Такая назва сама па сабе нібыта павінна злучаць часы. Што зразумела, калі прыняць да ўвагі, што спектакль падаецца як імерсіўны. То-бок павінен мець на мэце зрабіць гледачоў часткай дзеі: такім чынам моладзь, якая вельмі далёкая ад вайны, магла б адчуць яе смяротны подых. Можа быць, і магла б... Але пастаноўка, здзейсненая сіламі акадэміі мастацтваў, усё ж пазбягае трагізму (які датычыцца жудаснай расправы над удзельнікамі арганізацыі), яна больш арыентавана на ўвасабленне іх духу. І камсамольскага пафасу, які абапіраецца на высокія ідэалы і правільнае выхаванне савецкіх маладых людзей. Палымяныя прамовы, патрыятычныя размовы, клятвы... Напэўна, кожны, хто знаходзіцца ў зале, можа прагаворваць гэта мысленна адначасова з артыстамі, але седзячы ў зале. Хіба што імерсіўнасць у гэтым?.. Таму што дзеянне адбываецца ўсё ж на сцэне, размежаванне з глядзельнай залай захоўваецца, а кожны глядач «пераварвае» ўбачанае сам, без нейкага падштурхоўвання ці ўвядзення ў ход спектакля. Складаная рэч — імерсіўнасць. Асабліва, калі такая тэма... Ёсць пэўная мяжа пры ўсёй прыхільнасці да гэтага прыёму Наталлі Башавай як рэжысёра — яна стварала спектаклі з мэтай увесці ў гульню гледача, разбураючы межы паміж тэатрам і жыццём, калі кожны прысутны — выканаўца пэўнай ролі. Але публіцыстычнасць аповеду пастаноўкі «Маладая гвардыя. Партал» усё ж не дае згубіцца ў прасторы і часе: некалі гэта ўсё насамрэч адбывалася, у свядомасці захоўваецца пэўная адлегласць як ад тых падзей, так і ад выканаўцаў роляў падпольшчыкаў. Можа, гэта і добра: вайна, вядома, можа «даставаць» людзей у мірным жыцці, але лепш яе ўсё ж не перажываць.
Менавіта Наталля Башава працавала над пастаноўкай разам са студэнтамі першага, другога і трэцяга курсаў, якія асвойваюць спецыяльнасць «акцёрскае майстэрства» на тэатральным факультэце Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў. Для іх Наталля Алегаўна — не толькі рэжысёр, але яшчэ і дэкан тэатральнага факультэта. О, гэта ж вялікае дасягненне — працаваць з ёй над адным спектаклем!.. А яна ў яго ўкладвала нешта асабістае. Бо ў прадмове перад пачаткам прэм’еры патлумачыла выбар тэмы: гэта пра яе землякоў, паколькі сама паходзіць з горада Горлаўкі, які не надта далёка ад Краснадона, што ў Луганскай вобласці. А там ёсць мемарыяльны комплекс у гонар герояў-маладагвардзейцаў і музей — то-бок гісторыю арганізацыі можна было ўявіць не толькі праз кнігу.
Тым не менш раман ёсць, хоць, можа, цяпер яго не так актыўна чытаюць, а некалі ўсе савецкія школьнікі праходзілі па праграме. Спектакль дазваляе ўзнавіць тыя веды больш старэйшым гледачам, а маладым — нават адкрыць для сябе: такое было. Магчыма, гэтым тлумачыцца ўвага да твора Фадзеева, які быў экранізаваны вельмі хутка пасля вайны (у 1947-м) легендарным Сяргеем Герасімавым. Але ўжо ў ХХІ стагоддзі да гэтай тэмы звярнуліся зноў, стварыўшы паўнавартасны серыял у 2015 годзе: сучасную моладзь, пазбаўленую колішняга ідэалагічнага грунту, разняволеную зручнасцю жыцця і штучнасцю віртуальнага (нібыта паралельнага) свету, імкнуліся далучыць да героікі, паказаўшы рэальныя прыклады.
