«Няма кахання больш шчырага, чым да ежы», — сцвярджаў Бернард Шоу. Ежа — тое нямногае, што аб’ядноўвае ўсіх людзей. Яна не толькі насычае, але і аздараўляе, суцяшае, натхняе. Яе мы спажываем штодня, аб ёй размаўляем бязконца.
Ці варта мяняць рацыён харчавання летам? Як са мноствам дыет абраць самую эфектыўную? Ці карысна для арганізму інтэрвальнае галаданне? Чым небяспечна вегетарыянства? На гэтыя і многія іншыя пытанні адказвае галоўны пазаштатны дыетолаг Камітэта па ахове здароўя Мінгарвыканкама Марына Папова.
— Марына Валянцінаўна, ці можна ўлетку, калі мы прыкметна больш спажываем свежай садавіны, гародніны, ягад, часова адмовіцца ад мяса, рыбы, малочных прадуктаў?
— Я не рэкамендавала б ні ўлетку, ні ў іншую пару года прынцыпова змяняць характар харчавання і адмаўляцца ад бялковых прадуктаў. Садавіна, гародніна, ягады, безумоўна, вельмі карысныя, іх абавязкова трэба ўключаць у свой рацыён у сезон іх паспявання, але ва ўсім трэба ведаць меру. У празмернай колькасці яны ўяўляюць дастаткова сур’ёзную вугляводную нагрузку для арганізму, спрыяюць павелічэнню ўзроўню глюкозы ў крыві. Акрамя таго, абалонка сур’ёзна ўзмацняе перыстальтыку кішэчніка, пра што нельга забываць людзям, якія маюць праблемы з ЖКТ. У вялікіх колькасцях арганічныя кіслоты, якія змяшчаюцца ў садавіне і гародніне, аказваюць раздражняльнае дзеянне на слізістыя ротавай поласці, страваводу, страўніка, кішэчніка.
— Ці варта абмяжоўваць свежую садавіну і гародніну па-за сезонам?
— Сёння нават узімку, нараўне з прывазной гароднінай і садавінай, досыць мясцовай. Вытворцы зацікаўлены ў якасці сваёй прадукцыі, у тым, каб яна знайшла спажыўца. Як правіла, яна вырошчваецца з ужываннем перадавых тэхналогій. Агародніна і садавіна не паступяць у рэалізацыю без дакументаў, якія гарантуюць іх якасць і бяспеку. Цэнтры санітарнага нагляду абавязкова праводзяць даследаванні прадукцыі, якая паступае на прылаўкі, кантралююць утрыманне ў іх пестыцыдаў, нітратаў і гэтак далей.
— Ці згодныя вы з тым, што трэба спажываць у асноўным садавіну і гародніну, якія растуць у рэгіёне пражывання?
— У сілу сфармаваных харчовых паводзін, звычак, рэакцый арганізму на вызначаны набор прадуктаў, садавіна, гародніна, ягады, якія растуць у зоне пражывання, безумоўна, больш карысныя і лепш засвойваюцца. Вядома, часам складана ўтрымацца ад спакусы і не паспрабаваць якую-небудзь «экзотыку». Але варта выявіць асцярожнасць і з’есці яе спачатку зусім крыху. Таму што на ўсё іншароднае, незнаёмае наш арганізм можа адказаць алергічнай рэакцыяй — з боку ЖКТ, скуры, а часам нават анафілактычным шокам.
Асабліва трэба праяўляць пільнасць людзям з абцяжараным алергічным анамнезам. На ўсялякі выпадак ім нядрэнна мець пад рукой анцігістамінныя прэпараты. Адпраўляючыся ў далёкія краіны, рэкамендавала б пракансультавацца са сваім тэрапеўтам або алерголагам, калі стаіце ў яго на ўліку. Сустракаецца крыжаваная алергія, і толькі спецыяліст можа падказаць, ці варта рызыкаваць, або лепш устрымацца ад ужывання ўсяго новага і нязвыклага.
— Ці раілі б вы адмаўляцца ад нацыянальных традыцый у харчаванні і прытрымлівацца, скажам, міжземнаморскай кухні, якая лічыцца вельмі здаровай?
— Міжземнаморская кухня, безумоўна, вельмі карысная. Там шмат гародніны, садавіны, зеляніны, бабовых, рыбы, морапрадуктаў, аліўкавага алею. І чаму б не пазычаць нейкія стравы, спосабы іх прыгатавання, калі для гэтага ёсць умовы і фінансавыя магчымасці? З любой кухні свету можна нешта браць на заметку, каб разнастаіць рацыён. Камусьці падабаецца грузінскае хачапуры, нехта любіць японскія сушы. Аднак зусім адмаўляцца ад нацыянальнай кухні няварта. У беларускай кухні дастаткова простых і карысных страў з буракоў, капусты, агуркоў, бульбы, мяса, ягад, грыбоў, малака, кісламалочных прадуктаў.
