Адным выказваннем можна параніць душу, пакінуўшы шрам на ўсё жыццё, а іншым — вылечыць, надаць сіл і ўсяліць упэўненасць.
Многія дарослыя, прыходзячы да псіхолага, разумеюць адну важную рэч. Аказваецца, корань іх сённяшніх праблем — у трывогах, няўпэўненасці і складанасцях у зносінах — часта скрываецца ў далёкім дзяцінстве.
Калі пачынаеш разбірацца, бачыш: галоўная прычына — недахоп падтрымкі ў мінулым. Бацькі не казалі пра сваю любоў, не заўважалі дзіцячых страхаў і не хвалілі за маленькія перамогі. Вядома, амаль усе бацькі любяць сваіх дзяцей і жадаюць ім шчасця. Але ў паўсядзённай мітусні, сярод працы і хатніх спраў, у іх не заўсёды знаходзіліся патрэбныя, правільныя словы. А гэтыя словы маглі б стаць для дзіцяці апорай на ўсё жыццё.
Словы валодаюць вялізнай сілай. Для дзіцяці, якое толькі спазнае свет, словы маці і таты — не проста фон. Гэта самы галоўны матэрыял, з якога ён будуе сябе. Кожнае выказванне, як цаглінка, кладзецца ў аснову яго самаацэнкі і яго стаўлення да жыцця.
Праблемная сітуацыя з жыцця: «У мяне не атрымліваецца!» Давайце разгледзім класічную сітуацыю, знаёмую кожнай сям’і. Шасцігадовы Саша спрабуе сабраць складаны канструктар. Дэталі не стыкуюцца, вежа падае. Дзіця напружанае, хмурыцца і вось ужо змятае ўсё з размаху, крычучы скрозь слёзы: «Я дурань! У мяне нічога не атрымліваецца! Надакучыла!» У гэты момант многія бацькі робяць адну з дзвюх распаўсюджаных памылак. Памылка першая — абясцэньванне: «Ды глупства, не хвалюйся з-за такіх дробязяў!» Для дзіцяці яго вежа — не дробязь. Гэта ўвесь яго свет, які абваліўся. Такое выказванне не суцяшае, а паведамляе: «Твае пачуцці і твае намаганні не важныя».
Памылка другая — ціск і крытыка: «Трэба было больш уважліва глядзець на схему! Давай, збяры зноўку, не ный!» Гэтае выказванне забівае ўсякае жаданне спрабаваць. Яно пацвярджае дзіцячую думку: «Я няўдачнік, і яшчэ да ўсяго іншага я раздражняю сваім горам самага галоўнага чалавека».
Што ж адбываецца ў душы дзіцяці? Яно сутыкаецца з фрустрацыяй — пачуццём вострага расчаравання ад крушэння планаў. Яго мозг яшчэ не ўмее спраўляцца з гэтым. Яго псіхіка шукае апору. І гэту апору яно павінна знайсці ў бацькоў.
Вось як можа выглядаць дыялог, пабудаваны на прынцыпах падтрымкі і прыняцця.
1. Выказванне-люстэрка: «Я бачу, што ты вельмі знерваваўся і раззлаваўся». Псіхалагічны сэнс: вы не адмаўляеце пачуцці дзіцяці, а называеце іх. Гэта дапамагае зразумець, што з ім адбываецца. Эмоцыя, якая атрымала імя, становіцца менш страшнай і больш кіраванай. Вы выступаеце ў ролі кантэйнера, які дольны змясціць і вытрымаць яго негатыўныя перажыванні. Гэта аснова эмпатыі.
2. Фраза-прызнанне намаганняў: «Ты так стараўся, укладваў столькі сіл. Сапраўды, крыўдна, калі тое, што будуеш з такой цяжкасцю, разбураецца».
Псіхалагічны сэнс: вы аддзяляеце вынік ад працэсу. Правал у фінале не адмяняе каштоўнасці прыкладзеных намаганняў. Гэтае выказванне вучыць дзіця шанаваць сам працэс працы, а не толькі чакаць поспеху. Яно фарміруе ўстойлівасць да няўдач.
3. Выказванне-дазвол на паўзу: «Давай мы з табой зараз разам глыбока падыхаем, а потым вырашым, што рабіць далей. Можа, зробім перапынак і пап’ём соку?» Псіхалагічны сэнс: вы прапануеце прыладу самарэгуляцыі (дыханне) і даяце магчымасць выйсці са стану афекту. Перапынак — гэта не ўцёкі, а стратэгічная паўза для аднаўлення рэсурсаў. Вы паказваеце, што клопат пра сябе ў момант засмучэння — гэта нармальна.
4. Выказванне падтрымкі і сумеснасці: «Я побач. Я дапамагу, калі захочаш. Мы можам паспрабаваць разам». Псіхалагічны сэнс: вы паведамляеце, што яно не сам-насам са сваёй праблемай. Словы «калі захочаш» даюць дзіцяці кантроль і права выбару, што вельмі важна для фарміравання самастойнасці. Вы — яго тыл, а не наглядчык.
5. Выказванне, якое аддзяляе асобу ад учынку: «Проста зараз не атрымалася. Гэта не значыць, што ты „дурны“ ці „няўдачнік“. А значыць, што гэты спосаб пакуль не спрацаваў. Давай пашукаем іншы?»
Выхаванне — гэта не пра ідэальныя методыкі і не пра словы з падручнікаў. Гэта пра штодзённыя, беражлівыя зносіны. Тыя выказванні, якія мы разгледзелі, — не магічныя загаворы, а простыя інструменты, якія паказваюць дзіцяці: «Я цябе бачу, я з табой, я цябе люблю». Пачніце з малога — з адной такой фразы ў дзень. Не дакарайце сябе за памылкі, проста спрабуйце. Вашы шчырыя словы падтрымкі стануць для вашага дзіцяці тым самым унутраным голасам, які будзе падтрымліваць яго ўсё жыццё. Менавіта гэтыя словы і ёсць самая надзейная апора і самая каштоўная спадчына.
Псіхолаг Алена Шаўчэнка
Фота: pexels.com
