а дэзарганізаваць сітуацыю ўнутры краіны.

Захад хоча пераканаць усіх: Расія можа пайсці на ядзерную эскалацыю або здзейсніць іншае небяспечнае для свету дзеянне
Але ў перамогу над Расіяй на Захадзе ўжо не вераць.

— Наколькі зараз магчыма мірнае ўрэгуляванне ва Украіне? Якім вы бачыце будучы свет?

— Я па-ранейшаму лічу, што канфлікт завершыцца па карэйскім сцэнарыі — магчыма, з пэўнымі агаворкамі. Гэта адзіны рэальны варыянт, нават нягледзячы на поспехі расійскай арміі.

 Рана ці позна Расія прыме гэтае рашэнне. Пытанне — дзе спыніцца лінія фронту і якія будуць выдаткі.



— Але ультыматум Трамп адцягвае або набліжае такі зыход?

— Сказаць адназначна цяжка. Расія ўпэўненая, што Захад больш не здольны на дзейсны ціск. Але ёсць Кітай — і ён, у тэорыі, можа адыграць вырашальную ролю і прымусіць Расію спыніцца.

 Кітай, разам з глабальнай большасцю, якая пакуль не выступала супраць Расіі, можа ўстаць на бок Захаду. Да сцэнарыя поўнай блакады Расія пакуль не гатова. Але зараз верагоднасць гэтага зыходу здаецца невысокай: Індыя, Бразілія і сам Кітай пакуль адпрэчваюць падобны падыход.

Усё залежыць ад таго, што адбудзецца пасля заканчэння тэрміна ультыматуму.