Алё, народ на провадзе!

Як са­праўд­ны пал­коў­нік

...Та­ды, у кан­цы 1980-х, іш­ло, мож­на ска­заць, ма­лое пе­ра­ся­лен­не на­ро­даў. У га­ра­дах бы­ло цяж­ка з за­роб­ка­мі, з жыл­лём, яшчэ ця­жэй — з пра­дук­та­мі. Вось і ста­лі не­ка­то­рыя па­да­вац­ца блі­жэй да зям­лі, у вёс­кі. А ка­лі там яшчэ і ней­кая рад­ня бы­ла ды абя­ца­ла пад­трым­ку...

З раз­лі­кам на яе і ў на­шу вёс­ку пры­еха­ла ся­мей­ка — аж з са­мо­га Рас­то­ва! Вяс­коў­цы яе доб­ра пры­ня­лі: да­па­маг­лі, хто чым мог — улад­ка­вац­ца, аб­жыц­ца, па­са­дзіць буль­бу, за­вес­ці ка­роў­ку. На­ва­сель­цы, ка­ра­цей, за­жы­лі, як усе, — па вяс­ко­ва­му. Але ж і ра­ней­шае, га­рад­ское жыц­цё час ад ча­су пра­яву да­ва­ла.

Ну вось не­як, на­прык­лад, го­ніць той «рас­то­вец» ка­роў у по­ле (па­сві­лі іх па чар­зе). Ідзе з тор­бач­кай, з пад­ма­цун­кам, бо ўжо ж нех­та ска­заў яму (ці сам зда­га­даў­ся), што за ра­гу­ля­мі па­хо­дзіш, ес­ці за­хо­чац­ца... А тут дзед Ка­лош­ка ля пло­та ста­іць. Дзі­віц­ца:

— А як ты, су­се­дзе, бу­дзеш са стат­кам упраў­ляц­ца? Ча­му ж ты пу­гу не ўзяў?

— Ка­кую пу­гу?

— Ды што ка­роў пе­рай­маць... Ці па­да­гнаць, каб у ста­так іш­лі. Вось па­гля­дзі.

Ста­ры як­раз сваю ў ру­ках тры­маў... Ды та­кую ад­мыс­ло­вую — пле­це­ную, ра­мен­ную, пу­гаўё раз­ное... Ён яшчэ і стрэль­нуў ёй, каб па­ка­заць «у ра­бо­це»... А ўжо по­тым — ну трэ­ба ж вы­ру­чаць «пал­коў­ні­ка» (так у нас па­сту­хоў за­вуць) — пра­цяг­нуў яму: вазь­мі, маў­ляў, па­ка­рыс­тай­ся.

Раз­мо­ва гэ­та ра­ні­цай бы­ла. А ве­ча­рам дзед зноў­ку ста­іць ля пло­та — ча­кае з по­ля сваю ка­роў­ку. Але ж яшчэ больш ча­кае «пал­коў­ні­ка»: ну вя­до­ма ж, з пуж­кай, з удзяч­нас­цю...

Ба­чыць зда­лё­ку — ідзе той... З пус­ты­мі ру­ка­мі!

— А пуж­ка дзе?! — ва­чам не ве­ра­чы, пы­та­ец­ца ста­ры.

— Да я ее в по­ле бросил,

— ад­каз­вае «рас­то­вец».

— Як гэ­та?.. Як гэ­та «бросил»? — дзед ад гне­ву аж за­ікац­ца стаў.

— А за­чем ее тас­кать? До­мой же ко­ро­вы сами идут, под­го­нять не на­до.

...Што ка­заць — на­ва­се­лец: яму яшчэ трэ­ба бы­ло ў вёс­цы па­жыць, трэ­ба бы­ло ўсвя­до­міць, што гэ­та ра­доў­ка ў яго не апош­няя. І зноў жа — не апош­ні раз ён меў спра­ву з су­се­дам, які мо­жа вы­ру­чыць ця­бе, а мо­жа і не.

Л. Ка­рот­кін, в. Вя­рэнь­кі, Па­стаў­скі ра­ён.

Пер­шая за­па­ведзь

Ра­бо­та ў га­зе­це — гэ­та перш за ўсё су­стрэ­чы, зна­ём­ствы...