— Сярод дзясяткаў існуючых дыет ці ёсць тыя, якія вы лічыце зусім бяспечнымі і маглі б рэкамендаваць?
— Слова «дыета» мае на ўвазе некаторыя асаблівасці ў прыгатаванні ежы, часу прыёму, абмежаванні ў наборы спажываных прадуктаў. Звычайна дыеты прызначаюцца спецыялістамі разам з медыкаметозным лячэннем тым пацыентам, у якіх ёсць праблемы з сардэчна-сасудзістай сістэмай, ЖКТ, ЦНС і гэтак далей. Хтосьці не пераносіць, напрыклад, глютэн і бялок злакаў, хтосьці малочны цукар і малочны тлушч. Каб не абвастраць наяўныя парушэнні ў арганізме, рэкамендуецца выконваць правілы харчавання. Што датычыцца дыет для пахудзення, ачышчэння арганізма, то пры вялікім жаданні можна пасядзець тыдзень на якой-небудзь з іх, але перш чым праводзіць такі эксперымент, лепш усё ж абследавацца і параіцца з доктарам. Значна эфектыўней для здароўя перагледзець свае звычкі ў харчаванні, наладзіць паўнавартаснае, рацыянальнае сілкаванне: памяняць тэхналогію гатавання страў, адмовіцца ад фаст-фуду, паменшыць аб’ём порцый і павялічыць колькасць прыёмаў ежы, наладзіць пітны рэжым, асноўны прыём ежы завяршаць за тры гадзіны да сну, больш рухацца. Трэба памятаць: калі нейкая дыета дала добры вынік суседцы ці знаёмай, не факт, што яна падыдзе вам. Часам пры жорсткіх абмежаваннях у ежы зніжэнне масы цела надыходзіць дастаткова хутка. Але як толькі чалавек вяртаецца да ранейшага рацыёну, часцей за ўсё ён набірае яшчэ большую вагу.
— Лішняя вага заўсёды паказвае на праблемы са здароўем?
— У тым выпадку, калі чалавек правільна сілкуецца, у яго нармальная рухальная актыўнасць, ён выконвае пітны рэжым, і пры гэтым пакутуе ад лішняй вагі, у яго, несумненна, ёсць нейкія парушэнні ў арганізме.
— Калі чалавек вырашыў скінуць лішнія кілаграмы, якога алгарытму ён павінен прытрымлівацца?
— Перш за ўсё пайсці да ўчастковага тэрапеўта, здаць неабходныя аналізы, прайсці абследаванні, пракансультавацца з профільнымі лекарамі і пасля гэтага прыступаць да карэкцыі вагі. Часам спецыялісты прызначаюць медыкаметозную падтрымку, а потым дыетолагі даюць рэкамендацыі па харчаванні. Ну, і зразумела, нельга забываць аб фізічнай нагрузцы.
— Правільней харчавацца па запатрабаванні, калі прачынаецца апетыт, ці сілкавацца ў адны і тыя ж гадзіны, прытрымліваючыся рэжыму?
— На мой погляд, гэта вельмі індывідуальна. Кожны чалавек выпрацоўвае свой алгарытм харчавання з улікам асаблівасцяў працы, звычак, сямейных традыцый, наяўных захворванняў. Ёсць спецыялісты, якія лічаць: трэба слухаць свой арганізм і есці, калі ён гэтага патрабуе, а ёсць прыхільнікі рэжыму. Відавочна, што сістэма размеркавання сутачнага рацыёну на сняданак, абед і вячэру больш апраўдана, чым аднаразовы прыём ежы. Ёсць апалагеты дробнага харчавання. Але калі сілкавацца на працягу дня пяць разоў замест трох, то аб’ёмы порцый трэба зменшыць.
— Вы праціўніца або прыхільніца інтэрвальнага, лячэбнага галаданняў?
— Любое галаданне павінна праводзіцца пад кантролем спецыяліста. Устрыманне ад ежы на працягу 14-16 гадзін, не кажучы ўжо пра больш працяглыя тэрміны, — досыць сур’ёзны стрэс для арганізма, і ніхто дакладна не скажа, як ён на яго прарэагуе, якія будуць у яго наступствы. У кагосьці можа абвастрыцца жоўцекамянёвая хвароба, гастрыт, язва, праблемы з ныркамі.
