Мне заставалася толькі запісваць, каб, магчыма, хоць кагосьці ды папярэдзіць.

...Валянціну было 19, калі аднойчы яго пабудзілі вайскоўцы, загадалі збірацца і завезлі на танкавы палігон.

Там, на месцы, ваеннаслужачыя запасу, так званыя партызаны, пераадзеліся ў адпаведнае абмундзіраванне, пастроіліся і рушылі да танкаў.

Валянціна — маладога фельчара, загадчыка вясковага ФАПа, камандзір паклікаў да сябе ў кабінет, пацікавіўся работай і зарплатай, а калі малады чалавек агучыў яе, шчыра засмяяўся: я, маўляў, так і думаў... А далей — «Магу дапамагчы. У нашай медсанчасці ёсць вакансія». — «Не мая, — запярэчыў Валік. — Я — малады спецыяліст. Наперадзе амаль тры гады адпрацоўкі». — «Гэта не праблема. Перавод можна аформіць праз ваенкамат», — патлумачыў афіцэр і паабяцаў, што хлопец, апроч добрага акладу, адразу атрымае кватэру, накіраванне на курсы ваенных медыкаў...

Такія перспектывы і ўзрадавалі, і азадачылі Валянціна, бо ён быў вельмі прывязаны да сваіх бацькоў, да сям’і, дрэнна ўяўляў, што зможа некуды з’ехаць... Але заяву на перавод усё-ткі напісаў.

Пасля збораў у добрым гуморы вярнуўся дамоў, адразу ж ледзь не з парога расказаў бацькам аб магчымых змяненнях і тут жа пачуў матуліна: «Не пушчу!.. Будзеш працаваць там, дзе працаваў! Будзеш нам дапамагаць — больш няма каму».

Валік падумаў і згадзіўся, прычым пераканалі яго не столькі рашучыя словы, колькі матуліны слёзы. Ёй ды бацьку і сапраўды нялёгка жылося: яны трымалі вялікую гаспадарку, 40 сотак агарода засявалі бульбай ды іншымі культурамі, працавалі ў калгасе. 

А гэта, апроч іншага, яшчэ і гектары так званых дзялянак з лёнам, цукровымі і кармавымі буракамі, якія ўручную трэба было апалоць, прарваць, яшчэ раз апалоць...

Днямі Валянцін прападаў на асноўнай рабоце, а пасля яе заступаў на дадатковую — на калгасных палетках, поплеч з бацькамі. У іх, праўда, быў яшчэ адзін сын, Жоржык, але ў таго вечна нешта балела — то жывот, то галава, то спіна, то шмат урокаў задалі... Рос гэткім мамчыным сынком, «кацяняткам», якому дазвалялася доўга спаць, смачна есці і гуляць, а Валянцін чаго толькі не рабіў: капаў торф на балоце, касіў і вазіў сена, абрабляў калгасныя палеткі, ірваў лён, карміў хатнюю жыўнасць, палоў грады...

Прыйшла пара, і ён сустрэў сваё каханне: у бацькоўскую хату (іншага жытла не было) прывёў маладую жонку. Яна аказалася такой жа ціхмянай і такой жа працавітай, як сам, і цяпер ужо ўдваіх, нават чакаючы і гадуючы малых, Валік з Ганнай працягвалі працаваць на бацькоў. Яны ніколі не мелі выхадных, ні разу не з’ездзілі ў водпуск, не бачылі мора. І пры гэтым ні самі, ні іх падрослыя ў працы дзеці не тое што не ўбачылі грошай за працу, нейкай падзякі, нават не пачулі яе!.. Хутчэй наадварот: перад смерцю маці прагаварылася, што кожную «лішнюю» капейку (заробленую ў тым ліку Валянцінам і яго сям’ёй) усё жыццё аддавала... Жоржыку. Яму ж, «кацянятку», малодшаму сыну, застаўся бацькоўскі дом з усім нажытым багаццем.

Старэйшы судзіцца не стаў: страціўшы здароўе, ён усё часцей успамінаў мінулыя гады і думаў, што пражыў іх не так, як хацелася б самому, а так, як казалі бацькі. Ён не змог пакінуць іх, ён адмовіўся ад перспектыў, што адкрываліся перад ім у 19, ён служыў людзям, якія карысталіся гэтым у сваіх вельмі вузкіх інтарэсах.

Адно толькі цешыла гэтага без пары ссівелага чалавека: у яго выраслі цудоўныя дзеці, а потым і ўнукі! Усе яны, атрымаўшы вышэйшую адукацыю, ехалі працаваць і жыць там, дзе хацелі; усе яны самі, па сваім разуменні, будавалі сем’і і сваё жыццё. Ні бацькі, ні бабуля з дзядулем, не заступалі ім дарогу, не прасілі застацца дома. І (як мне здаецца) правільна рабілі!

Святлана ДЫМ

Салігорскі раён