— А я ж так­са­ма ду­маў стаць жур­на­ліс­там, — не­як з усмеш­кай ска­заў Са­мсон Сця­па­на­віч, які пас­ля вы­ха­ду на пен­сію па­чаў за­гад­ваць скла­дам зап­час­так у сва­ім жа кал­га­се.

— Ну і што ж пе­ра­шко­дзі­ла? — спы­таў я. — Ча­му не ста­лі?

— Ве­да­е­це, па­чы­на­ла­ся ўсё ня­дрэн­на. Быў юн­ка­рам, пі­саў пра пі­я­нер­скае ды кам­са­моль­скае жыц­цё. Ра­ён­ная га­зе­та ах­вот­на дру­ка­ва­ла. Вось я і па­ду­маў, што час мне ўжо і за ней­кія да­рос­лыя тэ­мы брац­ца. Вы­ра­шыў на­пі­саць пра вы­твор­чыя спра­вы ў кал­га­се. Я іх ве­даў кры­ху, бо мы, пад­лет­кі, аб­га­ня­лі буль­бу, пра­ца­ва­лі на се­не, я ва­зіў у ад­ры­ну жыт­нія сна­пы...

Дык вось, па­мя­таю, толь­кі раз­гру­зіў­ся, — ба­чу, стар­шы­ня кал­га­са з'яў­ля­ец­ца. Лю­дзі акру­жы­лі яго, пра неш­та пы­та­юць. Я не стаў пе­ра­шка­джаць — па­ча­каў, па­куль скон­чыц­ца раз­мо­ва, а та­ды ўжо і пад­сту­піў­ся са сва­і­мі пы­тан­ня­мі. Які­мі?

У той час у га­зе­це ад­ной з са­мых важ­ных тэм бы­ло вы­ка­нан­не пла­на па на­рых­тоў­ках. Здаць хлеб дзяр­жа­ве — пер­шай за­па­вед­дзю лі­чы­ла­ся! Вось я і пы­та­ю­ся ў стар­шы­ні: а як жа ў нас з па­стаў­кай хле­ба? Ці вы­ка­на­лі мы пер­шую за­па­ведзь?

— Вы­ка­на­лі, вы­ка­на­лі, — на ха­ду бурк­нуў стар­шы­ня, акі­нуў­шы мя­не ня­ўваж­лі­вым по­зір­кам. Маг­чы­ма, ён на­ват не зра­зу­меў, пра што гэ­та я.

А ў мя­не ж яшчэ ад­но пы­тан­не ў за­па­се.

— На коль­кі пра­цэн­таў мы яе вы­ка­на­лі?

— На ўсе сто, — ад­ка­заў стар­шы­ня і, кры­ху па­ду­маў­шы, да­даў: — а, мо­жа, і на сто з га­кам!..

Ка­ра­цей, ве­ча­рам до­піс пад за­га­лоў­кам «Пер­шая за­па­ведзь вы­ка­на­на!» быў га­то­вы, а ра­ні­цай кан­верт з ім я ўжо ўкі­нуў у на­шу паш­то­вую скрын­ку. Ця­пер за­ста­ва­ла­ся прос­тае — да­ча­кац­ца га­зе­ты.

Але ж перш чым прый­шла ра­ён­ка з фер­мы ся­род пра­цоў­на­га дня пры­бег­ла ма­ці і на­да­ва­ла мне та­кіх кух­та­лёў...

Спра­ва ў тым, што кал­гас наш быў да­лё­ка не ў лі­да­рах: да вы­ка­нан­ня той пер­шай за­па­ве­дзі яму бы­ло... Як мне да жур­на­ліс­ты­кі.

Факт, што стар­шы­ні па­зва­ні­ла ра­ён­нае на­чаль­ства — на­кру­ці­ла хвост, як той ка­заў. Смя­я­лі­ся і кал­гас­ні­кі.

Я ж ца­лют­кі ты­дзень не вы­хо­дзіў з ха­ты — са­ро­меў­ся. І з та­го дня — як ад­рэ­за­ла! Ані­вод­най за­мет­кі больш не на­пі­саў — гэ­так схлу­сіць ба­яў­ся...

Іван Пяш­ко, г. Шчу­чын.

