У НЦСМ працуе выстаўка «Архітэктура скрозь стагоддзі»

У Нацыянальным цэнтры сучаснага мастацтва ўпэўнены: мастацтва фатаграфіі дапамагае выклікаць цікавасць да гісторыі і культуры. Узяць хаця б тэму недаўгавечнай архітэктуры... Па-першае, фатаграфія перадае прыгажосць і значнасць збудаванняў, а па-другое, захоўвае памяць аб мінулым. І архіўныя, і сучасныя здымкі — найважнейшая крыніца інфармацыі, сведчанне дасягненняў і памылак, росквіту і заняпаду. 

Да 15 кастрычніка ў НЦСМ працуе выстаўка «Архітэктура скрозь стагоддзі», арганізаваная сумесна з Беларускім грамадзянскім аб’яднаннем фатографаў, Беларускім саюзам архітэктараў і Беларускім дзяржаўным архівам кінафотафонадакументаў. Гэта прысвячэнне спадчыне Беларусі, і захаванай, і амаль страчанай, штуршок да вывучэння гісторыі архітэктуры. Мэта праекта — праз творчае бачанне наваколля фатографамі паказаць схаваныя дэталі і ўнікальныя асаблівасці будынкаў. Формы, матэрыялы, фарбы, нават гульня святла і ценяў у аб’ектыве фатографа здольны ператварыцца ва ўражальныя кампазіцыі. У звыклым — самабытнасць, у будзённым — непаў-
торнасць. Экспазіцыя дазваляе ўбачыць некаторыя помнікі архітэктуры, знакамітыя віды з розных ракурсаў і перспектыў, адчуць эмоцыі таго ці іншага аўтара здымка, яго стаўленне да аб’екта назіранняў. 

Звяртаюць арганізатары ўвагу на патэнцыял фатаграфіі ў турыстычнай сферы, бо здымкі, вядома, удала выкарыстоўваюцца для прыцягнення турыстаў. Безумоўна, на Беларусі шмат прыгожых гістарычных будынкаў, прывабных і для жыхароў краіны, і для замежных наведвальнікаў. Многія адметныя мясціны сапраўды ўпадабаныя майстрамі фатаграфіі — гэтая акалічнасць уплывае на іх папулярнасць, віды становяцца пазнавальнымі. Няма патрэбы ў згадках, кожны зразумее, пра што можа ісці гутарка. І тут хацелася б зрабіць адступленне. 

Ці магчыма падлічыць, колькі дастойных помнікаў архітэктуры застаецца па-за ўвагай падарожнікаў? Знаёмства з імі не ўключана ў папулярныя турыстычныя маршруты, самастойны вандроўнік можа і не заўважыць таблічку, рэдкі фатограф звяртаецца да іх адлюстравання, ды, як правіла, тыя здымкі застаюцца ў яго творчым багажы і рэдка дэманструюцца публіцы. Гаворка пра цудам уцалелыя пабудовы свецкага прызначэння і храмы, што знаходзяцца пад абаронай дзяржавы, пра закінутыя будынкі, лёсам якіх мала хто цікавіцца, пра былыя палацы, сядзібы, маёнткі, у сценах якіх жыццё працягваецца (там, напрыклад, можа дзейнічаць музей), пра цэрквы і касцёлы, дзе і сёння чакаюць вернікаў. Царква Усіх Святых у Бягомлі, Касцёл Святога Антонія ў Княжыцах, палацава-паркавы ансамбль Навіцкіх у Савейках, руіны Успенскай царквы ў Малых Шарыпах, сядзіба Халецкіх і Войніч-Сянажэцкіх у Хальчы, капліца-пахавальня Хамянтоўскіх у Равуччы — гэтыя і многія іншыя скарбы спадчыны сёння не на слыху, хоць, натуральна, не забытыя — вывучаюцца гісторыкамі, згадваюцца ў тэлеперадачах, выяўляюцца мастакамі. Не хапае ім выдатнага фатаграфічнага матэрыялу. Пры жаданні можна знайсці неблагія здымкі, што забяспечваецца выдатнымі тэхнічнымі магчымасцямі камеры. Аднак у большасці выпадкаў гэта выключна адлюстраванне рэчаіснасці. Аўтарскае бачанне, мастацкую ідэю знайсці значна складаней. 