— Сёння ва ўсім свеце ўсё больш папулярным становіцца вегетарыянства. На ваш погляд, гэта добры трэнд?
— Навукай даказана: адмова ад ужывання ежы жывёльнага паходжання прыводзіць да памяншэння памеру галаўнога мозгу і незваротных змен у нырках і печані. Больш дапушчальна, калі людзі, адмаўляючыся ад мяса і рыбы, пакідаюць у рацыёне хаця б малочныя прадукты і яйкі.
— Як вы ставіцеся да паасобнага харчавання, да харчавання па групе крыві?
— Некаторыя спалучэнні прадуктаў, безумоўна, больш карысныя, а некаторыя менш. Аднак арганізм уладкваваны так, што можа адначасова выпрацоўваць ферменты, здольныя расшчапляць тлушчы, бялкі, вугляводы. Каб не зламаць вельмі складаны механізм унутры сябе, трэба беражліва да яго ставіцца і не здзяйсняць, паўтару, рэвалюцыйных змен. Што датычыцца харчавання па групе крыві, то можна здаць аналізы і высветліць, якія прадукты хутчэй за ўсё могуць справакаваць алергію і з улікам гэтай інфармацыі ўнесці карэктывы ў свой рацыён.
— Нярэдка чуеш: «Не магу выпіць за дзень тры літры вадкасці. Зусім не хочацца». Ці трэба прымушаць сябе выконваць пітны рэжым, калі арганізм «не сігналіць» з нагоды гэтага?
— Трэба. Мінімальная колькасць вадкасці для чалавека вызначаецца зыходзячы з разліку 30 мл/кг вагі (пры адсутнасці супрацьпаказанняў). Падчас фізічнай нагрузкі, у гарачую пару года гэты паказчык павялічваецца да 45-50 мл/ кг вагі. Не менш за палову ад агульнага аб’ёму вадкасці павінна складаць вада. Спажываць вадкасць трэба патроху на працягу дня. Пераважней піць у прамежках паміж прыёмамі ежы, а не адразу пасля іх.
— Часта чуеш выказванні аб непатрэбнасці малака даросламу арганізму і нават яго шкоднасці. Вы з гэтым згодны?
— Не. Бялок і тлушч малака добра засвойваюцца. Ёсць дарослыя, арганізм якіх добра рэагуе на гэты прадукт. Які ж сэнс ад яго адмаўляцца? У некаторых людзей з узростам зніжаецца актыўнасць ферменту — лактазы, і праз гэта малако не засвойваецца, чаму і ўзнікае пачуццё дыскамфорту. У гэтых выпадках малако можна замяніць кісламалочнымі прадуктамі — кефірам, ражанкай, сыраваткай, ёгуртам, ацыдафілінам.
— Цукар і соль называюць часта «белай смерцю». Колькі дапушчальна з’ядаць іх у дзень? Чаму, не гледзячы на іх шкоднасць для здароўя, яны змяшчаюцца ў складзе практычна ўсіх прамысловых прадуктаў?
— Вытворцы працуюць над гэтай праблемай, на прылаўках ёсць айчынныя прадукты без выкарыстання цукру і солі. Хаця іх асартымент пакуль, безумоўна, не вельмі шырокі. У дзень трэба спажываць 2-4 г солі і ўсяго 15 г цукру — таго, які кладзеце ў каву, і ў складзе прысмакаў ды заправы.
— Ці трэба прымаць сінтэтычныя вітаміны?
— Трэба, але пасля таго, як вызначыце вітамінавы статут арганізму і пракансультуецеся ў лекара.
— Ці ёсць у вас, Марына Валянцінаўна, назіранні наконт таго, як змяняецца харчаванне беларусаў?
— Некаторыя пазітыўныя перамены намеціліся. Многія адмаўляюцца ад фаст-фуду, п’юць дастатковую колькасць вадкасці, пераглядаюць спосабы прыгатавання страў, выкарыстоўваючы замест патэльняў параваркі і мультываркі. Хаця працаваць яшчэ ёсць над чым. Анкетаванне, якое праводзілася ў некаторых дзіцячых санаторыях, паказала: у сем’ях нярэдка на сняданак з’ядаюць толькі макароны і сасіску. Гэта не самая лепшая звычка, якая закладваецца ў сям’і.
Вольга ПАКЛОНСКАЯ
Фота аўтара
«Дзесяцігоддзі школьнае харчаванне нашых дзяцей будавалася на аснове зборніка рэцэптур».
Што за таемнымі дзвярыма?
