На маю думку, дадзенае правіла датычыцца практычна ўсіх сфер нашага жыцця. Бурная дыскусія, якая разгарнулася ў медыяпрасторы з нагоды прыцягнення мігрантаў з іншых краін, яшчэ раз пераканала мяне ў гэтым. Не прэтэндуючы на ісціну ў апошняй інстанцыі, хацеў бы выказаць сваё меркаванне па вышэйзгаданым пытанні без звыклай сёння ўсім палітызацыі, а з пункту гледжання свайго жыццёвага досведу.

Беларусь — геаграфічны цэнтр Еўропы

Наша краіна знаходзіцца ў геаграфічным цэнтры Еўропы, і ўсе грамадска-гістарычныя працэсы ў нас, з некаторымі агаворкамі, падобныя з любой еўрапейскай краінай. Сярод еўрапейскіх краін Беларусь знаходзіцца ў тройцы сумных лідараў па стратах насельніцтва ад дзвюх сусветных войнаў мінулага стагоддзя. Розніца з іншымі еўрапейскімі краінамі Беларусі заключаецца толькі ў тым, што ўрбанізацыйныя працэсы, звязаныя з маштабнай індустрыялізацыяй, пачаліся ў нас пасля вайны. Відавочным для ўсіх вынікам урбанізацыйных працэсаў стала падзенне нараджальнасці і рост працягласці жыцця, на якую паўплываў узровень развіцця медыцыны. 
Дэфіцыт рабочай сілы на рынку працы быў заўсёды, і еўрапейскія краіны вырашалі яго за кошт прыцягнення мігрантаў з былых калоній. СССР, які панёс самыя вялікія людскія страты падчас вайны, у пытаннях дэфіцыту рабочых рук, выратавала рашэнне, прынятае па асабістым распараджэнні Сталіна ў 1936 годзе, аб заканадаўчай забароне на правядзенне абортаў у жанчын. Гэтае рашэнне Сталіна было звязана з катастрафічным падзеннем росту насельніцтва ў краіне, звязаным з наступствамі Грамадзянскай вайны і некалькімі хвалямі голаду. Пра Галадамор 30-х гадоў шмат напісана, названыя прычыны і віноўнікі з боку савецкага кіраўніцтва. Але ў гэтых працах няма самага галоўнага — Галадамор 30-х па шматлікіх параметрах ёсць наступства палітыкі калектыўнага Захаду таго часу, які ўвёў поўнае эмбарга на тавары з СССР, акрамя збожжа і золата.

Сталінская забарона абортаў праз год, у 1937, дала імгненны эфект. 

Яна павялічыла нараджальнасць на 1 мільён чалавек за год. Пры гэтым рэальная лічба смерцяў жанчын ад нелегальных абортаў склала ад 399 да 900 чалавек за год. Менавіта гэтае пакаленне, народжанае ў эпоху забароны абортаў, якое стала дарослым да сярэдзіны 50-х гадоў, аднавіла разбураны СССР, калі на чале краіны быў Мікіта Хрушчоў.

23 лістапада 1955 года — пачатак адліку дэмаграфічнага крызісу

Аўтарам ідэі легалізацыі абортаў і сёння многія лічаць міністра аховы здароўя СССР сярэдзіны 50-х гадоў Марыю Каўрыгіну. Аборты ў СССР былі легалізаваныя Указам Прэзідыўма Вярхоўнага Савета СССР 23 лістапада 1955 года з мудрагелістай фармулёўкай аб адмене крымінальнай адказнасці за аборты, праведзеныя ў медустановах. Насамрэч гэта было асабістае палітычнае рашэнне Мікіты Хрушчова. Для аднаўлення краіны яму хапала працоўных рэсурсаў, якія нарадзіліся пры Сталіне. Без гэтага рашэння Хрушчоў ніколі не вырашыў бы жыллёвую праблему. Адна справа выдаваць «хрушчоўку» на сям’ю з 4-5 чалавек з разліку 9 квадратных метраў на чалавека і зусім іншае, калі сям’я складаецца з 7-10 чалавек, якія пражываюць у горадзе.
Гэтае рашэнне лагічна абгрунтоўвалася яшчэ і тым, што дзеці выхоўваліся практычна ў сем’ях. Чэргі ў дзіцячыя сады былі такімі вялікімі, што ў многіх сем’ях, калі да іх прыходзіла чарга ў гэтую дашкольную ўстанову, дзеці ўжо вучыліся ў школе. Сістэма сярэдняй, сярэдне-спецыяльнай і вышэйшай адукацыі без гэтага рашэння не «пераварыла» такі аб’ём моладзі.

Масавы характар тэндэнцыя з абортамі набыла да сярэдзіны 60-х гадоў, калі іх у СССР рабілася ад 5 да 6 мільёнаў за год. 

У 70-я гады лічба знізілася да 4,5 мільёна за год. У 1990 годзе ў СССР афіцыйна было зроблена 4,1 мільёна абортаў, у 1991 годзе — 3,6 мільёна. Да гэтага варта дадаць, што 10-14 працэнтаў абортаў у той час давалі ўскладненні, якія вялі да бясплоддзя жанчын. Гэтае рашэнне, па сутнасці, прывяло да той дэмаграфічнай праблемы, якую сёння мае Беларусь і Расія. Калі б не было гэтага рашэння, то ў суме нас усіх сёння, паводле розных ацэнак, было б каля 400 мільёнаў.
Па гэтай прычыне некаторым сваім «калегам» я б параіў працаваць з рэальнымі крыніцамі. Не палітызаваць праблему і не вінаваціць цяперашнюю ўладу. Дэмаграфія — гэта гульня ў доўгую, па сваёй сутнасці чыстая матэматыка.