Выстаўка «Архітэктура скрозь стагоддзі» якраз знаёміць з мастацкай фатаграфіяй. Сярод аўтараў, творы якіх увайшлі ў экспазіцыю, — Валерый Вядрэнка. Мастак, фатограф і публіцыст працуе ва ўсіх жанрах фатаграфіі, аднак улюбёны — пейзаж. Эксперыментуе ў лічбавых мантажах, якія называе «фотапластыкай». Здымкі аўтара напоўнены метафарамі: недзе гэта толькі дэталь, а недзе — дамінанта ўсёй кампазіцыі. Нетрывіяльны падыход фатографа выяўляецца і ў выбары аб’ектаў для адлюстравання, абазначаных у назвах работ: «Мястэчка Зембін. Рэшткі касцёла» (2018), «Вёска Завушша. Рэшткі капліцы» (2022), «Вёска Губіна. Рэшткі касцёла» (2022), «Вёска Белая Царква. Рэшткі царквы» (2022). У адрозненне ад іншых аўтараў на выстаўцы, Валерый Вядрэнка прадставіў каляровыя, з яркімі элементамі, здымкі, у якіх чытаецца любоў не толькі да самых, здавалася б, даўно забытых крупінак спадчыны, але і да чалавека, маленькага і непрыкметнага, і некалі даўно, і сёння разгубленага перад веліччу зробленага папярэднікамі. 

Яшчэ адзін удзельнік выстаўкі ў НЦСМ — Віталь Раковіч. Прэзентаваны работы, якія ўмоўна (ці не, гэта з выстаўкі не зусім зразумела) можна аднесці да адной серыі. Схіляюць да гэтага і падыходы, выбраныя аўтарам, кідаецца ў вочы агульны стыль, хоць кадры зроблены ў розныя гады. Перад гледачом — нібы састарэлыя фотаздымкі знакамітых архітэктурных помнікаў Беларусі. З аднаго боку, гэта дакументы, якія ўзнаўляюць стан будынкаў у пэўны перыяд, з улікам таго, што іх акружала ў хвіліну здымкі. З іншага — творы нагадваюць графіку з яе асаблівым стаўленнем прадмета да прасторы, з яе лініямі, штрыхамі і плямамі. Адлюстроўванне, бачанне Віталем Раковічам касцёла Святой Троіцы ў Глыбокім (фота 2010 года), касцёла Святой Троіцы ў Гервятах (фота зроблена ў 2011-м), палаца Пуслоўскіх у Косаве (2005 год), касцёла Святога Тадэвуша ў Вішневе (здымак 2012 года) і іншых знакавых мясцін — ужо таксама частка гісторыі. 

Экспануюцца работы Вадзіма Качана, Наталлі Яўмененкі, Аляксандра Зазулі, Алены Данбровай, Сяргея Кулагіна. Гэтыя аўтары меней заклапочаны лёсам спадчыны — яны разважаюць пра існасць архітэктуры, яе сучасныя характарыстыкі. Апроч хіба Сяргея Кулагіна; трыпціх «Смаляны, Белы Ковель» (2003) распавядае пра разбураны замак, пабудаваны да 1626 года князем Сангушкам-Ковельскім на беразе ракі Дзярноўкі (Аршанскі раён). Ён быў моцна пашкоджаны падчас Паўночнай вайны ў 1708 годзе і канчаткова разбураны ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя. Сёння можна ўбачыць толькі руіны гранёнай пяціяруснай вежы, а таксама прылеглага да яе корпуса. Сяргей Кулагін з дапамогай пэўных кампазіцыйных рашэнняў імкнецца данесці думку аб прыгажосці і змрочнасці існавання на зямлі, нагадаць пра крохкасць жыцця. 

Дарэчы, выстаўка «Архітэктура скрозь стагоддзі» на дзіва цэльная, хоць і не абмяжоўваецца сучасным поглядам на архітэктуру. Змешчаны здымкі, у тым ліку з Беларускага дзяржаўнага архіва кінафотафонадакументаў, якія расказваюць пра Мінск сярэдзіны мінулага стагоддзя. Яны, здаецца, аніяк не «рыфмуюцца» з сённяшнімі кадрамі, гэта зусім іншая эстэтыка, адрозны погляд на жыццё. Дык жа і сталіца пад уплывам розных эпох не магла застацца аднастайнай, і колькі яе яшчэ чакае змен... 

Яўгенія ШЫЦЬКА

Фота аўтара