Фадзееў распавёў не пра выдуманых, а пра рэальных людзей, захаваўшы нават іх прозвішчы. Сёння некаторыя ў нас на слыху праз назвы вуліц (у прыватнасці, Алега Кашавога ў Мінску ці Ульяны Громавай у Калодзішчах).
І шмат хто можа нават не задумваецца: чаму гэтых людзей ушанавалі?
Алег Кашавой, Ульяна Громава, Сяргей Цюленін, Любоў Шаўцова і іншыя героі ёсць у спектаклі. Але ён не столькі скіраваны на паказ гераізму, колькі на раскрыццё матываў змагання. Нездарма спектакль пачынацца з амаль мірнай сцэны: дзяўчаты ў белых сарочках на беразе ракі. Ім ёсць пра што паразмаўляць і памарыць. Гарэзніцы і прыгажуні, якімі б захапляцца. Але іх адпачынак прыпыняе гук бамбёжкі. Сіняе палатно ракі афарбоўваецца ў чырвоны колер, нібыта паветра, напоўненае бядой, — простае і эфектнае мастацкае рашэнне, асабліва ўдалае для сцэны ў навучальнай установе. Наогул мінімум дэкарацый ва ўсім спектаклі: умоўныя лавы, крэслы ды сталы абазначаюць пэўныя лакацыі ды вось яшчэ гэтае палатно, якое развяваюць з пэўным колерам, калі адну сцэну змяняе іншая, дапамагае стварыць адпаведны настрой і падкрэслівае драматызм гісторыі.
Так, ёсць адна дзейная сутнасць — не асобны герой, але адчувальная быццам бы сканцэнтраваная энергетычная субстанцыя, якая задае тон усяму аповеду. Гэта менавіта пафас. Зададзены Фадзеевым, падтрыманы выканаўцамі, якія адчуваюць адказнасць пры ўвасабленні герояў: патрыятызм найперш. Адданасць Айчыне. Вернасць ідэям. Камсамольскі задор, які дазваляў планаваць рызыкоўныя аперацыі (пра некаторыя распавядаюць, а некаторыя адлюстроўваюць на сцэне). І ўпартасць, чалавечая моц, што дапамагла вытрымаць катаванні (а пра гэта мы даведваемся літаральна напрыканцы, праз публіцыстычны аповед пра саму арганізацыю, колькасць падпольшчыкаў ды іх апошнія дні. У што можа быць уцягнуты глядач (пры такім падыходзе, калі ён фактычна назірае за дзеяннем і слухае)? А вось гэта і ёсць, напэўна, галоўны акцэнт — клятва камсамольцаў. Нешта з далёкага жыцця. З таго самага, калі ідэі павінны былі авалодаць масамі, каб стаць матэрыяльнай сілай. Што датычыцца сілы, то пытанне заўсёды ў тым, куды і як яе прымяніць. Прыклад падпольшчыкаў сведчыць: на барацьбу з чужынцамі, за жыццё на сваёй зямлі. Пра што нам і нагадваюць сёлета розныя творчыя праекты, якіх вельмі шмат ажыццяўляецца да 80-годдзя Перамогі.
Спектакль «Маладая гвардыя. Партал» пастаўлены пры падтрымцы Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь. Таму ён усё ж не вучэбны (пры тым, што выканаўцы вучацца прафесіі на гэтых ролях), гэта значыць, што перад кожным з маладых артыстаў паўстае складаная задача: найперш самім паглыбіцца ў тыя часы і зразумець, што ж кіравала іх аднагодкамі. Вось такі своеасаблівы від імерсіўнасці для тых, хто ўвасабляе герояў на сцэне. А пасля — і для тых, хто на іх глядзіць. Бо, хутчэй за ўсё, гэты сцэнічны «...Партал» адкрыецца перад гледачамі яшчэ не раз.
Ларыса ЦІМОШЫК
Фота БелТА