А не рас­це!

Мой дзед Сця­пан (свет­лай па­мя­ці!) ча­ла­ве­кам быў па­ва­жа­ным. Пра­ца­ваў ве­тэ­ры­на­рам, меў сум­ку з сі­нім кры­жам і ад­мыс­ло­вым па­хам ле­каў, меў служ­бо­вы транс­парт — у вы­гля­дзе ка­ня...

У ін­шых лю­дзей ска­ці­ны бы­ло так­са­ма: што ні пад­во­рак, то ка­роў­ка (а то і дзве ці тры), свін­ні, авеч­кі, ця­ля­ты...

Жы­вё­ла, вя­до­ма, час ад ча­су хва­рэ­ла, ве­тэ­ры­на­ра вы­клі­ка­лі, каб ён па­ля­чыў — дзед не ад­маў­ляў...

І ад па­час­тун­каў за­тым так­са­ма не ад­маў­ляў­ся.

А вось каб неш­та до­ма зра­біць — тут яго, мож­на ска­заць, не бы­ло: ле­на­ваў­ся. Хі­ба што...

Пас­ля чар­кі-дру­гой (аль­бо трэ­цяй ці чац­вёр­тай) ра­біў­ся ён вель­мі вя­сё­лым, га­вар­кім, а ўжо ж якім дзе­ла­вым...

— Вось па гэ­тай ка­на­ве, — аб'­яў­ляў ён сям'і, — агрэс­ту на­са­дзім.

(Заўж­ды ча­мусь­ці агрэс­ту! І заўж­ды — па ка­на­ве! — Аўт.)

...Як і вар­та бы­ло ча­каць, яго ні­хто ні­ко­лі не са­дзіў. Але ж за­тое «з па­да­чы» дзе­да ў на­шай сям'і з'я­ві­ла­ся свай­го ро­ду пры­каз­ка: ка­лі хтось з да­ма­чад­цаў стро­іць ней­кія не­рэ­аль­ныя пла­ны, яго спы­ня­юць ка­рот­кім: «Ага, па­са­дзіш... Агрэст па ка­на­ве».

Тац­ця­на Ра­ма­на­ва, г. На­ва­по­лацк.

У ноч на Ка­ля­ды

Гэ­тая вель­мі не­звы­чай­ная гіс­то­рыя ад­бы­ла­ся даў­но, яшчэ ў кан­цы ся­мі­дзя­ся­тых га­доў мі­ну­ла­га ста­год­дзя. Мы ў той час бы­лі зу­сім зя­лё­ны­мі дзяў­чат­ка­мі, пра­ца­ва­лі ма­ля­ра­мі ды тын­коў­шчы­ца­мі ў Тальяці, на кам­са­моль­скай бу­доў­лі. Пра­ца бы­ла вель­мі ня­лёг­кай, да та­го ж час­ця­ком у дзве зме­ны... Та­му ў свой ра­бо­чы ін­тэр­нат мы вяр­та­лі­ся поз­на. Жы­лі бед­на, бо мно­гія бы­лі сі­ро­та­мі. Ды і за­раб­ля­лі ня­шмат: кры­ху больш за 40 са­вец­кіх руб­лёў. На ежу ды ін­шую дра­бя­зу іх яшчэ ха­па­ла, а вось на воп­рат­ку ўжо не: ха­дзі­лі ў звы­чай­ных фу­фай­ках і на пра­цу, і з пра­цы, і там... Хоць пры­брац­ца, вя­до­ма ж, ха­це­ла­ся! Ледзь не ўсе дзяў­ча­ты ма­ры­лі пра туф­лі, су­кен­кі, бо­ты, а ўжо каб но­вае па­лі­то...

У ад­ной не­як ма­ра збы­ла­ся.

...У на­шым па­коі жы­ло вель­мі сціп­лае, ціх­мя­нае дзяў­чо — Лі­дач­ка. Баць­кі ў яе не бы­ло. Вы­хоў­ва­ла да­чуш­ку ма­ту­ля.