Ці зможа вырашыць сёння дэмаграфічную праблему забарона абортаў?

У беларускай публічнай прасторы ідэя заканадаўчай забароны на аборты сёння публічна не абмяркоўваецца. У Расіі гэтая тэма на сёння набыла характар вострай палітычнай дыскусіі. Многія расійскія палітыкі прапануюць вярнуцца да савецкага досведу і заканадаўча забараніць правядзенне абортаў. Асабіста ў мяне на гэтае пытанне няма адказу па дзвюх прычынах. Першая заключаецца ў тым, што сёння медыцынская сістэма прынцыпова змянілася — з’явілася вялікая колькасць прыватных медцэнтраў, якія ў выпадку забароны на аборты стануць аказваць гэтую паслугу за вялікія грошы. Сёння існуе маса фармакалагічных прэпаратаў, якія замяняюць падобную хірургічную паслугу. Улічваючы невялікія памеры нашай краіны і яе адкрытасць, гэтыя прэпараты будуць нелегальна завозіцца з еўрапейскіх краін. Маё меркаванне ў гэтым пытанні я лічу павярхоўным. Хацелася б пачуць думкі наконт гэтага з прафесійнага медыцынскага асяроддзя.
Другая прычына ў тым, што я глыбока ўпэўнены, што вырашэнне дэмаграфічнай праблемы знаходзіцца не ў плоскасці адміністрацыйна-палітычнай, а ў грамадскай. Некаторыя «недружалюбныя» да ўлады медыя ў тэлеграм-каналах (без указання імя аўтара матэрыялу) безапеляцыйна напісалі, што Прэзідэнт «абразіў беларускіх жанчын, абвінаваціўшы іх у тым, што яны не хочуць нараджаць дзяцей». Гэта чыстай вады танны хайп. У закліку Кіраўніка дзяржавы да шматдзетнасці ў сем’ях стаіць, як заўсёды, жыццёвая мудрасць, глыбокі палітычны вопыт і здаровы сэнс, які ў тым, што калі такая тэндэнцыя захаваецца, то з часам паўстане пытанне аб выжыванні беларускага этнасу. У сусветнай гісторыі з-за розных прычын многія этнасы адышлі ў нябыт. Нам усім трэба пераадолець асабісты эгаізм і зразумець, што мы не першыя і не апошнія на гэтай зямлі і нам трэба не проста нешта, але і некага пакінуць пасля сябе.

Ці зможам мы абысціся без прыцягнення мігрантаў?

Найбольш вострай медыйнай тэмай у нашай краіне стала пытанне аб прыцягненні на працу мігрантаў з іншых краін. Узровень непрымання, а калі быць больш дакладным, жаданне некаторых ананімных аўтараў падняць свае рэйтынгі ў тэлеграм-каналах ашалелай крытыкай улады, проста зашкальваў. Пытанне аб магчымым прыездзе на працу ў нашу краіну пакістанцаў стала для гэтага добрай нагодай. Тыя з нас, хто сябруе з галавой, на практыцы ўбачылі, што сацыяльныя сеткі нясуць у сабе адначасова як стваральную, так і разбуральную сілу.
Калі разумна разважаць, то трэба задаць пытанне: ці зможам мы сёння пераадолець дэфіцыт на рынку працы спецыялістаў рабочых прафесій. Адназначна, не. Мы жывём тут і цяпер. Крытыкі ўлады, на маю думку, не маюць уяўлення аб тым, што сістэма прыцягнення мігрантаў, яе дакладнасць і прапісанасць усіх працэдур да дробязяў у грамадскай супольнасці Расіі ўспрымаецца ў якасці прыкладу, які варта было б у нас пераняць. У беларускай сістэме прыцягнення прадстаўнікоў іншых краін на працу на нашых прадпрыемствах улічаны ўсе памылкі, якія маюць месца ў міграцыйнай палітыцы краін Заходняй Еўропы.
Тым, хто сёння крытыкуе падыходы ўлады ў міграцыйнай палітыцы, я б параіў унесці свае прапановы па гэтым пытанні. Хаця разумею, што мая парада бескарысная з той прычыны, што альтэрнатыўных варыянтаў вырашэння гэтага пытання ні ў кога сёння няма. Каб зразумець «соль» гэтага пытання, некаторым сваім «калегам» я б прапанаваў пайсці на курсы кіроўцаў аўтобуса ці тралейбуса, скончыць іх і папрацаваць у сістэме гарадскога транспарту. Для таго, каб выйсці ў рэйс у 1-ю змену, прачынацца ім трэба будзе ў 3 гадзіны ночы. Можна зрабіць і прасцей — схадзіць на экскурсію на які-небудзь буйны завод і проста пастаяць у кавальскім, прэсавым або ліцейным цэхах. Сур’ёзныя эмоцыі, якія радыкальна прачысцяць мазгі ад такога наведвання, гарантую стопрацэнтна. 
Прызнаюся, да лістапада мінулага гады я таксама быў скептыкам у пытанні мігрантаў. Так склалася, што цягам месяца ў мяне былі дзве аднадзённыя камандзіроўкі на Гомельшчыну. Пасля вяртання ў Мінск стомленасць была неймаверная. Калі ў трамваі ў першы раз юнак азіяцкай знешнасці крануў мяне за плячо і саступіў мне месца, я быў моцна здзіўлены. Праз тыдзень пасля другой камандзіроўкі іншы малады мігрант зрабіў тое ж самае... У гэтых маладых хлопцах, якія прыехалі ў Беларусь на заробкі, нешта ёсць.

Мікалай КАЛІНІН