Дык вось ад­ной­чы вяр­та­ец­ца Лі­дач­ка з пра­цы (у яе дру­гая зме­на бы­ла). Зра­зу­ме­ла ж, спя­ша­ец­ца, зра­зу­ме­ла ж, ба­іц­ца. Бо гэ­та ў вёс­цы ў яе па ве­ча­рах спа­кой­на ды ці­ха, а тут — хто ве­дае: лю­дзей з уся­го све­ту на­пры­яз­джа­ла, швэн­да­юць ча­сам — мо­гуць фу­фай­ку зняць.

Толь­кі гэ­так па­ду­ма­ла, на́ та­бе — з-за кра­мы з ро­га­там ней­кія хлап­цы вы­валь­ва­юць. І прос­та на сцеж­ку — не прай­сці...

Лі­дач­цы б за­кры­чаць — го­ласу ня­ма: здранц­ве­ла. А тыя аб­сту­пі­лі яе і да­вай раз­гля­даць (на дзяў­чы­ну свят­ло з віт­ры­ны па­да­ла), да­вай ва­тоў­ку яе аб­мац­ваць, быц­цам ні­ко­лі не ба­чы­лі. На­рэш­це ка­жуць:

— Зды­май свае лах­ма­ны!

Лід­ка ж на­ад­ва­рот: ру­ка­мі ся­бе аб­шча­пі­ла — не ад­дам, маў­ляў, і ўсё тут!

— Бы­ло б ча­го шка­да­ваць, — хлоп­цы сваё гнуць, — зды­май... Та­кія пры­га­жу­ні не па­він­ны ў фу­фай­ках ха­дзіць. На вось — па­ме­рай.

Ка­ра­цей, Лід­ка сця­міць не па­спе­ла, як на снег упа­ла ва­тоў­ка, як за­мест яе на пля­чах апы­ну­ла­ся неш­та ін­шае — мяк­кае, доў­гае, цёп­лае...

— На­сі... Так та­бе ле­пей бу­дзе, ска­за­лі «бан­ды­ты».

І... знік­лі — гэ­так жа не­ча­ка­на, як з'я­ві­лі­ся.

Дзяў­чы­на — з та­го пя­рэ­па­ла­ху — раз­губ­ле­на па­гля­дзе­ла ім услед... А по­тым ку­ляй па­не­сла­ся ў ін­тэр­нат.

Дзя­жур­ная, цёт­ка Ма­ша, аж не пры­зна­ла яе.

— І дзе ж ты, — пы­та­ец­ца, — гро­шы ўзя­ла, каб гэ­так пры­брац­ца?

Лі­да ёй ні­чо­га не ска­за­ла. Але ж ад нас, сяб­ро­вак па па­коі, сак­рэ­таў не бы­ло...

Вя­до­ма, мы спу­жа­лі­ся за яе... І, вя­до­ма ж, по­тым па­зайз­дрос­ці­лі.

Але з дру­гой зме­ны па ад­ной ха­дзіць больш не ад­важ­ва­лі­ся. Му­сіць, та­му, што ра­зу­ме­лі: рас­пра­нуць нас (пра ін­шае, да­рэ­чы, чу­так не бы­ло) ней­кія лі­ха­дзеі мо­гуць, а вось апра­нуць...

Гэ­та хі­ба Лі­дач­ку... Ды і тое ў ноч на Ка­ля­ды.

Ган­на Атро­шчан­ка, г. Го­мель.

Руб­ры­ку вя­дзе Ва­лян­ці­на Доў­нар.

Ад яе ж шчы­ры дзя­куй усім, хто ця­гам мінулага го­да да­сы­лаў у га­зе­ту свае «вя­сё­лыя і праў­дзі­выя гіс­то­рыі», усім, хто чы­таў іх! З Калядамі вас! А па­жа­дан­ні?

Пах ле­су,
Ёл­ка,
Дзе­ці ў ка­ра­го­дах.
І па­да­рун­кі тут,
І цёп­лых слоў
ба­га­та.
Ды...
Свя­ты
ка­лян­дар­ныя —
пра­хо­дзяць...
Хай
у ду­шы
заў­сё­ды
бу­дзе
свя­та!

Пі­шы­це! І, вя­до­ма ж, вы­піс­вай­це ста­рэй­шую бе­ла­рус­кую... Адзі­ную (са што­дзён­ных) бе­ла­рус­ка­моў­ную... Род­ную — на род­най мо­ве!